Википеди

Андропов, Юрий Владимирович

Дехар «Андропов» хьажийна йу кхузе; хьажа. иштта кхин маьӀнаш.

Андро́пов Ю́рий Влади́мирович (1914 шеран 2 [15] июнь[3][4], станци[5] Нагутски[1], Ставрополан губерни, Российн импери — 1984 шеран 9 февралехь, Москох, РСФСР, ССРС) — советийн пачхьалкхан а, политикин а гӀуллакххо, 1982—1984 шерашкахь ССРС куьйгалхо. ССКП ЦК инарлин секретарь (1982—1984), ССРС Лакхара Кхеташонан Президиуман председатель (1983—1984).

Андропов Юрий Владимирович
оьрс. Юрий Владимирович Андропов
Андропов Юрий Владимирович
ССКП ЦК инарлин секретарь
 — 1984 шеран 9 февраль
Хьалха хилларг Брежнев Леонид
Когаметтаниг Черненко Константин
ССРС Лакхара Кхеташонан Президиуман председатель
 — 1984 шеран 9 февраль
Хьалха хилларг Брежнев Леонид
Кузнецов Василий (д. кх.)
Когаметтаниг Кузнецов Василий (д. кх.)
Черненко Константин
ССКП ЦК Политбюрон декъахо
 — 1984 шеран 9 февраль
(1967 шеран 21 июнера 1973 шеран 27 апрель кхаччалц кандидат)
ССРС ПКхК председатель
(1978 шеран 5 июль кхаччалц — ССРС Министрийн Кхеташонера ПКхК председатель)
 — 1982 шеран 26 май
Хьалха хилларг Семичастный Владимир
Когаметтаниг Федорчук Виталий
ССКП ЦК секретарь
 — 1967 шеран 21 июнь
Хьалха хилларг дарж йукъадаьккхина
Когаметтаниг Катушев Константин
 — 1982 шеран 12 ноябрь
Хьалха хилларг Суслов Михаил
Черненко Константин (д. кх.)
Когаметтаниг Черненко Константин
Дин атеизм
Вина терахь 1914 шеран 2 (15) июнь({{padleft:1914|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:15|2|0}})
Вина меттиг Нагутски станцехь[1], Ставрополан губерни, Российн импери
Кхелхина терахь 1984 шеран 9 февраль({{padleft:1984|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:9|2|0}}) (69 шо)
Кхелхина меттиг Москох, РСФСР, ССРС
ДӀавоьллина Кремлан пенан уллера некрополь
Да Андропов Владимир Константинович (ненан майра, ? — 1919)
Нана Флекенштейн Евгения Карловна (? — 1927)
Зуда 1) Енгалычева Нина Ивановна (1914—1994)
2) Андропова (Лебедева) Татьяна Филипповна (1917—1991)
Бераш хьалхарчу зудчо бина
йоӀ: Евгения (1936-2018),
кӀант: Владимир (1940—1975),
шолгӀачу зудчо бина
кӀант: Игорь (1941—2006),
йоӀ: Ирина (йина 1947).
Парти ЕКП(б) / ССКП (1939 шарахь, 1937 шарахь дуьйна кандидат)
Дешар Рыбинскан эркан техникум,
ЕКП(б) ЦК Лакхара партин ишкол,
Карелийн-Финнийн пачхьалкхан университет
Динлелор динехь вацара (атеист)
Автограф Автографан сурт
СовгӀаташ
Социалистийн Къинхьегаман Турпалхо
Ленинан Орден Ленинан Орден Ленинан Орден Ленинан Орден
Октябран Революцин Орден ЦӀен Байракхан орден Къинхьегаман ЦӀечу Байракхан орден Къинхьегаман ЦӀечу Байракхан орден
Къинхьегаман ЦӀечу Байракхан орден Юбилейная медаль «За доблестный труд (За воинскую доблесть). В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина» "Даймехкан тӀеман партизанан" 1 тӀегӀанан мидал
«1941—1945 шерашкахь Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀамтӀехь Германи эшайаран» мидал
«1941—1945 шерашкахь Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀамтӀехь сийлахь къахьегаран» мидал
«1941—1945 шерашкахь Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀамтӀехь сийлахь къахьегаран» мидал
Кхечу мехкийн
Халкъан Республикин Болгарин 1 тӀегӀанан орден
ЦӀечу Байракхан орден (Монголи)
МХР Байракхан алмазашца йолу орден
Пачхьалкх  ССРС
Эскаран тайпа KGB[d]
ЦӀе эскаран инарла[d]
Буьйр дар KGB[d]
Латар
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

ССРС Пачхьалкхан кхерамзаллин комитетан председатель (1967—1982). 1982 шарахь ССКП ЦК идеологин секретарь а, ССКП ЦК секретарь (1962—1967) а, 1973 шарахь дуьйна ССКП ЦК Политбюрон декъахо (1967 шарахь дуьйна кандидат). 3-гӀа а, 6—10-гӀа а кхайкхаман ССРС Лакхара Кхеташонан депутат. Социалистийн Къинхьегаман турпалхо (1974).

1954 – 1957 шерашкахь Андропов — Мажарчуьра векал, дакъалецира 1956 шеран Мажарийн гӀаттам охьатаӀош.

1967 шеран 10 майхь хӀоттийна ССРС ПКхК председатель.

Л. И. Брежневн урхаллин тӀаьхьарчу шерашкахь могашалла ца сацалуш телхаш, Андропов Юрий арахьара гӀуллакхийн министрца Громыко Андрейца а, дуьхьалонан министрца Устинов Дмитрийца а (ССКП ЦК Политбюрон уггаре хааамаш болу а, ладаме а декъахой хиларна) цхьаьна билгалйоккхура Советийн Союзан политика.

Л. И. Брежнев веллачул тӀаьхьа, 1982 шеран 10 ноябрера, 1982 шеран 12 ноябрь кхаччалц болчу муьрехь Андропов Юрийс иза хийцира ССКП ЦК Инарлин секретаран даржехь, хилира Советийн Союзан официалан корта. Ша даржехь веха ца Ӏийначу муьрехь (15 баттахь, йа 1 шарахь 98 дийнахь, йа 463 дийнахь) Андроповс цхьа могӀа белхаш бира, партин-пачхьалкхан аппаратера коррупци дӀайаккха а, социалистийн системин экономикин эффект айаран а лерина. Коммунистийн партин цхьа могӀа куьйгалхошна дуьхьала кечдира зуламан гӀуллакхаш. «Белхан хан — белхана!» лозунгца дов долийра балха ца лелаш йукъара буьйлучаьрца, наггахь цуо оьцура анекдотийн кеп а, кинотеатрашкахь хӀоьттура белхан меттиг мичхьа йу, хӀун хенахь хила веза балхахь.

1983 шеран февралехь, жаннаша болх лартӀехь ца беш, Андроповн могашалла сихха талха йолайелира, 1984 шеран 9 февралехь иза велира.

Схьавалар нисйе бӀаьра

Андропов схьаваларх хаамаш тахана а къайлаха а бу, чӀогӀа тилбина а бу, цхьаьна богӀуш а бац.[6][7]

Хьалхара ненан майра Андропов Владимир Константинович (? — 1919) — цӀерпоштнекъан гӀуллакххо, чекхйаьккхина йа дешна Москохан хаамийн императоран Николай II некъийн инженерийн институтехь[8]. Болх бина Нагутски станцехь телеграфист. Велла долу унах 1919 шарахь[9].

Нана Андропова Евгения Карловна Флекенштейн (? — 1927), музыкин хьехархо[10], хилла, Ю. В. Андроповс ша аларх, иза хилла хьал долчу жуьгтийн совдегаран доьзалехь тӀеэцна йоӀ[9][11][12][13]. Доьзал схьабаьллера Финляндера, «Ювелиран хӀумнаш» туькан долахочун[14] (Москох, Йоккха Лубянка урам, цӀа 26) Флекенштейн Карл Францевичан а[10] (велла 1915), Флекенштейн Евдокия Михайловнин а[10]. Евдокия Михайловнин йоӀ, Андроповн нана, 17 шо долучу хенахь дуьйна болх беш йара Москохара зударийн Мансбах Фелица Францевнин гимназехь музыкин хьехархочун даржехь[10].

Дешар нисйе бӀаьра

  • Мазалкан ворхӀ шеран цӀерпоштнекъан фабрикийн-заводан ишкол (хӀинца — йуккъера йукъарадешаран № 108 йолу Ю. В. Андроповн цӀарах ишкол) (дешна 1924—1931 шерашкахь, чекхйаьккхира йуьззина курс).
  • Рыбинскан эркан техникум (дешна 1932—1936 шерашкахь, чекхйаьккхина «эркан транспорт лелоран техник» говзаллица).
  • Дуьхьала воцуш[15][16].

Андроповн ПКхК белхан накъостийн цхьаьна декъана куньйа йара «Ювелир» — Ӏоттар йара Андроповн деден — финляндин жуьгтийчуьнан Флекенштейн Карлан — Москохахь «Ювелирни хӀумнаш» туьканан долахочунна[17].

Биографи нисйе бӀаьра

 
Комсомолийн билет № 4411236, 1939 шо

Ненан хьалхара майра веллачул тӀаьхьа Юрий ненаца кхелхира Мазалке, цигахь кхиира, вехира 1932 шо кхаччалц. Чекхйаьккира ворхӀ шеран ишкол. Ийдал чухула матрос лийлира, тӀаьхьа сих-сиха шен боцманан дешнаш олураа: «Дахар, Юра кеманан тӀеда аннаш. Царна тӀаьхь ца шарша, лела сих ца луш. ХӀора ког массазза била беза, ог била меттиг харжа!»

ЙСКЛМБ декъахо 1930 шарахь дуьйна.1930 шеран августера декабрь кхаччалц Андропов Юрийс болх бира хьалха телеграфехь белхало, ткъа 1930 шеран декабрера 1932 шеран апрель кхаччалц — Мазалк станцин цӀерпоштнекъахойн кулубан киномеханикан дешархо а, гӀоьнча а вара. 1932 шарахь хӀоьттира Рыбинскан эркан доьшийле[18], иза чекхйаьккхира 1936 шарахь, цул тӀаьхьа комсорг болх бира Рыбинскан кеманийн Володарскийн цӀарах верфехь. 1935 шарахь зуда йалийра пачхьалкхан банкан Череповецан декъан урхалчин йоӀ Енгалычева Нина Ивановна, иза а йара оццу техникумехь электротехникин факультетехь доьшуш, ткъа тӀаьхьа болх бира Ярославлан ЧГӀХК архивехь.Церан шиъ бер дара — Евгений а, Владимир а.

Дукхачарна ца хаьа хьалхарчу зудчуьнца, цуьнан кӀантаца хилла баланаш, муха кхечира иза Политбюро. Дуьйцу, хьалхара зудчух дерг хаьттича иза кехат санна кӀайлора бохуш йа 1933—1935 шерашкара муьран автобиографех дерг хаьттича.

— Л. И. Брежневн кӀентакӀант — Андрей Брежнев)[19]

Литература нисйе бӀаьра

Хьажоргаш нисйе бӀаьра

Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Андропов,_Юрий_Владимирович&oldid=10080644»