Йозанал хьалхара мур (пиктографи) нисйе бӀаьра

VI эз. шо вайн эрал хьалха нисйе бӀаьра

1962 шарахь Хуанхэ эрк тӀиера неолитан Цзяху йуьртан ахкарш деш уьнтӀепхьидан у тӀехь йозанаш карийна, уьш тера дара дахкарца шира (вайн эрал 3,5 эз. шо хьалхара) цийн иероглифех.

5500 шо вайн эрал хьалха нисйе бӀаьра

Тэртэрийн йозанаш (Винчан оьздангаллин йоза)

Вайн эрал хьалхара IV эз. шо чекхдолуш нисйе бӀаьра

Шеман-Палестинан регионехь иштта гучуйовлу цхьацца пиктографеш (аьлчи а Месопотамица цхьаьна хенахь)[1].

4000—3000 шераш вайн эрал хьалхара нисйе бӀаьра

Майкопан экъа (Майкопан оьздангаллин гипотезан йоза). Карийна тера петроглифаш хӀинцалерачу Абхазин а, Чергазийчоьн а мехкашкахь. Абхазин-адыгийн меттанийн шира йозанан гипотеза.

3500 шо вайн эрал хьалхара нисйе бӀаьра

Кишара табличка — тӀулган табличка, гойту зайлан йоза кхиаран хьалхара пиктографин мур, ткъа иштта, Месопотамехь боккъал йоза доцуш, лелош хиллий пиктографи.

3000—2750 шо вайн эрал хьалхара нисйе бӀаьра

Шумерехь — зайлан йоза кхиаран шира мур, пиктографин мур, оцу хенахь грамматикин морфемаш графикаца гайтина йац. Урук IVа чкъоьран археологин тексташ. Йозанан хьаьркаш латтар массо хенахь а ца догӀу дешаран низамца. Бахаман, юридически, ишколан тексташ.

Боккъал а йозанийн мур нисйе бӀаьра

3200 шо вайн эрал хьалхара нисйе бӀаьра

Билгалдахарш нисйе бӀаьра

Литература нисйе бӀаьра

  • Гельб Игнас Джей. История письменности. От рисуночного письма к полноценному алфавиту / Пер. с англ. Т. М. Шуликовой. — М.: ЗАО «Центрполиграф», 2017. — 288 с.: ил. — Серия «Занимательная наука». — ISBN 978-5-9524-5270-1.
  • Добльхофер Эрнст. Знаки и чудеса.: Рассказы о том, как были дешифрованы забытые письмена и языки / Пер. с нем. Т. М. Бауэра. — М.: Восточная литература, 1963. — 386 с.: ил. — Серия «По следам исчезнувших культур Востока».
  • Истрин В. И. Развитие письма. — М.: Изд-во АН СССР, 1961. — 396 с.: ил.
  • Кацпржак Е. И. История письменности и книги. — М.: Искусство, 1955. — 356 с.: ил.
  • Лоукотка Честмир. Развитие письма / Пер. с чеш. Н. Н. Соколова. — М.: Иностранная литература, 1950. — 320 с.: ил.
  • Тайны древних письмен. Проблемы дешифровки. Сб. ст. / Пер. с англ., нем., фр., итал. Под ред. И. М. Дьяконова. — М.: Прогресс, 1976. — 592 с.: ил.
  • Фридрих Иоганнес. История письма / Пер. с нем. И. М. Дунаевской. Вст. ст. и комм. И. М. Дьяконова. — М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1979. — 464 с.: ил.

Фильмографи нисйе бӀаьра

  • «История письменности» (инг. The Written Word) — научно-популярный фильм, снятый в 2005 г.