Авангард (говзалла)
Аванга́рд (фр. avant-garde — хьалхара тоба), авангардалла — дуьненан, уггаре хьалха европин XIX а, XIX бӀешерийн дозанехь кхоллайелла говзаллин агӀонан йукъара цӀе.
Терминан истори нисйе бӀаьра
Авангард дош схьадаьлла французийн дашах, йуьхьанца деккъа тӀеман терминологехь леладора, маьӀна дара эскаран хьалха тотту тоба; хьалхара тоба. Французийн революцин шерашкахь оцу дешах хилира революцин метафора, 1794 шарахь йукъадахара якобгӀеран журналан цӀерна. Оцу хенахь дуьйна тӀеман маьӀна аратоттура политикин маьӀно[1].
Термин цуьнан хотӀан маьӀница лелийна французийн социалистийн утопихойн белхашкахь. Церан белхашкахь терминан дуьххьара делла тӀаьхьара исбаьхьаллин маьӀна — утопин социализман ишкол кхоллархо Сен-Симон Анрис, иза веллачу 1825 шарахь, йаззамехь «Исбаьхьалча, Ӏилманча, белхало», исбаьхьалчанна дӀайелла коьрта роль. Сен-Симонаца исбаьхьалчин делла хьекъал, цуьнан декхар ду хьалхара ойланийн пропага йеш говзаллин ницкъ лело: «Тхо, исбаьхьалчаш, хир йу шуна авангард»[2][1].
Йеххачу заманахь термино шен политикин маьӀна Ӏалашдира, ткъа исбаьхьалчин лора башха политикин мисси. Оцу маьӀнехь термин йукъадала доладелира кхечу европин меттанашкахь. Иштта, ингалсан маттахь vangard дош шен хотӀан маьӀнехь дуьххьара гучуделира британин историкан Карлейль Томасаан белхашкахь[1][3].
Сен-Симонан тӀаьхьабозучара, цунна тӀаьххье акцент йора исбаьхьалчийн политикин процессашкара коьрта ролан, факт хилла дӀатеттира утилитаран, дидактикин, шуьйрачу массашна кхеташа декхарийла эгийна исбаьхьаллин социалан Ӏалашонаш, цуьнца цхьаьна парадоксаца гергайалайора политикин авангард «Говзалла говзаллин дуьхьа» (фр. l'art pour l'art) революцин ойла санна[1][4].
XIX бӀешеран тӀаьхьарчу иттаннашшерашкахь термин авангард цуьнан тӀеман маьӀнехь шуьйра даьржинера Европехь Бакунин Михаилан а, Кропоткин Петран а анархин ойланаш гӀарайовлар бахьнехь. Кропоткинах цецбуьйлара иза дика вевзаш болу Уайльд Оскар а, Йейтс Уильям Батлер а. Кропоткина боккха Ӏаткъам бира Рид Гербертан. Бакунина а, Кропоткина а шайн белхашкахь термин лелийна ца Ӏаш, амма 1877 шарахь йелира L’Avant-Gardecede цӀе шен газетехь[5].
Бакунинан тӀехьабозучара журналан цӀе говзаллехь лело йолийра, ткъа 1885 шарахь Дюре Теодора термин авангард дехьайаьккхира политикин областера исбаьхьаллин йемалан областе. Кхин а хьалха, 1871 шарахь, вуьрхӀитта шо долу французийн поэто Рембо Артюра дикка тӀаьхьа гӀарадаьлла долу шен йаздинчу кехаташкахь, йаздина, поэзи декхарийлахь йу кхолла политикин а, исбаьхьаллин а авангардан Ӏалашо цхьаьнатуху дика керла мотт; нисса цуо таро лур йу цунна хьалха хила[5].
Термин авангард шен исбаьхьаллин маьӀнехь, иштта, йуьззина арайаьлла утопин а, анархин а ойланашкара, XX бӀешеран йуьххьехь иза йоккха уьйр йолуш йара политикица. Исбаьхьаллин авангардехь болу историн хиламан (XX бӀешеран кхаа декъах хьалхара дакъа) политикин радикализм йара цуьнца 1930-гӀа шераш кхаччалц[5].
Историн хилам санна авангард гучуйаьлла XX бӀешо долалуш, амма цхьан а боламо, тобано йа ишколо авангард термин шайн цӀеран йукъа ца тухура, ткъа коьртаниг — оцу терминца операцеш ца йора емалло. Термин авангард (хьалха романтизм йа реализм санна) йацара тобанийн шайн цӀе, ткъа лело йолийра, тобанаш йохайолайелча, ткъа церан уьйр йерг чекхделира йа цунах истории хилира. Терминологи дуккха а тобанашна йукъара йан иэшаран гӀуллакх кхолладелира 1920-гӀа шерашкахь, тӀаккха ингалсан поэто Грейвз Роберта 1927 шарахь дуьхьала хӀоттийра модернхойн поэзи викторинчунна.
1929 шарахь французийн поэто, сюрреализм кхоллархойх цхьамма, оцу хенахь коммунист хилла волу, Арагон Луис, уггаре «авангардан» сий долу Рембо Артюран «Il faut être absolument moderne» («Вуьззина керлачу заманан стаг хила веза») дешнаш йуьхьара лаьцна, йукъайаьккхира термин модернизм. Авангард (авангардизм) цхьаьнатохаран термин санна тӀаьхьа йукъаделира. Литературин-исбаьхьаллин болам санна авангард уггаре жигара йийцайаьккхира ретроспекцехь Дуьненан шолгӀа тӀом чекхбаьлча[6].
Авангард историн, теорин, типологин хилам санна гучуйаьллачул тӀаьхьа бӀешо сов даьлча авангард (модернизман теори а, типологи а) йан а йац. Иннес Кристофера шен «Авангардан театр» (1993) жайнин дешахьалхенехь хоуьйту, авангард терминах «муьлххачу говзаллин тайпанна эклектикца тӀелато массанхьа долу хӀост ду, иза ламастанна дуьхьала хилчахьана шен кепаца. Наггахь и термин доцца леладо хӀинцца йукъадаьлла керланиг билгалдоккхуш, ткъа иза ширло хӀора хьалха йоккхучу гӀулца»[7][8].
Билгалдахарш нисйе бӀаьра
- ↑ 1 2 3 4 Саруханян А. П. К соотношению понятий «модернизм» и «авангардизм» // Авангард в культуре XX века (1900—1930 гг.): Теория. История. Поэтика: В 2 кн. / Под ред. Ю. Н. Гирина. — М.: ИМЛИ РАН, 2010. — Т. 1. — С. 15.
- ↑ Saint-Simon H. de. Opinions litteraires, philosophiques et industrielles. — Кеп:P., 1825.
- ↑ Egbert D. The idea of «Avant-garde» in Art and Politics // The American Historical Review. — Vol. LXXIII. — P. 343.
- ↑ Egbert D. D. Social Radicalism and the Arts: Western Europe: A Cultural History from French Revolution to 1968.. — N. Y., 1970.
- ↑ 1 2 3 Саруханян А. П. К соотношению понятий «модернизм» и «авангардизм» // Авангард в культуре XX века (1900—1930 гг.): Теория. История. Поэтика: В 2 кн. / Под ред. Ю. Н. Гирина. — М.: ИМЛИ РАН, 2010. — Т. 1. — С. 16.
- ↑ Саруханян А. П. К соотношению понятий «модернизм» и «авангардизм» // Авангард в культуре XX века (1900—1930 гг.): Теория. История. Поэтика: В 2 кн. / Под ред. Ю. Н. Гирина. — М.: ИМЛИ РАН, 2010. — Т. 1. — С. 10, 16—17.
- ↑ Innes Ch. Avant-Garde Theatre. 1892—1992. — L., N. Y., 1993. — P. 1.
- ↑ Саруханян А. П. К соотношению понятий «модернизм» и «авангардизм» // Авангард в культуре XX века (1900—1930 гг.): Теория. История. Поэтика: В 2 кн. / Под ред. Ю. Н. Гирина. — М.: ИМЛИ РАН, 2010. — Т. 1. — С. 9.
Библиографи нисйе бӀаьра
Монографии, сборники статей, антологии нисйе бӀаьра
- Huyssen A. After the Great Divide. Modernism, Mass Culture, Postmodernism. — Bloomington, 1986.
- Innes Ch. Avant-Garde Theatre. 1892—1992. — L., N. Y., 1993.
- Турчин В. С. По лабиринтам авангарда. — М.: Издательство МГУ, 1993. — 248 с. — ISBN 5-211-02686-1.
- Русский авангард в кругу европейской культуры: Материалы международной конференции. — М.: РАН, Культурная инициатива, 1993.
- Русский авангард 1910—1920-х годов в европейском контексте / Отв. ред. Г. Ф. Коваленко. — М.: Наука, 2000. — ISBN 5-02-011659-9.
- Символизм в авангарде / Отв. ред., сост. Г. Ф. Коваленко. — М.: Наука, 2003. — 443 с. — (Искусство авангарда 1910—1920-х годов). — ISBN 5-02-022743-9.
- Семиотика и Авангард: Антология / Редакторы-составители Ю. С. Степанов, Н. А. Фатеева, В. В. Фещенко, Н. С. Сироткин; Под общей редакцией Ю. С. Степанова. — М.: Академический проект, 2006. — 1168 с. — ISBN 5-9551–0135–7.
- Мурина Елена. Ранний авангард. — М.: Галарт, 2008. — 184 с. — (История живописи. XX век). — 3000 экз. — ISBN 978-5-269-01053-3.
- Авангард и идеология: русские примеры / Ред. Слободан Грубачич, ред.-сост. Корнелия Ичин. — Белград: Издательство филологического факультета Белградского университета, 2009. — 712 с. — 400 экз. — ISBN 978-86-86419-65-1.
- Авангард в культуре XX века (1900—1930 гг.): Теория. История. Поэтика: В 2 кн. / Под ред. Ю. Н. Гирина. — М.: ИМЛИ РАН, 2010. — Т. 2. — 704 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-9208-0363-4.
- Гирин Ю. Н. Картина мира эпохи авангарда. Авангард как системная целостность. — М.: ИМЛИ РАН, 2013. — 400 с. — 800 экз. — ISBN 978-5-9208-0415-0
- Ж.-Ф. Жаккар. «Даниил Хармс и конец русского авангарда»
- Рыков А. В. Политика авангарда. М.: НЛО, 2019
Уггаре ладаме йаззамаш нисйе бӀаьра
- Даниэль С. М.. Авангард и девиантное поведение // Статьи разных лет. — СПб.: Издательство Европейского университета в Санкт-Петербурге, 2013. — 254, [1] с. : ил. — ISBN 978-5-94380-154-9 Первая публикация: Авангардное поведение: Сб. материалов научной конференции Хармс-фестиваля в Санкт-Петербурге. — СПб.: Хармсиздат, 1998. — С. 40—46.
- Иванов Вяч. Вс.. Практика авангарда и теоретическое знание XX века // Иванов Вяч. Вс. Избранные труды по семиотике и истории культуры. — М., 2007. — Т. 4. — С. 345—347. Архивйина 2009 шеран 18 апрелехь.
- Рыков А. В./Rykov A. Античность, авангард, тоталитаризм. К метаморфологии современного искусства/ Antiquity, Avant-garde, Totalitarianism. On the Metamorphology of Modern art // Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статей. Вып. 5. / Под ред. С. В. Мальцевой, Е. Ю. Станюкович-Денисовой, А. В. Захаровой. — СПб.: НП-Принт, 2015. С. 745—752. — ISSN 2312—2129
- Рыков, А. В. Истоки авангарда. Западноевропейское искусство XVIII—XIX вв. СПб.: Издательство Санкт-Петербургского университета, 2016. ISBN 978-5-288-05664-2
- Рыков А. В./Rykov A. Античность, авангард, тоталитаризм. К метаморфологии современного искусства/ Antiquity, Avant-garde, Totalitarianism. On the Metamorphology of Modern art // Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статей. Вып. 5. / Под ред. С. В. Мальцевой, Е. Ю. Станюкович-Денисовой, А. В. Захаровой. — СПб.: НП-Принт, 2015. С. 745—752. — ISSN 2312—2129
- Рыков А. В. Дискурс эстетизма/тоталитаризма (К социополитической теории авангарда) // Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статей. Вып. 4. / Под ред. А. В. Захаровой, С. В. Мальцевой. СПб.: НП-Принт, 2014. C. 381—391.
Энциклопедешкара а, дошамашкара а йаззамаш нисйе бӀаьра
- Авангардизм // А — Ангоб. — М. : Советская энциклопедия, 1969. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 1).
- Зверев А. М. Авангардизм // Литературная энциклопедия терминов и понятий. — М., 2001. — С. 11—14.
ХӀара йаззам табарна бакъхьа ду?: |