Бал (схьадаьлла фр. bal, итал. ballo, нем. Ball) — зударийн а, божарийн а йукъараллин хелхарш дан бина гулам. Балаш къастало муьлхха а хелхарех я дискотекех лакхарчу кечамца, шен чӀогӀа Ӏадатца, классикан хелхарийн гуламца, дӀахьо хьалххе хӀоттийначу низамца.

1913 шеран РомановгӀеран некъийн 300 шо кхачарна лерина Петарбухан Элийн гуламера бал

Истори нисйе бӀаьра

Балаш долийна французийн а, бургундийн а паччахьан керташкахь Ӏиданаш даздеш. Исторехь хууш дуьххьарлера бал белла 1385 шарахь Амьенехь, Карла VI-гӀачо Изабелла Баварин йигинчу хенахь. Амма хууш дац, паччахьан тӀаьхьенаш а, кхайкхина лакхара олалла дакъалецарий теша цигахь.

XV а, XVI а бӀешарашкахь хелхаршца самукъадаккхар паччахьан керташкахь а, элийн гӀаланашкахь а кӀезиг хуьлура, ткъа Мария Медичин заманахь, кхин тӀе Франце маскарад еинчу, кхин а алсама Генрихе IV-гӀа волуш, балаш шуьйра баьржира. Ма-ярра хӀинца йолу шен кеп балаш Ӏалашйина Людовик XIV-гӀачун заманера дуьйна, оцу хенахь уьш яьржира немцойн резиденцешкахь. Оцу заманахь дуьйна балаш хилла доккхаха долу Ӏиданаш даздаран дакъа.

Балашна, юьхьанца Францехь а луш, кӀез-кӀезиг церемониал ян йолийра, цуо гатто латтаяхь а, кӀеззиг хийцамаш беш массанхьа а тӀеэца йолийра, ткъа XIX бӀешарахь мела а аттачу яьккхира. Хелхаран лоьмар а, и деш волу стегрийн цӀераш а дӀаязъеш зударша башха балан жайна леладора.

1715 шарахь дуьйна Парижехь балаш хӀитто буьйлабелира операн театран гӀишлош чохь (Bal de l’Opèra), цуьнца цхьаьна таро елира кхоалгӀа чкъоьрера нахана цигахь дакъа лаца, хӀоттийначу мехах. Оцу хенара дуьйна балаш хуьлу йукъараллин самукъадаккхар массо а чкъоьранна.

 
Император Франц Иосиф Венерчу балехь (1900)

Массо а хазнехь а, модехь а санна, Париж хьалха яра балаш х\итторехь а, балан духарш харжарехь а. Сийлахь французийн революцин заманахь балан оьздангаллин йукъ хилира Венех, цига лечкъина бара дукхаха болу французийн аристократаш а.

Балаш Российн имперехь нисйе бӀаьра

Бал оьздангаллин хилам санна цхьан а къийсам боцуш европин ламастера бу, цундела оьрсийн латта беина Петр Хьалхарчо кхин европин хӀуманаш санна омарца. Цигара схьа, петрал хьалхарчу Российн балаш ца бовзара. Петран ассамблейш даиман а дӀайолайора полонезца, цул тӀаьхьа догӀура менуэт а, кхин модан оцу хенахь хелхарш. Голштинан камер-юнкеран Ф. В. Берхгольцан, Петр Сийлахьволчун паччахьаллин тӀаьхьарчу шерашкахь язйина йолу мемуарашкахь каро атта ду оцу заманера ассамлейх хаамаш.

Император-аьзни Елизавета Петровна, ша товша зуда хиларна, халхайолуш хазахеташ яра, цундела халхайолура йерриг паччахьан керт. Йукъарадаха мегар ду цуьнан урхаллин тӀаьхьара шераш, къанлуш йолу паччахь-аьзни цамгар бахьнехь кертара самукъадоккху меттигашка ца йоьдура. Иза бахьнехь балаш кӀезиг бора, бане бан а ца бора.

КӀезиг терго тӀе ца яхийтина хелхарийн балашна Екатерина II-гӀачун урхаллехь, иза къобалдеш яра дуьненах самукъадаккхар. Дуьйцу, император-аьзнис сих-сиха олура: «Йиш локхуш а, халхадолуш а долу хелкъан, гӀуо ойла ца хуьлу». Екатеринин балаш къасталора башха къегина а, хаза а хиларца, иза билгалдоккхура Версалан балаш гинчу наха. Провинцин олалла йоьдура губернин элийн гуламан балашка; чӀогӀа сийдолуш дара Москохан Дика гуламан балаш.

Императорийн театрийн дирекцийн театран гайтамийн монополех (1783—1883 шш.) хьакхалора иштта балаш а, 1783 шеран 12 июнехь Олсуфьев Адаман деллачу лакхарчу омаран 26-гӀа пунктехь, аьлла ду: «Театран залалашкахь магабо, тетран дирекцин са алсама яккхархьама: балаш масканашца а, масканаш йоцуш а», иза бахьнехь дирекцин кхачадоладелира коьрта шахьрара доларчу залашкара балашна тӀиера ахчан дакъа а.

Паччахьан кертара балийн ладаме башхалла яра, оцу балаш официалан тӀеэцаран, вазваран, хьеший а, векалш а тӀеэцаран функци кхочушъяр. Паччахьан кертара я провинцийн сардалаш а, губернатораш меттигерчу элашна беш хилла болу официалан балийн иштта роль, лаьттира Октябран революци кхаччалц, цул тӀаьхьа иза хийцира тайп-тайпана даздаран гуламашца а, концерташца а. Цхьаьна нехан я хиламан лерина балаш дала тарлора цхьана стаган лаамца а. Иштта, 1812 шарахь Вильнохь меттигера олалло йоцучу заманан муьрехь ши бал белира: российн императоран Александр I-чун сийна, ткъа французаша гӀала яьккхича — император Наполеонан[1] сийна.

Билгалдахарш нисйе бӀаьра

  1. Шыдлоўскі, С. А. Культура прывілеяванага саслоўя Беларусі : 1795—1864 гг. — Мінск : Беларуская навука, 2011. — С. 90—92.