Балтикин хӀорд

Ба́лтикин хӀорд (пол. Morze Bałtyckie, нем. Ostsee, л.-нем. Oostsee, швед. Östersjön, дат. Østersøen, фин. Itämeri, эстон. Läänemeri, латыш. Baltijas jūra, лит. Baltijos jūra) — Еврази материкан чоьхьара хӀорд, лаьтта Къилбаседа Европехь (кӀеззиг лоцу Малхбуза а, Малхбале а Европин бердаш). Атлантикин океанан бассейн йукъара бу.

Балтикин хӀорд
Балтикин хӀорд мартехь 2000 шо (сурт NASA)
Амалш
Майда	419 эзар. км²
ХӀордан йистан йохалла	8 эзар герга. км
Дуккха кӀоргалла	470 м
Юккъера кӀоргалла	51 м
Лаьтта меттиг
58°37′00″ къ. ш. 20°25′00″ м. д.
Балтикин хӀорд
Медиафайлаш Викилармехь

Балтика хӀордан къилбаседа йисттера меттиг йу Къилбаседа полюсан гуонан гергахь (65°40' къ.-с. ш.) гергахь, къилба йисттера — Висмар гӀалин гергахь (53°45' къ.-с. ш.).

Малхбузен йист лаьтта Фленсбурган кӀоштахь (9°10' м-бале д.), малхбален йистт — Петарбухан кӀоштахь (30°15' м-бале д.)

ХӀордан майда (гӀайренаш а доцуш) — 415 эз. км². Хин чухоам — 21,5 эз. км³. Чукхета эркаш алсама хиларна хин лахара дуралла йу. Иштта башхалла йолу хӀордех уггаре боккхачех бу.

Геологин истори

Анцилан Ӏам 8,7 эз. гергга шо хьалха. Скандинавин лаьмнийн баххьаш тӀехь го дисина шаш

Шена тӀехь хӀинцалера Балтийн хӀорд лаьтта континентан чкъоьран дакъа ду, Оьрсийн тектоникан экъан (Фенносармати) хӀоьттина даьлла дакъа. Марталлин массив санна иза кхоллаелла 1,8 миллиард шо хьалха, оцу хенахь дуьйна лаьттина дикка цхьаьнаэшшара. ХӀордан доккхаха долу дакъа, таханлерачу Балтикан бухца догӀуш ду, заманан доккхаха долчу декъехь лаьттира хӀордан тӀегӀанал лакхахь, къилба а, малхбален а дакъош оцу меттиган ехачу заманахь кӀезиг хи долу шельфан хӀордашца къевлина яра, цунна тешалла до оцу областашкара бух тӀе хевшинчу породийн стоммачу чкъоьро. Балтийн кратон кхоллаелла къилба эхиг тӀехь, Къилба полюсан гуон эдиакарин кӀоштара шершина малхбузе, тӀаккха къилбаседехьа, экваторах яьлла 375 млн шо хьалха, 30 миллион шо хьалха кхаьчна хӀинцалерачу хьоле. Тайп-тайпанчу заманахь хилла коьрта дакъа бес-бесарчу материкийн (Нуна, Нена, Родини, Протолаврази, Панноти, Лаврусси, Пангея, Лаврази, Еврази), ткъа цхьаьна хенахь ша лаьтта материк Балтика.

40 миллион гергга шо хьалха, оцу хенахь къилбаседа а, йуккъера а, малхбален а Европин контураш кхоллаелла таханлера шуораллашна герга, хин болчу Балтикан хӀордан меттигехь кхоллаелла эркан атагӀа, иза доьдуш хилла къилба-малхбуза агӀо Скандинавин лаьмнашца нисса — аьлчи а хӀинца долчу Балтикан хӀорд ма-латтара: хьост дара Лапландехь, ткъа чӀогӀа геннаш довлура дельтан кӀоштахь хӀинцалерачу Нидерландийн, кхетара ширачу Къилбаседа хӀордах, хӀинцалерачу Финнийн айман областехь доккха га дара. Антропогенан шен муьрехь, 700 эз. гергга хьалха Эридан сецира, хӀунда аьлча цуьнан атагӀи, йерриг къилбаседа Европа санна, шан кӀела йахара. Эриданан бердашца кхуьура тайга. Ша бинчул тӀаьхьа баганан диттийн силамах янтар хилира.

Литература

• Леонов А. К. Региональная океанография. — Л.: Гидрометеоиздат, 1960.
• Шамраев Ю. И., Шишкина Л. А. Океанология. — Л.: Гидрометеоиздат, 1980. — 384 с. — 3000 экз.
• Зонн И. С., Костяной А. Г., Семёнов А. В., Жильцов С. С. Балтийское море: Энциклопедия. — М.: Международные отношения, 2015. — 576 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-7133-1493-4.

Хьажоргаш

• Балтийское море — рельеф дна, климат, гидрология, течения, солёность и другие сведения.
• Балтийское море в книге: А. Д. Добровольский, Б. С. Залогин. Моря СССР. Изд-во Моск. ун-та, 1982.
• Балтийское море (бил-боцу.). Единая система информации об обстановке в Мировом океане. Динамическое электронное справочное пособие. ФГУ «Государственный океанографический институт имени Н. Н. Зубова» (2007 шеран 1 июнь). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 11 май.
• Балтийское море в Большой советской энциклопедии
• Высота волн Балтики онлайн
• Конвенция по защите природной морской среды района Балтийского моря
• Химическое оружие затоплено во впадинах Балтийского моря
• Балтийское море — море смерти Архивйина 2019-11-01 — Wayback Machine