Астрономи — Версийн башхалла

[талланза верси][талланза верси]
Чулацам дӀабаьккхина Чулацам тӀетоьхна
Нисдарах лаьцна йаздина дац
МогӀа 4:
'''Астроно́ми''' — Ӏалам толлуш Ӏилма. Астрономис толла стиглара хӀуманийн а, царех хӀотталуш йолу системийн а дӀанисдалар, лелар, хӀоттам, схьадалар а.
 
Масала, астраномис толла [[Малх]] а, кхидолу [[седа]]рчий а, [[Малхан система|Малхан системин]] [[планета]]ш а, цера [[спутник]]аш а, кхоьчу седарчийн системашкахь йолу планеташ а (экзопланеташ), [[астероид]]аш, [[комета]]ш, [[метеорит]]аш, планеташна юккъера хӀума а, седарчишна юккехь йолу хӀума а, [[пульсар]]аш, [[1аьржаӀаьржа 1ургӀург]]аш, [[тача]]наш, [[галактика]]ш, галактикашан гуламаш, [[квазар]]аш, и. к. д.
 
Астрономи йолу дукха хан ю. Хьалха хилла культураш шайн тӀаьхьа йитина дукха астрономица йоьзна артефакташ, масала Шира Египтан монументаш а, [[Стоунхендж]] а. [[Вавилон]]цаш а, грекаш а, китайцаш а, индийцаш а, майяс а буьйсана стигалан терго йора. [[Телескоп]] юкъаялча астрономин кхиар чӀогӀа сихъелира. Астрономин юкъайогӀура астрометри, седарчашца навигаци, тидаме астрономи, [[календарь]]ш кхоллар, [[астрологи]].
 
[[XX бӀешо|XX бӀешарах]] астрономи шина декъа екъаелира: тидаме а, теорин а. Тидаме астрономи ю стигалан хӀуманах лаьцна тидаме хаамаш гулдар. Теорин астрономис астрономин хӀуманашна а, хиларшна а компьютеран а, математиан а, анализан а моделаш хӀоттайо. Оцу шина дакъас вовше тӀедуза: тидаме астрономис хаамаш гулдо, теорин астрономис оцу хаамашна бахьанаш лоьху.
<!--
В [[XX век]]е астрономия разделилась на две главные ветви: наблюдательную и теоретическую. Наблюдательная астрономия — это получение наблюдательных данных о небесных телах, которые затем анализируются. Теоретическая астрономия ориентирована на разработку компьютерных, математических или аналитических моделей для описания астрономических объектов и явлений. Эти две ветви дополняют друг друга: теоретическая астрономия ищет объяснения результатам наблюдений, а наблюдательная астрономия даёт материал для теоретических выводов и [[гипотеза|гипотез]] и возможность их проверки.
 
[[2009 шо]] ООНс кхайкхина астрономин шо. Астрономи ю кеззига йисина Ӏилманах цхьаъ астрономин дезараш доккха дакъа лоцуш.
[[2009 год]] был объявлен [[ООН]] Международным годом астрономии. Основной упор делается на повышении общественной заинтересованности астрономией и её понимания. Это одна из немногих наук, где непрофессионалы всё ещё могут играть активную роль. [[Любительская астрономия]] привнесла свой вклад в ряд важных астрономических открытий.
 
== Этимологи ==
[[Термин]] «астроно́мияАстроно́ми» ({{lang-grc|ἀστρονομία}}) образовандош отГрецера даьлла. Иза хӀотталуш ду шина Шира [[Древнегреческий язык|древнегреческихГреци]]н словдашах {{lang-grc2|ἀστήρ, ἄστρον}} (астер, астрон), «[[звездаседа]]» и; {{lang-grc2|νόμος}} (номос), «обычай, установление, закон».
 
<!--
== Структура астрономии как научной дисциплины ==
[[Сурт:Moon Dedal crater.jpg|мини|Лунная астрономия: большой кратер на изображении — [[Дедал (кратер)|Дедал]], сфотографированный экипажем «[[Аполлон-11|Аполлона-11]]» во время обращения вокруг [[Луна|Луны]] в [[1969 год|1969]]. Кратер расположен рядом с центром невидимой стороны Луны, его диаметр около 93 км]]