XVIII бӀаьшеранбӀешеран шолгӀачу декъехь шуьйра гӀаравелира бух бозбуунчаллица болу [[Кемпелен, Вольфганг фон|фон Кемпелен Вольфганган]] «Турко» — хьовсархошна хууш дацара, оцу [[шахматийн автомат]] чохь дӀалачкъийна онда шахматист вуй<ref>''Levitt G. M.'' The Turk, Chess Automaton. 2000. 268pp. ISBN 978-0-7864-2903-5</ref><ref>''Standage T.'' The Turk. The Life and Times of the Famous Eighteenth-Century Chess-Playing Machine. Walker & Co. 2002. 224pp. ISBN 0-8027-1391-2</ref>. XIX бӀешераш чекхдовлуш гӀаравелира [[Гудини Гарри]], дукхаха йолу бозбуунчаллин аппараташ яран ойла кхоллаеллаволу.
XX бӀешарахь бозбуунчаш болх беш бара циркехь, эстрадехь, бозбуунчаллин искусство а яра Ӏамош.