Википеди

ГӀебартойн-Балкхаройчоь — Версийн башхалла

Историн навигаци
[теллина верси][теллина верси]
← Хьалхара нисдарРогӀера нисдар →
Чулацам дӀабаьккхина Чулацам тӀетоьхна
БӀаьраВики-йоза
clean up, replaced: Россин → Российн (5) using AWB
МогӀа 33:
|MSKS = 0
}}
'''ГӀебартойн-Балкхаройчоь''' (''Кабарди́но-Балка́рия''; [[ГӀебартойн-чергазийн мотт|гIебар.-чергаз.]] ''Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ''; [[Кхарачойн-балкхаройн мотт|кхарач.-балк.]] ''Къабарты-Малкъар Республика'') — [[РоссинРоссийн|Российн Федерацин]]<ref>[http://ru.wikisource.org/wiki/Конституция_Российской_Федерации#.D0.A1.D1.82.D0.B0.D1.82.D1.8C.D1.8F_5 Конституция Российской Федерации. Ст. 5, пп. 1, 2]</ref> республика<ref>[http://www.president-kbr.ru/document/constitution-kbr/138-01.html Конституция КБР. РАЗДЕЛ I. корта I Основы Конституционного строя.]</ref>, Российн Федерацин субъект, [[Российн Федерацин Къилбаседа Кавказан федералан гуо|Къилбаседа Кавказан федералан гуо]]н юкъа йогӀу.
ГIебартойн-Балкхаройн республикан меттанаш [[ГIебартойн мотт|гIебартойн]] а, [[Балкхаройн мотт|балкхаройн]] а, [[Оьрсийн мотт|оьрсийн]] а<ref>[http://2008.president-kbr.ru/document/constitution/?id=277&aktiv=1 Конституция КБР]</ref>.
 
МогӀа 45:
{{seealso|ГIебартойн-Балкхаройчоьн йисташ}}
[[Файл:The Soviet Union 1971 CPA 3973 stamp (Kabardino-Balkar Autonomous Soviet Socialist Republic (Established on 1921.09.01)).jpg|thumb|Марка «ГӀебартойн-Балкхаройн АССРн 50 шо». Пошта ССРС 1971 ш.]]
[[Файл:RR5514-0055R.png|140px|right|thumb|РоссинРоссийн Банкан иэсаллин ахчан агӀо]]
 
ГӀебартойн-Балкхаройчоьн республика ю [[Кътлбаседа Кавказ|Кавказан къилба макробасен]] юккъерчу декъехь. Республика екъна ю кхаа коьрта геоморфологин зонашна — ломан, ломан кӀажан, аренан. Ломан а, ломан кӀажан а зонаш дӀалоцу субъектан доккхаха долу дакъа.
МогӀа 59:
Республикан аренашкахь (масала Прохладнин кӀоштан Прохладни гӀалахь а, Майскин кӀоштахь) бараман континенталан климат ю семиаридан климатан амалашца.
 
Аренашкахь Ӏа шен абсолютан лахарчу температурашца шийла ду ломан кӀажошкахь йолчу ярташкахь, гӀаланашкахьчул (Нальчик), республикан минимум температурин рекорд хоттийна 2012 шеран 8 февралехь Прохладни гӀалахь, гӀалин метеостанцехь температура охьаелира −29.5 &nbsp;°C, оццу хенахь Нальчикехь температура охьа ца елира −27 &nbsp;°C лаха.
 
Аьхке аренашкахь чӀогӀа йовха хуьлу, шолгӀа дакъа тӀех йовха.
МогӀа 65:
Июнь — уггар тӀуьна бутт бу, дукха йочанаш хуьлу, тӀех йовхо июнехь ца хаало (+37°С).
 
Июлан хьалхара дакъа июнан шолгӀачу декъах тера ду, амма декъо ду. Июлан шолгӀачу декъехь хаало лакхара температураш. Уггар бовха мур — июлан чеккхе — август. Аренашкахь июлан температура сих-сиха хьалайолу +38 &nbsp;°C сов, 2000—2016 шерийн муьрехь июлан температуран максимум хааелла Прохладнехь 2000 шеран 28 июлехь, оцу дийнахь +40.7°С яра. Нальчикехь оцу дийнахь хӀаваъ дохделира +38.3 &nbsp;°C кхаччалц.
 
Август — аренашкахь дукха хьолахь шеран уггар бовха бутт хуьлу, аренашкахь августехь йочанаш хаъал кӀезиг хуьлу, июлехь я сентябрехьчулла а. Аьхка йочанаш кӀезиг хилар бахьнехь татолийн система лелон езаш хуьлу юьртабахаман латташна хитохархьама. Августехь температурин максимум сих-сиха айало +38…+40 &nbsp;°C бараме. 21 бӀешарахь августан уггар лакхара температура хааелла 2006 шеран 8 августехь Прохладни гӀалахь — оцу дийнахь гӀалин метеостанцин максимум хилира +40.9 &nbsp;°C
 
=== Экосистема ===
Аренашкахь ду [[Iаьржа латта]] а, Ӏаьржа-[[боьмаша латта]] а, ломан басешкахь — [[Ломан-байн латта|ломан-байн]].
 
Хьаннаш лоцу мехкан 1/10 дакъа. Хишшан тогӀенашкахь [[гӀадолу хьаннаш]] ю. 800—1600 м лакхахь — [[шуьйрагIадолу хьаннаш]] (алсама [[поп]]ан), 2200 м — [[Баганан хьун|баганан]] (алсама [[зез|зоьзан]]). 2000 сов м лакхахь ю [[лаьмнийн цанаш]] (тайп-тайпана [[Сула|суланансула]]нан а, [[кенийн]] а).
 
Екхашйолчех яьржина дийнаташ: [[цхьогал]], [[чагӀалкх]], [[борз]], [[боьра ча]], [[салор]], [[лу]], [[нал]], [[сай]], кавказан [[масар]], [[дегIастанан хьех]]. Олхазарех уггар даьржинарш — [[ЦӀирцӀирхьозанкепарнаш|цӀирцӀирхьоза]], [[пеночка-весничка]], [[Акха котам|акха котам]], [[лекъ]].
 
ГӀебартойн-Балкхаройчохь ю [[къоман парк]] «[[Приэльбрусье (къоман парк)|Приэльбрусье]]», [[ГIебартойн-Балкхаройчоьнан лекха лаьмнийн заповедник]]<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/russian_history/3119/КАБАРДИНО-БАЛКАРИЯ Кабардино-Балкария. Энциклопедия «Отечество»]</ref> а, 11 пачхьалкхан заказник а.
МогӀа 134:
[[1950-гIа]] а, [[1960-гIа]] шерашкахь ГӀебартойн-Балкхаройчохь йина яккхий промышленни машенашъяран, гӀирсашбаран предприятеш. [[1990 шарахь]] промышленностехь балхахь бара 96,3 эз. стаг<ref>И. Х. Тхамокова. Русское население Кабардино-Балкарии в XIX — начале XXI в.: динамика этнокультурных границ. Нальчик: Издательский отдел Кабардино-Балкарского института гуманитарных исследований, 2014. С. 108, 117</ref>.
 
[[2008 шарахь]] [[Российн Федерацин Центран банк|РоссинРоссийн Банко]] арахецна ГӀебартойн-Балкхаройчоьн лерина [[Российн Федераци (ахча)#2008 шо|иэсаллин ахча]]<ref>[http://www.orioncom.ru/demo_bkb/npsndoc2/pm300708.htm Сообщение ЦБ Рф от 30 июля 2008 г. «О выпуске в обращение памятных монет»]</ref>.
 
== Символика ==
МогӀа 148:
{{Main|ГIебартойн-Балкхаройчоьнан бахархой}}
Росстатан терхьашца республикан бахархойн барам бу {{ Бахархой | Кабардино-Балкария | фс }} ст. ({{ Бахархой | Кабардино-Балкария | ш }}). Бахархойн луьсталла — {{ЛуьсталлаБахархойнРегионаш|Кабардино-Балкария}} ст./км² ({{ Бахархой | Кабардино-Балкария | ш }}). ГӀалийн бахархой — {{ГӀалийнПроцентРегионаш|Кабардино-Балкария}} % ({{ГӀалийнБахархойРегионаш|Кабардино-Балкария|Формат=Год}}).
 
 
{| class="standard"
МогӀа 374 ⟶ 373 :
 
ГӀебартойн-Балкхаройн Республикан жима а, юккъера а предпринимательствон инфраструктура кхиоран гуран чохь ехкира цхьа маша бизнес-инкубатораш, церан Ӏалашо — ГӀБРан жима а, юккъера а предпринимательствон кечйина офисийн а, производственни а гӀишлош ялар мехах льготашца. Кхоьллина дика болх беш ю кхоъ [[бизнес-инкубатор]]: офисийн а, производственни а гӀишлош луш йолу Нальчик гӀалара пачхьалкхан урхалла "ГӀебартойн-Балкхаройн бизнес-инкубатор, шиъ муниципалан офисийн бизнес-инкубаторш ю Прохладнехь а, Баксанан кӀоштахь а. 2012 шеран Республикан ВРП барам хилира 94,2 млрд сом.{{Хьост яц}}
 
 
=== Промышленность ===
МогӀа 398 ⟶ 396 :
== Оьздангалла ==
{{Чекхъяккха}}
Наьртийн эпосан оьздангаллин тӀехьено дахьа доккха маьӀна республикан оьздангаллин. XX бӀешеран тӀеххьарчу итт шарахь республикан оьздангаллин политика йина россинРоссийн, федералан оьздангаллин а, искусствон а концепцех уьйр ца хаддош, тергоеш башхаллашна, дуккха а къаьмнаш долу ГӀебартойн-Балкхаройн къоман оьздангалла кхиаран халонашна. «Росси оьздангалла» цӀе йолчу федералан Ӏалашонан программо хаъал кхетам белла даймехкан оьздангаллин кханен<ref>[http://archivesjournal.ru/?p=1950 Особенности развития этнической музыкальной культуры КБР в 90-е годы XX века | Архивы и общество<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.
 
XX бӀешеран чеккхенгахь ГӀБР айаделла шайн кхоллараллин хьашт, 90-гӀа шераш долалуш къоьлла дӀаяьлла, оьздангалла керлачу рынкан хьолах дола доладелла. Нагахь 1999 шарахь ГӀебартойн-Балкхаройчохь 1440 кружок хиллехь, 2001 шарахь церан барам совбелира 1560 кхаччалц, хаалора оьздангаллин-садаӀаран меттигаш алсама йовлар. Оьздангаллин-садаӀаран тайпа кхолламийн барамца ГӀБР 78 меттигехь ю Российн Федерацин субъекташлахь.
МогӀа 423 ⟶ 421 :
* Нальчикан кооперацин институт (филиал) Автономин коммерци йоцу кхолламан Белгородан кооперацин, экономикан, бакъонан университет
* [[Къилбаседа-Кавказан искусствон пачхьалкхан институт]]
* Къилбаседа-Кавказан РоссинРоссийн ЧГӀМ белхалойн квалификаци айбаран институт (филиал) Российн Федерацин Чоьхьарчу гӀуллакхийн министерствон пачхьалкхан хазнан Краснодаран университет
* [[ХӀокху заманан гуманитаран академи]] — Нальчикан филиал
* [[Армавиран лингвистин социальни институт]] — Филиал Нальчик гӀалара
МогӀа 435 ⟶ 433 :
ГӀБРан правительствон 2013 шеран терхьашца, республикехь дӀаязбелла бу 176 динан кхоллам<ref>{{Cite web|url=http://pravitelstvo.kbr.ru/kbr/sotsialno_obshchestvennaya_sfera/religiya.php|title=Религия|publisher=pravitelstvo.kbr.ru|accessdate=2017-05-19}}</ref>, оцу юкъахь:
* 125 [[Ислам|бусулбачеран]]
* 21 [[православи]]н
* 21 [[Православи|православин]]
* 1 [[Жугтийнжугтийн дин|жугтийн динан]]ан
* 3 [[Риман-католикийн килс|риман-католикийн]]
* 26 [[Протестантизм|протестантийн]].
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/wiki/ГӀебартойн-Балкхаройчоь»