Википеди

Дуьненайукъара йукъаметтигаш — Версийн башхалла

Историн навигаци
[теллина верси][теллина верси]
← Хьалхара нисдарРогӀера нисдар →
Чулацам дӀабаьккхина Чулацам тӀетоьхна
БӀаьраВики-йоза
Нисдарах лаьцна йаздина дац
clean up using AWB
МогӀа 19:
# '''юкъарацивилизацин критерин бухца'''
#* [[Ницкъийн баланс (геополитика)|ницкъийн баланс]] бух тӀиера ДЮ
#* [[Хьаштийн баланс|хьаштийн баланс]] бух тӀиера ДЮ
# '''юкъараллин дахаран сферашца'''
#* экономикан
МогӀа 80:
# Дуьненаюкъара юкъаметтигийн декъашхой — акторийн шуьйра гуо бу, пачхьалкхаш цхьаьнатоьхна ца Ӏаш, [[дуьненаюкъара правительствийн кхолламаш]], [[дуьненаюкъара правительствийн боцу кхолламаш]], [[Транскъаьмнийн компанеш|транскъаьмнийн корпорацеш]], [[юкъараллин цхьанакхетарш]], адамаш цхьанатоьхна. Пачхьалкх лара йиш яц рационалан а, универсалан а актор. Пачхьалкхан дуьненаюкъара политика — иза тайп-тайпана субъектийн хьашташ нисдаран даиман болу къийсам бу.
# Дуьненаюкъара юкъаметтигашкахь лакхара Ӏедал дац, амма цуо ца вуьгу «айхьа хьайна гӀоде» бохучу бух тӀе. Дуьненаюкъара кхолламийн бакъонаш шоръяро, [[дуьненаюкъара бакъо]]наш кечъяро а, тӀеиэцаро а дуьненаюкъара юкъаметтигашна рационалан элемент чуяхьа, иза бахьнехь, яккхийнарш йоцуш, тайп-тайпана пачхьалкхийн таро хуьлу дуьненаюкъара политикехь цхьатерра бакъонашца дакъалаца.
# Дуьненаюкъара юкъаметтигаш ца мега машаран а, тӀеман а хьоле яло. Дуьненаюкъара процессаш дукха кепара ю, дуьне вовшех дозуш хилар а, дуьненан юкъараллаш кхоллар а бахьнехь ала таро ю [[Дуьненаюкъара юкъаметтиг дӀакхехьар|дуьненаюкъара юкъаметтиг дӀакхехьар]] туоелла.
# Дуьненаюкъара актораш йолу массо а Ӏалашонийн дукхаллехь, хьалхе дӀало адамийн юкъара дуьненан низам кхолларе вуьгучу мехаллашна а, хьесапашна а.
# Тайп-тайпана девнаш а, къийсамаш а нисбан таро ю машаран новкъахь дуьненаюкъара кхолламийн а, бакъонийн а гӀоьнца. Либералан-идеалистийн парадигмехь хьалхе дӀало [[коллективан кхерамазалла|коллективан кхерамазаллин система]] кхолларан, дуьненаюкъара политикин гӀирс тӀом хилар дӀататтар.
# Дуьненаюкъара юкъаметтигийн тӀехьло — шадолчу дуьненан юкъаралла кхоллар ю. ДӀа ца тотту [[Дуьненан правительство|дуьненан правительство]] кхолларан таро а<ref name=autogenerated4>{{книга|автор=Цыганков П. А.|часть=Глава 4. Традиции, парадигмы и споры в ТМО. Либерально-идеалистическая парадигма|заглавие=Теория международных отношений|место=М.|издательство=Гардарики|год=2003|страницы=107-108|страниц=590}}</ref>.
 
=== Политикан реализм ===
МогӀа 90:
 
Политикан реализман коьрта меттигаш:
# Дуьненаюкъара юкъаметтигийн коьрта декъашхо ю [[Пачхьалкх|пачхьалкх]]. Пачхьалкхаш ю рационалан цхьаьнакепара политикан чарх. Пачхьалкхийн бен яц тӀом кхайкхо а, бан а, дуьненаюкъара чӀагӀамаш бан, кхин дерг дан легитиман бакъо. Дуьненаюкъара политикин хьашт билгалдоккху хьалхарчу рогӀехь дуьненара цхьаьнаэшшаралла латто я талхо йиш йолчу яккхий пачхьалкхаша. Цара шайна луъург до, гӀийла пачхьалкхаша шайга дойттург до. Цундела яккхийн пачхьалкхийн таро ю кегийн пачхьалкхийн хьашт дайа.
# Дуьненаюкъара юкъаметтигийн ю анархийн амал. ХӀораммо куьйгалла до шен хьашташца, цундела дуьненаюкъара арени тӀехь пачхьалкхийн коьрта стимул — [[къаьмнийн хьашташ]] ду. Дуьненаюкъара юкъаметтигашкахь лакхара Ӏедал доцун дела, царна юкъахь лела «айхьа хьайна гӀодие» принцип.
# Дуьненаюкъара юкъаметтигашкахь хӀора пачхьалкхан шайн хьашташ хилча конфликтех кӀелхьара ца валало. Цундела дуьненаюкъара процессийн бух тӀехь лаьтта пачхьалкхашна юкъара конфликт я цуьнан йисттера кеп — [[тIом]]. Политикан реализман векалш юкъара ца доккхахь а дуьненаюкъара процессийн кхин кепаш хилар, массара а цара лелайо, церан ойланца, тӀеман муьтӀахь йина амал, ткъа машар — иза цхьана хенан дика хьал ду. Дуьненаюкъара юкъаметтиг гучуйолу, уггар хьалха, тӀеман а, тӀеман-политикан союзийн кепашкахь. Машар латторан уггар эффектан гӀирс бу, политикан реализмо дийцарехь, [[ницкъийн баланс]], иза кхоллало къоман хьашташ Ӏоттаделча а, вовшен бакъонийн сий дича а, юкъара оьздангалла хилча а<ref name="Лебедева27">{{книга|автор=Лебедева М.М.|часть=Теоретические школы в международных исследованиях. Либерализм и неолиберализм|заглавие=Мировая политика|место=М.|издательство=Аспект-Пресс|год=2003|страницы=27|страниц=351}}</ref>.
МогӀа 102:
 
Марксистийн-ленинан парадигман коьрта меттигаш:
# Дуьненаюкъара юкъаметтигийн коьртаниг ю [[Социалансоциалан класс|социалан классаш]]аш ([[буржуази]] а, [[пролетариат]] а), цундела дуьненаюкъара юкъаметтигийн актораш санна йолу пачхьалкхаш шолгӀа ю. Къаьмнийн пачхьалкхаш кхоьллина буржуазино классан олалла дан а, куьйга кӀелахь латто а Ӏалашо йолуш. Шен эгоистин Ӏалашон бух тӀехь (сов пайда иэцар, борах белхан ницкъ лахар, сурсатийн керла йохкаран базар лахар), пачхьалкхан арахьара политикан гӀирсаш лелош буржуазино дуьненаюкъара юкъаметтигаш талхайо, тӀом а, конфликташ а яха гӀодо.
# Дуьненаюкъара юкъаметтигаш къаьсташ яц юкъараллашкара юкъаметтигех (масштаб дӀаяьккхича), ю «шолгӀа а, кхоалгӀа а» амал (экономикан базисо билгалйоккху, тӀехулара цхьа элементов ю; буржуазин а, пролетариатан а уьйранийн башхаллаш гойту къоман пачхьалкхийн гуранчохь), лелайо капиталистийн амал.
# Коьрта дуьненаюкъара процессаш — [[Социалистийн революци|социалистийн революцеш]], классийн конфликташ, кризисаш, тӀемаш.
МогӀа 139:
=== Неолиберализм ===
{{main|Неолиберализм (дуьненаюкъара юкъаметтигаш)}}
Шийлачу тӀеман хенахь яйина либералан-идеалистийн парадигмийн позицеш карлаевлира, [[Биполяран дуьне|биполяран]] [[дуьненаюкъара юкъаметтигийн система]] йоьхначул тӀехьа. Цуьнца цхьаьна дуьххьарлера парадигман дуьненаюкъара аренехь хаъал хийцамаш хилар бахьна долуш (дуьненаюкъара интеграцин процессаш чӀагӀъялар; дуьненан политикан карти тӀехь керла пачхьалкхаш гучуйовлар, гӀиллакхехь доцу кхерамазаллин кхерамаш тийсар; [[Глобализаци|глобализацицаглобализаци]]ца йоьзна йолу процессаш) кӀоргачу трансформаце йоьжна, цуо кхоьллина неолиберализман ойланаш<ref name="Цыганков132">{{книга|автор=Цыганков П. А.|часть=Глава 5. Современные школы и направления в теории между народных отношений. Спор неореализма и неолиберализма. Неолиберализм|заглавие=Теория международных отношений|заглавие=Теория международных отношений|место=М.|издательство=Гардарики|год=2003|страницы=132|страниц=590}}</ref>. Уггар гӀараваьлла неолиберализман векал хилла [[Кохэн, Роберт|Кохэн Роберт]] а, [[Най, Джозеф|Най Джозеф]] а.
 
Керла парадигма къасторан сипаташ долу меттигаш:
МогӀа 145:
* Дуьненаюкъара юкъаметтигийн декъашхойн барам тӀекхетаран ю цхьа могӀа гӀуо тӀехьлонаш, уггар хьалха, тӀекхета зулам схьадолу меттигаш, тӀекхета юкъараллийн а, ша долу адамийн а кхерамаш. Уггар дика листало и хьал кооперативан кхерамазаллин концепцица. Иштта, неолиберализман юкъахь бу [[дуьненаюкъара кхерамазалла|дуьненаюкъара кхерамазаллин]] баланаш.
* Дуьненаюкъара юкъаметтигийн декъашхойн коьрта Ӏалашо, неолиберализман агӀончийн хетарехь, ю дуьненаюкъара кхерамазалла, оццу хенахь либералан-идеалистийн парадигман векалш гайтора Ӏалашонийн плюрализм хьалхе универсалан идеалашна а, адамийн мехалашна а луш.
* Дуьненаюкъара кхерамазалле а, дуьненан низаме а, социалан прогресск а кхачаран коьрта хьал [[Дуьненаюкъара юкъаметтиг дӀакхехьар|дуьненаюкъара юкъаметтиг дӀакхехьар]] ду, цуо гӀодо айбайолуйтуш экономикан дахар.
* Дуьненаюкъара юкъаметтигийн коьрта гӀирс — [[Либераланлибералан демократи|либералан демократин]]н идеалаш а, базар а яржаяр, ткъа либералийн — дуьненаюкъара кхолламаш бар, дуьненаюкъара бакъонаш а, юкъаметтигаш дӀакхехьар а кхиор бу.
* Халон юкъ дехьайоккху болх пайден ца хиларна дуьненаюкъара бакъонийн а, кхолламийн а тӀиера дуьненаюкъара гӀиллакх тӀе. Цуьнца цхьаьна либералан демократии а, адамийн бакъонаш а коьрта гӀиллакхийн критереш кхайкхайо, цуьнан бухца тӀехьа керла дуьненан низам кхолла тарло.
* Шен теоретикийн кхолламашкахь неолиберализм герга йогӀу [[Неореализм (философи)|неореализман]], оццу хенахь либералан-идеалистийн парадигма хуьлу цуьнца конфронтацехь<ref name="Цыганков132136">{{книга|автор=Цыганков П. А.|часть=Глава 5. Современные школы и направления в теории между народных отношений. Спор неореализма и неолиберализма. Неолиберализм|заглавие=Теория международных отношений|место=М.|издательство=Гардарики|год=2003|страницы=132-136|страниц=590}}</ref>.
МогӀа 220:
Геостра́теги (географин стратеги) — [[Политикан Iилма|политикан Ӏилма]] ду, пачхьалкхан я гергара пачхьалкхийн тобанийн геополитикан Ӏалашоне кхачархьама гӀирс а, методаш а билгалйоккхуш долу — пачхьалкхан я пачхьалкхийн союзан ницкъ Ӏалашбеш а, совбоккхуш а, ткъа кризисан гӀуон аьттунашкахь — зиен минимизаци а, меттахӀоттор кризисал хьалхалера хьал.
 
Геостратегино пачхьалкхашна-заказчикашна я заказчикашна — пачхьалкхийн союзашна йина ца Ӏаш терго йо социуман, экономикан, [[Политика|политиканполитика]]н, къоман оьздангаллин, тӀеман ницкъан, кхин стратегин элементийн категорешна, иштта Ӏамайо, лору кхечу пачхьалкхийн стратегин, уьш йоькъуш майарра кепера потенциалан союзникашна, мостагӀашна я нейтралашна, ткъа иштта даиман а лору географин хьолан стратегийн билгалонаш, цуьнца геостратеги кхочушйо. Геостратеги къоман гӀирс бу, ткъа пачхьалкхийн союзехь — союзан [[Геополитика|геополитикангеополитика]]н. Политикан Ӏилманан иерархехь лаьтта кӀеларчу меттигехь политике а геополитике а хьаьжча. Геостратегин хӀоттаман оьшу а, къасто йиш йоцу дакъош ду къоман [[стратеги]] а, стратегин географи а.
 
=== Дуьненаюкъара юкъаметтигийн система ===
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/wiki/Дуьненайукъара_йукъаметтигаш»