Лайлатул-Къадр

Лайлатул-Къадр, Къадр буьйса (Ӏаьр. لَيْلَةُ الْقَدْر‎‎‎‎ — «Кхелан йа Билгалдаккхаран буьйса») — иза бусалбанийн йеза буьйса йу, хӀижрин хӀора шарахь, Рамазан баттахь карлайуьйлуш йу иза. Рамазан беттан тӀаьххьарчу итт буьйсанах цхьаъ йу иза. Иза хьехийна йу Сийлахьчу Къуръан чохь а, Мухьаммад пайхамаран ﷺ дахар дӀайаздарехь а. Пайхамаран суннатехь деана ду тӀаьххьарчу итт дийнахь и буьйса лахарна тӀехьехар, къаьсттина шалза йолчу буьйсанашкахь.

Лайлатул-Къадр
МаьӀна	Къиношна гечдар доьхуш доӀадар
ХӀоттийнарг	Мухьаммад ﷺ
Даздо	бусалбанаша
Даздар	Маьждиг
Ламасташ	Маьждигехь ламазаш а, доӀанаш а дар
Доьзна	Рамазанца
Медиафайлаш Викилармехь

Этимологи а, маьӀна а

Ӏаьрбийн маттахь къадр (قدر): «къаддара», «йукъаддиру» олучу хандешан масдаран цӀердош ду. Ша къадр дош Ӏаьрбийн маттара гочдича, цуьнан маьӀна хуьлу «нуьцкъалла, сийлахьалла, сий, дикалла, кхел, кхоллам, билгалдаккхар». Къадр олу Дала шеца сацамбинчу а, шеца хьукмадинчу а хӀуманах.

Лайлатул-Къадр цӀетиллар

Лайлатул-Къадр аьлла цӀетилларан бахьанина Ӏеламнаха масийтта цӀе хьахийна:

1. Къадр «сий» бохург ду. Сийх схьадаьлла ду цуьнах «Сийлаллин буьйса» алар, вай ма-аллара: «Хьенех доккха сий долуш ву».
2. Цу буьйсанна Дала билгалдоккху цу шарахь хиндерг, тӀаккха Цо дӀайаздо цу шарахь хиндерг. ХӀара Делан хьикмат а, Цуьнан белхан а, кхолларан а исбаьхьалла къеггина гуш хилар а ду.
3. Иштта къадран маьӀна «даздар» бохург ду, и буьйса сий долуш а, шеца къаьстина башхаллаш йолуш а йолу дела. Цхьаболчара аьлла: Къадр «гатдалар» бохург ду, ткъа гатдалар бохучун маьӀна: и буьйса къайлайалар ду ша нахана билгалйан хаарх. Аль-Халил ибн Ахьмада аьлла: Цуьнах «Гатдаларан буьйса» аьлла, хӀунда аьлча цу буьйсанна дуьне гатло, шена чохь маликаш дукха хилар бахьана долуш.
4. Иштта аьлла ду: Къадр «билгалдаккхар» йа «къастор» бохург ду. ХӀунда аьлча цу буьйсанна Дала билгалбоху шеран сацамаш, Цо ма-аллара: ﴾Цу [буьйсанна] чохь [билгалбеш] къастабо [шеран] массо а сецна [кхел хилла болу] болх﴿ [Къуръан 44:4]. Хӏунда аьлча цу буьйсанна массо а хӀуманан кхолламаш билгала а бо, дӀа а йазбо.

Йазйар

Бусалбанаш тешаш бу Дала Лайлатул-Къадран болх базбина хиларх, Цо аьлла: ﴾Стено хаийтина хьоьга [хӀай Мухьаммад] хӀун йу и Къадр [Кхелан] буьйса?﴿. Вуьшта аьлча, оцу буьйсанан боккха болх стено бойзийтина хьуна. Цо билгалдина и буьйса эзар баттал йеза хилар, Цо аьлла: ﴾Къадр буьйса йеза йу эзар баттал﴿. Вуьшта аьлча, цу буьйсанна йина йолу дика Ӏамал, йеза хуьлу Далла гергахь, эзар баттахь йинчу Ӏамалал.

Къуръан чохь а, пайхамаран хьадисашкахь а

Сийлахьчу Къуръан чохь 97-гӀа сурат ду Къадр буьйсанах лаьцна:

1. Бакъдолуш, Оха доссийна и [Къуръан] Къадр буьйсанна.
2. Мичара хиира хьуна [хӀай Мухьаммад] Къадр буьйса хIун йу?
3. Къадр буьйса [Ӏамалйарехь] тоьлуш йу эзар баттал.
4. Оцу [буьйсанна] чохь охьадуьссу маликаш а, са (Жабраил) а, шайн Де́лан пурбанца массо́ а омранца.
5. Ма́ьрша йу иза [бусалба на́хана] сатассалц.
   — Аль-Къадр сурат 97:1-5, Къуръан

Иштта пайхамаран хьадисашкахь а хьехийна иза:

Iаишата дийцина, Делан элчано ﷺ элира аьлла: «Лайлатул-Къадр буьйса ларйе, (мархин беттан) тIаьххьарчу итт буьйсанах шалза буьйсанашкахь».

— Шалзангахь Лайлатул-Къадр лахар, Сахьихь аль-Бухари, № 2020

Абу ХIурайрата дийцина, Делан элчано ﷺ элира аьлла: «Лайлатул-Къадр буьйса бакъхиларх теша а тешаш, шена ме́л хиларе дог а дохуш, цу буьйсанна Iибадатдинчунна гечдийр ду цуьнан хьалха дӀадаханчу къиношна».

— Марха, Сахьихь аль-Бухари, № 1901

Iаишата дийцина: “Ас элира хӀай Делан элча ﷺ, дийцахьа суна, Лайлатул-Къадр буьйса тӀеаний сайна хиъча, цу чохь хӀун ала деза ас? Цо ﷺ элира: «Ахь ала: Везан Дела, бакъдолуш, Хьо Гечдийриг ву-кх, гечдар дезаш а ву-кх Хьо, гечдехьа суна [АллохӀумма, иннака Ӏафуввун, тухьиббул-Ӏафва, фаӀфу Ӏанний]»”.

— Пайхамаран доӀанийн кортош, Ат-Тирмизин сунан, № 3513