Кунья (цӀе)
Ку́нья (Ӏаьр. کنیة) — Ӏаьрбийн цӀеран дакъа, долало Абун (божаршна) а, Умман (зударшна) а тӀиера, чекхдолу кӀентан я йоьӀан цӀарца. Цхьацца меттигашкахь куньяно дика амал лелайо (масала, Абуль-Хайр, Абуль-Баракат). ЦӀе а ца йоккхуш, кунья алар, Ӏаьрбийн лерам бар лору[1].
Ӏаьрбийн цӀе нисйе бӀаьра
Дукха хьолахь Ӏаьрбоша кунья ло воккхаха волчу кӀентан цӀарах, амма меттигаш хуьлу кунья кхечу кӀентан я йоьӀан цӀарах туьллуш а. Кунья иштта яла тарло берана а, бер доцу воккхачунна а. Берашна куньяш луш, Ӏаьрбаша дог дохуш санна хета, шен беран доьзалхо хиллалц иза дехар долуш санна[2].
Ислам нисйе бӀаьра
Исламан ламастехь куньян доккха маьӀна ло. Имам аль-ГӀазалис яздо цунах:
« АллахӀан элчано ﷺ шен асхьабийн кунья йоккхуш хилла. Деш хилла цуо иза, церан сий а, лерам а бархьама, цуьнца царна хазахетар дан а. Цкъацца цуо ша хоржура асхьабашна йогӀу кунью, оцу куньяца вист а хуьлура цаьрга. Цунна тӀаьххье кхечу асхьабаша а олура и кунья. Стеган бераш ца хилчи а АллахӀан элчано ﷺ кунья хоржура цунна. Цкъацца АллахӀан элчано ﷺ куньяца кхойкхура бераш а, цхьаццана ша хоржула иза. Иштта ша дукха воьзуьйтура берашна а, баккхийчарна а».
— Мустафа Хусейни Дашти. Маареф ва маариф. — Т. 8. — С. 595.
Мухаммад пайхамаран ﷺ кунья Абуль-Къасим яра. Цуьнан кӀант хилла Къасим цӀе йолуш, жима волуш вела иза. Имам ан-Нававис шен «Азкара» жайнахь куньяш гулйина йоӀрийн цӀарах техкина куньяшца бевза асхьабийн а, табиӀинийн а[3].
ГӀуо кунья нисйе бӀаьра
Наггахь кунья лелайо ца вашар, лерам ца хилар билгалдоккхуш. Исламан исторехь меттигаш хилла, гӀуо куньяш луш, масала, Абу Джахль (Боданаллин да), Абу ЛахӀаб (ЦӀеран да). И нах кхайкхамца дуьхьало еш бара Мухьаммад пайхамарна ﷺ, хӀумалгаш лелайора бусалбанашна[4].
Куньях долу жайнаш нисйе бӀаьра
Кутуб аль-асмаъ ва-ль-куна ва-ль-алькъаб (Ӏаьр. كتب الأسماء و الكنى و الألقاب) — и жайнаш лерина ду хьадисаш схьаделлачеран цыӀерашна, куньяшна, лакъабашна. Иштта жайнаш хӀиттадо гӀалат ца бовлархьама, иэ ца янхьарма хьадисаш схьаделлачеран цӀераш.
Уггаре гӀарадаьлла оцу тайпана жайнаш:
- Ӏали ибн аль-Мадини Китаб аль-асами ва-ль-куна.
- Ахьмад бин Хьанбал аль-Асами ва-ль-куна.
- Мухьаммад аль-Бухари аль-Куна.
- Муслим ибн аль-Хаджжадж аль-Куна ва-ль-асмаъ.
- Абу Ӏабдуллах Мухьаммад ибн Ахьмад аль-Мукъаддами (велла 913) Тарихь асмаъ аль-мухьаддисин ва кунахум.
Ӏаьрбийн меттадакъошкахь нисйе бӀаьра
МагӀрибан (малхбузан) Ӏаьрбаша дешан хьалхара элп ца доьшу أبو меттана بو, аьлчи а Абу дешан меттана яздо, деша а доьшу Бу. Масала:
- Бу Тефлика Абу Тафлика меттана.
- Бу Медьян Абу Мадьян меттана.
- Бу РгӀиба Абу Ракъиба меттана.
Билгалдахарш нисйе бӀаьра
Литература нисйе бӀаьра
- Kunya / Wensinck A. J. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed. — Leiden : E. J. Brill, 1960—2005.(мехах)
Хьажоргаш нисйе бӀаьра
- Хадави Техрани. Кунья. Шиитская энциклопедия. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 29 май. Архивйина 2013 шеран 30 майхь
- Кулиев Э. Можно ли давать кунью ребенку или взрослому, у которого нет детей? guliyev.org (2013 шеран 22 апрель). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 29 май. Архивйина 2013 шеран 30 майхь