Оьрсий[3]Россехь а, Европехь[51] а уггаре дукха малхбален славянийн къам. Йаккхий оьрсийн йукъараллаш йу Украинехь, Кхазакхстанехь, АЦШхь, Германехь, кхин а цхьа могӀа мехкашкахь. Оьрсийн къоман оьздангаллин генара ламасташ ду, таханлера йерриг Российн оьздангаллин бух а бу. Ненан а, къоман а моттоьрсийн. Динехь болу оьрсий — коьртаниг православехь[3] бу.

Оьрсий
Дукхалла а, ареал а
Дукхалла ≈134,1 млн ст.[49]
Хаам
Мотт оьрсийн
Дин ламаста православи[3] (царна йукъахь шираламасталла)
Йукъабоьду малхбален славянаш
Гергара къаьмнаш украинаш, белорусаш, русинаш
Этносин тобанаш
Схьабалар шира славянаш, шираоьрсийн къам
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

Оьрсийн къам кхолладелла Шира Русан муьрехь цхьаьнакхетта малхбаленславянийн тайпанех. Оьрсийн къоман дуккха а йукъара историн а, оьздаллин а аматаш йу кхечу европин къаьмнашца, кхечу малхбаленславянийн къаьмнашца — белорусашца, украинашца, русинашца муххале а. Оьрсийн историн луьста уьйра йу кхин дуккха а къаьмнашца, цуо таро йелла оьрсийн мотт а, оьрсийн оьздангалла а йаржо. Оьрсийн мотт официалан бу Россехь, Белоруссехь, Кхазакхстанехь, ГӀиргӀазойчохь. Кхин а иза баьржина ССРС йоьхначул тӀаьхьа кхоллайелла пачхьалкхашкахь.

Этноним нисйе бӀаьра

Къоман цӀе русь (шир.-оьрс. а, слав.-килс. арѹсь) йаржинчу версица йьхьанца билгалбохура скандинаваш (варягаш), тӀаккха шираоьрсийн матте деира шираскандинавийн маттера: шира.-сканд. rōþr «пийсиг хьакхархо» а, «пийсиг хьокху кеманахь лелабахар» а, цуьнан трансформаци хилира фин. ruotsiх шир.-оьрс. рѹсь[52][53][54], цул тӀаьхьа де дене мел долу скандинавийн элашна тӀера дехьадаьккхира Шира Русин дерриг къоме[55][56][57][54]. ТӀаккха «Роусах» хилира галдаьккхина нохчийн «Урус», цул тӀаьхьа «Оьрси». Кхин а йу къилбаседаиранан, славянийн, кхин цхьацца этимологеш[58].

Термин Русь (нохчаша) «Рус» йа «Урус» малхбален славянийн пачхьалкхан цӀе а, церан хьалхара этноним а хилла. Этноним Кеп:Slavonic (дукх.тер. Кеп:Slavonic, лелийна шайн цӀе санна XVIII бӀешо кхаччалц. XVII—XVIII бӀешерашкахь иза тӀаьхь-тӀаьхьа хийцаделла жайнин тӀера российхой, ткъа XVIII—XIX бӀешерашкахь дуьйна, Кхоъ цхьалха оьрсийн къам концепции хӀотторца — литературин маттахь хӀотта йолало этноним великороссаш[59][60][61]. XIX бӀешарахь буьйцу меттан Ӏаткъамца литературин маттахь чӀагӀделла хӀинца лела этноним оьрсий, оцу хенахь цунна чохь билгалдоккхура малхбален славянийн дерриг кхо га, 1917 шерал тӀаьхьий бен (массо а бахархой йукъара багарбар 1926 шарахь бен ца хилла) — беккъа великорусаш (великоросаш) билгалбохура.

Барам нисйе бӀаьра

 
Оьрсий дуьненан мехкашкахула (картана тӀехь хила тарло оьрсех схьабевлларш йа российн гражданалла йерш):
     100 млн сов      1 млн сов      100 эз. сов      10 эз. сов      1 эз. сов      хаамаш бац

Берриг оьрсий дуьненахь бу 134 миллион стаг гергга[49] (кхечу мах хадорца: 125 млн ст.[62]—129[63] тӀера 150 млн с. кхаччалц[64] а, 167[65] млн ст.). Царех Россехь веха 105,6 млн стаг (2021 шеран бахархой багарбаран хаамаш), аьлча а 71,73 % мехкан бахархойх йа 80,85 % бахархой багарбеш шайн къам гайтинчу респондентийн йукъара барамех, [2010 шарахь бара — 111,0 млн ст. (царна йукъахь Республика ГӀирма а, Севастополь а — 112,5 млн ст.[3]); 77,71 % и 80,90 %][66][67]. 2010 шеран хаамашца, дуьненара берриг оьрсех — 86 % бехара Россехь, 11,5 % — ССРС хилла республикашкахь, 2,5 % — кхечу мехкашкахь[63].

Хьажа кхин а нисйе бӀаьра

Билгалдахарш нисйе бӀаьра

Кхетораш
  1. 2021 шеран бахархой багарбарехь рекордан нах бара шайн къам ца гайтина нах (16,6 млн стаг кхоччуш йа багарбарехь дакъа лаьцначех 11,27 %), цундела терхьаша ца гайта тарло оьрсийн бахархойн ма-дарра долу сурт.
  2. 2014 шарахь Украинин куьйгакӀелара Автономин Республика ГӀирма а, Севастополь дӀа а йаьлла Россех дӀатоьхначул ьӀаьхьа 2001 шеран йерригукраинин бахархой багарбаран жамӀашца. Оьрсийн бахархойн барам оцу регионашкахь 2001 шеран бахархой багарбарца хилира 1 180 441 а, 269 953 а стаг.
ТӀетовжарш
  1. Национальный состав населения Российской Федерации. Согласно итогам переписи населения 2020—2021 года.
  2. Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык. ТӀекхочу дата: 2011 шеран 16 август. Кху чуьра архивйина оригиналан 2011 шеран 10 сентябрехь
  3. 1 2 3 4 5 Русские — БРЭ, 2015, с. 59—60.
  4. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2023 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 27 апрель. Архивйина 2023-04-23 — Wayback Machine
  5. Selected Social Characteristics in the United States: 2009. U.S. Census American Community Survey. ТӀекхочу дата: 2011 шеран 29 август. Кху чуьра архивйина оригиналан 2020 шеран 11 февралехь Архивйина 2020-02-11 at archive.today
  6. Migrationsbericht 2012 (нем.). BAMF - Bundesamt für Migration und Flüchtlinge. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 9 февраль.
  7. Опубликованы данные об этническом составе населения Узбекистана. Газета.uz (2021 шеран 20 август). ТӀекхочу дата: 2023 шеран 7 март.
  8. Итоги переписи населения Беларуси 2019 г.
  9. Statistics Canada Government of Canada. Census Profile, 2016 Census. www12.statcan.gc.ca.
  10. Ethnic composition of Latvia 2021 Архивйина 2022-02-21 — Wayback Machine
  11. Национальный состав населения (оценка на начало года, человек)
  12. RLV428: POPULATION BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX (1959, 1970, 1979, 1989, 2000, 2011, 2021) (инг.). PxWeb. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 7 март.
  13. Dominika. Сколько русских в Израиле. goldpass.ru (2022 шеран 28 июнь). ТӀекхочу дата: 2023 шеран 7 март.
  14. Oops, Something is wrong (ивр.). www.cbs.gov.il. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль. Кху чуьра архивйина оригиналан 2007 шеран 4 ноябрехь
  15. Русские в Аргентине.
  16. The results of census in Turkmenistan | Chronicles of Turkmenistan. web.archive.org (2016 шеран 6 октябрь). ТӀекхочу дата: 2020 шеран 17 февраль.
  17. La communauté russe en France est "éclectique" | Russie Information. www.russieinfo.com. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 9 февраль.
  18. Contra país estagnado, comunidade russa foge e se estabelece no Brasil(бил-боцу.). R7.com (2018 шеран 14 июнь). ТӀекхочу дата: 2022 шеран 1 март.
  19. 2021 m. gyventojų ir būstų surašymo pagrindiniai rezultatai (лит.). Oficialiosios statistikos portalas. Lietuvos statistikos departamentas. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 30 декабрь. Архивйина 2022 шеран 28 январехь
  20. 2006 census.
  21. Статистический ежегодник 2017. — Министерство экономического развития Приднестровской Молдавской Республики. mer.gospmr.org. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  22. Русское население в Азербайджане. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 17 февраль. Кху чуьра архивйина оригиналан 2013 шеран 23 июлехь
  23. Recensamântul Populației si al Locuințelor 2014. recensamant.statistica.md. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 30 июнь.
  24. Väestö 31.12. muuttujina Alue, Taustamaa, Sukupuoli, Vuosi ja Tiedot. Tilastokeskuksen PX-Web tietokannat. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 9 февраль.(ТӀе цакхочу хьажорг)
  25. Русское население в Австралии. Архивйина 2019-03-07 — Wayback Machine
  26. Población extranjera por Nacionalidad, provincias, Sexo y Año. www.ine.es. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  27. 문서뷰어. www.immigration.go.kr. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 9 февраль.
  28. Русское население в ОАЭ.
  29. Официальная статистика Кубы за 2002 г. ТӀекхочу дата: 2011 шеран 29 август. Кху чуьра архивйина оригиналан 2007 шеран 3 февралехь
  30. Nationality and country of birth by age, sex and qualifications Jan - Dec 2013 (Excel sheet 60Kb). www.ons.gov.uk. Office for National Statistics. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 11 июнь.
  31. Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor 2002: Populaţia după etnie(рум.)
  32. Recensamant Romania 2002. ТӀекхочу дата: 2011 шеран 29 август. Кху чуьра архивйина оригиналан 2007 шеран 13 майхь
  33. Data - počet cizinců|ČSÚ
  34. Архивированная копия. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 11 ноябрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2013 шеран 14 октябрехь Архивйина 2013-10-14 — Wayback Machine
  35. Venezuela | Joshua Project. joshuaproject.net. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  36. Bevölkerung nach Staatsangehörigkeit und Geburtsland. www.statistik.at. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  37. Нодар Зейналович Мосаки. Этническая картина Грузии по результатам переписи 2014 г., «Этнографическое обозрение» // Этнографическое обозрение. — 2018. — Вып. 1. — С. 104–120. — ISSN 0869-5415. — DOI:10.7868/s0869541518010086.
  38. 2014 год - Национальный состав наличного населения по данным Переписи населения 2011 года. Управление государственной статистики Республики Абхазия. ТӀекхочу дата: 2022 шеран 30 декабрь. Архивйина 2021-01-18 — Wayback Machine
  39. http://141.211.142.26/member/census2000/ybListDetail.asp?ID=1# Архивйина 2007-09-28 — Wayback Machine (2000, перепись)
  40. "坦言集:俄羅斯在港 - 東方日報"(цийн.). Orientaldaily. 2016-02-28. Дата обращения: 2020 ш. 15 февралехь.
  41. Национален съвет за сътрудничество по етническите и демографските въпроси. Етнически малцинствени общности Архивйина 2011-07-06 — Wayback Machine(болг.)
  42. Русское население в Норвегии.
  43. Русское население в Польше.
  44. Перепись населения Армении 2011 г. Этно-возрастной состав
  45. New Zealand Ministry for Culture and Heritage Te Manatu Taonga. 3. – Russians, Ukrainians and Baltic peoples – Te Ara Encyclopedia of New Zealand (инг.). teara.govt.nz. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  46. Population of Qatar. web.archive.org (2013 шеран 22 декабрь). ТӀекхочу дата: 2020 шеран 15 февраль.
  47. Русское население в Сербии.(ТӀе цакхочу хьажорг)
  48. Любовь привела их из России в Эквадор. El Universo. Архивйина 2018 шеран 21 июнехь
  49. 1 2 Russian people group in all countries | Joshua Project. joshuaproject.net. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 6 март.
  50. Александров, Власова, Полищук, 1997, Этнографические группы русского народа, с. 107—123.
  51. Александров, Власова, Полищук, 1997.
  52. Варяги / Е. А. Мельникова // Большой Кавказ — Великий канал. — М. : Большая российская энциклопедия, 2006. — С. 621—622. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 4). — ISBN 5-85270-333-8.
  53. Русь // Этимологический словарь русского языка = Russisches etymologisches Wörterbuch : в 4 т. / авт.-сост. М. Фасмер ; пер. с нем. и доп. чл.‑кор. АН СССР О. Н. Трубачёва, под ред. и с предисл. проф. Б. А. Ларина [т. I]. — Изд. 2-е, стер. — М. : Прогресс, 1986—1987.
  54. 1 2 Николаев С. Л. Семь ответов на варяжский вопрос // Повесть временных лет / Пер. с древнерус. Д. С. Лихачёва, О. В. Творогова. Комм. и статьи А. Г. Боброва, С. Л. Николаева, А. Ю. Чернова, А. М. Введенского, Л. В. Войтовича, С. В. Белецкого. — СПб.: Вита Нова, 2012. — С. 411—418.
  55. sergeitsh. Андрей Зализняк : История русского языка (2014 шеран 1 июнь). ТӀекхочу дата: 2017 шеран 12 ноябрь.
  56. Аникин А. Е. Русский этимологический словарь. 2007. Вып. 6 (вал I — вершок IV) / ИРЯ РАН, Институт филологии СО РАН. — М.: Рукописные памятники Древней Руси, 2012. — С. 100—102.
  57. Петрухин В. Я. Русь в IX—X веках. От призвания варягов до выбора веры. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: Форум : Неолит, 2014.
  58. Агеева Р. А. Страны и къаьмнаш : происхождение названий / Отв. ред. Э. М. Мурзаев; АН СССР. — М.: Наука, 1990. — С. 123—124 и др.
  59. Анучин 1892, с. 828—843
  60. Великороссы // Малый академический словарь. — М.: Институт русского языка Академии наук СССР. 1957—1984 Архивйина 2022-04-07 — Wayback Machine
  61. Большой толковый словарь русского языка. — 1-е изд-е. — СПб.: Норинт С. А. Кузнецов. 1998 Архивйина 2022-04-07 — Wayback Machine
  62. Виноваты бедность и неравенство: с 1990 года русских в мире стало меньше на 22 млн — Последние новости России и мира сегодня. — Новые Известия. newizv.ru. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 4 март.
  63. 1 2 Александр Арефьев. Сжимающееся русскоязычие. Демографические изменения — не на пользу русскому языку.. — Демоскоп Weekly, 14 - 31 октября 2013. — № 571—572.
  64. Институт Русского зарубежья. Портал «Россия и соотечественники»: Нас 150 миллионов
  65. Виноградов А. Г. Население стран мира с древнейших времён по настоящее время. Демография. Статистические таблицы. Часть 1. — 458 с. — С. 7
  66. Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010
  67. Вот какие мы — россияне. Об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года

Литература нисйе бӀаьра

ЖамӀ ден белхаш
Генетикин талламаш
Этногенезан талламаш
  • Азбелев С. Н. Что угрожало русскому народу в 1380 г. // Древняя Русь. Вопросы медиевистики. — 2018. — № 1(71). — С. 151—155.
  • Брайчевский М. Происхождение Руси. — К., 1968.
  • Бунак В. В. Происхождение и этническая история русского народа по антропологическим данным. — М.: Наука, 1965. — (АН СССР. Труды института этнографии им. Н.Н. Миклухо-Маклая, т. 88 (новая серия)).
  • Вопросы формирования русской народности и нации. — М.—Л., 1958.
  • Гройс Б. Поиск русской национальной идентичности Архивйина 2022-08-15 — Wayback Machine // Вопросы философии. — 1992. — № 9. — С. 52-60.
  • Грушевский М. С. История Украины-Руси. — Т. 1. — 2-е изд. — Киев, 1913 (Нью-Йорк, 1954).
  • Державин Н. Происхождение русского народа. — М., 1944.
  • Дерябин В. Е. Современные восточнославянские къаьмнаш // Восточные славяне. Антропология и этническая история / под ред. Т. И. Алексеевой. — 2-е изд., доп. — М.: Научный мир, 2002. — С. 30—59. — 342 с. — 1000 экз. — ISBN 5-89176-164-5.
  • Костомаров Н. И. Две русские народности // Основа. — СПб., 1861. — Март.
  • Куренной П. Советские концепции происхождения великорусской народности и «русской» нации // Научные Записки УВУ. — Ч. 7. — Мюнхен, 1963.
  • Ляпунов Б. Древнейшие взаимные связи языков русского и украинского и некоторые выводы о времени их возникновения как отдельных лингвистических групп. В сб. Русская историческая лексикология. — М., 1968.
  • Мавродин В. Образование единого русского государства. — Л.: Изд-во ЛГУ, 1951.
  • Рыбаков Б. А. Первые века русской истории. — М., 1964.
  • Происхождение и этническая история русского народа по антропологическим данным / Под ред. В. Бунака. — М., 1965.
  • Погосян Е. Русь и Россия в исторических сочинениях 1730—1780-х годов Архивйина 2022-05-23 — Wayback Machine // Россия / Russia. Вып. 3 (11): Культурные практики в идеологической перспективе. — М.: ОГИ, 1999. — С. 7—19
  • Рыбаковский Л. Л. Русские: этническая гомогенность?(ТӀе цакхочу хьажорг — историкопи) — Институт социально-политических исследований РАН, 1998.
  • Санкина С. Л. Этническая история средневекового населения Новгородской земли. — СПб., 2000. — 110 с. — ISBN 5-86007-210-4.
  • Филин Ф. Происхождение русского, украинского и белорусского языков. — Л.: Наука, 1972.
  • Чистов К. В.. Русские // Къаьмнаш мира: Историко-этнографическая справка — М., 1988. — С. 381—389: ил. — Библиография: с. 389 (26 назв.).
  • Шахматов А. А. К вопросу об образовании русских наречий и русских народностей // Журнал Министерства Народного Просвещения. — 1899. — Апрель.
Разное
Кхечу меттанашкахь

Хьажоргаш нисйе бӀаьра

 
Викидошаман логотип
Викидошам чохь бу йаззам «оьрсий»