Хи (водородан оксид , водородан гидроксид , химин формулаH2O) — бинаран органикин йоцу уьйра, молекула лаьтта водородан шина атомах а, кислородан — цхьаьна атомах а, церан вовшешца ковалентан уьйранца уьйр йу. Нормера хьелашкахь бос боцу, (кӀорга дацахь) хьожа а, чам а боцу чекх са го тӀуналла йу. Хин онда хьолах ша олу, (шенан кристаллаша до ло йа йис), ткъа газкепарахинан Ӏа. Хи кхин а хила тарло тӀуьна кристаллийн кепара (гидрофилаллин тӀехалонаш тӀаьхь)[10][11].

Хи
Химин структуран сурт Молекуляран моделин сурт
Йукъара
Систематикин
цӀе
Водородан оксид
Хи[1]
Ламаста цӀераш хи
Хим. формула H2O
Физикин хьелаш
Хьал тӀуналла
Моляран масса 18,01528 г/моль
Луьсталла 1 г/см3[2]
Ондалла 1,5[8]
Динамикин маза 0,00101 Па•с
Кинематикин маза 0,01012 см²/с
(при 20 °C)
ХӀуманан чуьра озан сихалла (дистиляци йина
хи) 1348 м/с
Йовхонан хьелаш
Температура
 • лаларан 0,002519 °C[3], 0 ± 0,002 °C[4]
 • кхехкаран 373,1 K; 99,974 °C
 • дӀасадекъадаларан 2200 °C
КхоалгӀа тӀадам 273,2 K (0,01 ° C), 611,72 Па
Критикин меттиг 647,1 K (374 ° C), 22,064 МПа
Йовхо чекхйалийтар 0,56 Вт/(м·K)
Энтальпи
 • кхоллайаларан −241 818 джоуль на моль[5], −285 830 джоуль на моль[5]
 • кхехкаран 40,656 килоджоуль на моль[6], 40 655,928 джоуль на моль[7]
Химин хьелаш
Мусталлин диссоциацин константа 15,74
Диэлектрин чекхдалар

80,4 (20 ° C)

78,5 (25 ° C)
Оптикин хьелаш
Саттаран гайтам 1,3945, 1,33432, 1,32612, 1,39336, 1,33298, 1,32524
Классификаци
Рег. лоьмар CAS 7732-18-5
PubChem 962
Рег. лоьмар EINECS 231-791-2
SMILES
InChI
RTECS ZC0110000
ChEBI 15377
ChemSpider 937
Кхерамзалла
NFPA 704

Хи дика поляран дашориг ду. Ӏаламехь даиманна а цуьнца йу йашийна хӀуманаш (туьханаш, газаш).

ЧӀогӀа ладаме роль йу хинан хӀуманан а, энергин а глобалан гуотийсарехь а[12], Дуьненна тӀехь дахарна гӀолатторехь а, дийна организмийн химин хӀоттамехь а, климат а, хенан-хӀоттам кхолларехь а. Дуьненна тӀера йерриг дийна хӀуманашна чӀогӀа ладаме хӀума йу хи[13]. Йуккъера барам ораматийн а, дийнатийн а организмехь ду 50 % сов хи[14].

Дерриг Дуьненна тӀехь 1400 млн км³ гергга хи ду. Хишша къовлу 71 % дуьненан тӀехало (Ӏапказаш, хӀордаш, Ӏаьмнаш, эркаш, шеш — 361,13 млн км²[15][16]). Дуьненан хинан доккхаха долу дакъа (97,54 %) Дуьненан Ӏапказ чохь ду — иза дуьра хи ду, иза ца мега йуьртан бахамна а, мала а. Молу хи долу коьртаниг шешшанна йукъахь (1,81 %) а, лаьттан бухара хишна а йукъахь (0,63 % гергга), ткъа жима дакъа (0,009 %) эркаш а, Ӏаьмнаш а чохь ду. Материкан дуьра хиш ду 0,007 %, атмосферехь ду 0,001 % Дуьненан дерриг хих[17][18]. Дуьненан мантин йукъахь доллу Дуьненан Ӏапказ чохьчул 10—12-зза алсама хи[19].

Хи — муха кхоллина, Дела кхоллам.
Хи — муха кхоллина, Дела кхоллам.

Литература нисйе бӀаьра

Кеп:Жайнаш кечдар

Билгалдахарш нисйе бӀаьра

  1. инг. International Union of Pure and Applied Chemistry. Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC RECOMMENDATIONS 2005. RSC Publishing, 2005. — p. 306.
  2. Riddick, John (1970). Organic Solvents Physical Properties and Methods of Purification. Techniques of Chemistry. Wiley-Interscience. ISBN 0471927260.
  3. Revised Release on the Equation of State 2006 for H2O Ice Ih(untranslated), 2009.
  4. Reproducibility of the Temperature of the Ice Point in Routine MeasurementsНациональный институт стандартов и технологий, 1995.
  5. 1 2 Smith J. M., H.C. Van Ness, M.M. Abbott Introduction to Chemical Engineering Thermodynamics (инг.) // J. Chem. Educ.ACS, 1950. — Vol. 27, Iss. 10. — P. 789. — ISSN 0021-9584; 1938-1328doi:10.1021/ED027P584.3
  6. Atmospheric Thermodynamics: Elementary Physics and ChemistryИздательство Кембриджского университета, 2009. — С. 64. — ISBN 9780521899635
  7. PubChem (инг.)
  8. Петрушевский Ф. Ф., Гершун А. Л. Лед, в физике // Энциклопедический словарьСПб.: Брокгауз — Ефрон, 1896. — Т. XVII. — С. 471—473.
  9. 1 2 Маленков Г. Г. Вода // Физическая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — Т. I. Ааронова — Бома эффект — Длинные линии. — С. 294—297. Архивйина 2016  шеран  22 августехь.
  10. Henniker, J. C. The Depth of the Surface Zone of a Liquid (en) // Reviews of Modern Physics : journal. — Reviews of Modern Physics, 1949. — Vol. 21, no. 2. — P. 322—341. — DOI:10.1103/RevModPhys.21.322.
  11. Pollack, Gerald Water Science. University of Washington, Pollack Laboratory. — «Water has three phases – gas, liquid, and solid; but recent findings from our laboratory imply the presence of a surprisingly extensive fourth phase that occurs at interfaces.»  Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 15 февралехь. Теллина 2011 шеран 5 февралехь.
  12. Криволуцкий А. Е. Голубая планета. Земля среди планет. Географический аспект. — М.: Мысль, 1985. — С. 212.
  13. United Nations. Un.org (2005, 22 март). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 15 февралехь. Теллина 2010 шеран 25 июлехь.
  14. Наука и техника. Книги. Загадки простой воды.(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
  15. CIA- The world fact book(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Central Intelligence Agency. Теллина 2008 шеран 20 декабрехь.
  16. Marine Science: An Illustrated Guide to Science
  17. Gleick, P.H. Water in Crisis: A Guide to the World's Freshwater Resources(ингалс.). — Oxford University Press, 1993. Архиван копи 2016 шеран 5 мартехь дуьйна Wayback Machine тӀехь
  18. Water Vapor in the Climate System (ингалс.). American Geophysical Union. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 15 февралехь. Теллина 2013 шеран 13 февралехь.
  19. Состав и природа мантии Земли(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
  20. Сильнейшие державы планеты хотели подчинить природу. Как им помешала Вторая мировая война? // Лента.ру, 7 мая 2023