Шеран заманаш
Шера́н за́манаш — шеран гуонехь билгалдоккху дакъа.
Шеран заманаш къастайо:
- Рузман шеран заманаш — дукхаха болчу мехкашкахь шо доькъу йеа замане, хӀора а кхоккха рузман бутт хӀораннехь а. Амма хӀиндин рузма, масала, шо доькъу 6 замане, шишша бутт хӀораннехь а[1], ткъа саамийн рузмано — бархӀ замане[2][3].
- Астрономин шеран заманаш лору малх цӀа кхачаран меттигашца (Ӏа, аьхке) а, де-буьйса нисдаларца (гуьйре, бӀаьсте) а[4][5].
- Фенологис Ӏаламан хиламийн хьесапашца ("зама" кхетам лелош) билгалйоккху хӀора шеран климатан зама йолаяларан хенаш а, йохалла а. ХӀора зама къастало шен амале хенан-хӀоттаман а, температуран а хьолашца.
Шеран заманаш хийцаялар доьзна шарахь планета мелхан гуонаха хьийзаран муьрца а, орбитан экъанал Дуьненан сема таӀарца а, кӀеззига орбитан эллипс хиларца а.
Шеран заманаш рузманехь нисйе бӀаьра
Юккъерачу шораллашкахь дукха хьолахь леладо формалан рузманца шо декъар цхьабосса муьрашка. Масала, къилбаседа эхиган алсамчу мехкашкахь тӀеэцна шеран зама йолаяларан а, чекхъяларан а терхьаш:
- Гуьйре — 23 сентябрь - 21 декабрь;
- Ӏа — 22 декабрь - 20 март.
- БӀаьсте — 21 март - 21 июнь;
- Аьхке — 22 июнь - 22 сентябрь;
Россехь тӀеэцна лахара терхьаш:
- гуьйре — 1 сентябрь - 30 ноябрь;
- Ӏа — 1 декабрь - 28 февраль (29 февраль високосан шерашкахь);
- бӀаьсте — 1 март - 31 май;
- аьхке — 1 июнь - 31 август;
-
Гуьйре -
Ӏа -
БӀаьсте -
Аьхке
Шеран заманаш хийцаяларан астрономин нисйе бӀаьра
| UTC-ца малх цӀа кхачаран, де-буьйса нисдаларан терахь а, хан а | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| шо | БӀаьстенан де-буьйса нисдалар Март[6] |
Аьхкенан малх цӀа кхачар Июнь[7] |
Гуьйренан де-буьйса нисдалар Сентябрь[8] |
Ӏаьнан малх цӀа кхачар Декабрь[9] | ||||
| де | хан | де | хан | де | хан | де | хан | |
| 2010 | 20 | 17:32:13 | 21 | 11:28:25 | 23 | 03:09:02 | 21 | 23:38:28 |
| 2011 | 20 | 23:21:44 | 21 | 17:16:30 | 23 | 09:04:38 | 22 | 05:30:03 |
| 2012 | 20 | 05:14:25 | 20 | 23:09:49 | 22 | 14:49:59 | 21 | 11:12:37 |
| 2013 | 20 | 11:02:55 | 21 | 05:04:57 | 22 | 20:44:08 | 21 | 17:11:00 |
| 2014 | 20 | 16:57:05 | 21 | 10:51:14 | 23 | 02:29:05 | 21 | 23:03:01 |
| 2015 | 20 | 22:45:09 | 21 | 16:38:55 | 23 | 08:20:33 | 22 | 04:48:57 |
| 2016 | 20 | 04:30:11 | 20 | 22:34:11 | 22 | 14:21:07 | 21 | 10:44:10 |
| 2017 | 20 | 10:28:38 | 21 | 04:24:09 | 22 | 20:02:48 | 21 | 16:28:57 |
| 2018 | 20 | 16:15:27 | 21 | 10:07:18 | 23 | 01:54:05 | 21 | 22:23:44 |
| 2019 | 20 | 21:58:25 | 21 | 15:54:14 | 23 | 07:50:10 | 22 | 04:19:25 |
| 2020 | 20 | 03:50:36 | 20 | 21:44:40 | 22 | 13:31:38 | 21 | 10:02:19 |
| 2021 | 20 | 09:37:27 | 21 | 03:32:08 | 22 | 19:21:03 | 21 | 15:59:16 |
| 2022 | 20 | 15:33:23 | 21 | 09:13:49 | 23 | 01:03:40 | 21 | 21:48:10 |
| 2023 | 20 | 21:24:24 | 21 | 14:57:47 | 23 | 06:49:56 | 22 | 03:27:19 |
| 2024 | 20 | 03:06:21 | 20 | 20:50:56 | 22 | 12:43:36 | 21 | 09:20:30 |
| 2025 | 20 | 09:01:25 | 21 | 02:42:11 | 22 | 18:19:16 | 21 | 15:03:01 |
| 2026 | 20 | 14:45:53 | 21 | 08:24:26 | 23 | 00:05:08 | 21 | 20:50:09 |
| 2027 | 20 | 20:24:36 | 21 | 14:10:45 | 23 | 06:01:38 | 22 | 02:42:04 |
| 2028 | 20 | 02:17:02 | 20 | 20:01:54 | 22 | 11:45:12 | 21 | 08:19:33 |
| 2029 | 20 | 08:01:52 | 21 | 01:48:11 | 22 | 17:38:23 | 21 | 14:13:59 |
| 2030 | 20 | 13:51:58 | 21 | 07:31:11 | 22 | 23:26:46 | 21 | 20:09:30 |
| 2031 | 20 | 19:40:51 | 21 | 13:17:00 | 23 | 05:15:10 | 22 | 01:55:25 |
| 2032 | 20 | 01:21:45 | 20 | 19:08:38 | 22 | 11:10:44 | 21 | 07:55:48 |
| 2033 | 20 | 07:22:35 | 21 | 01:00:59 | 22 | 16:51:31 | 21 | 13:45:51 |
| 2034 | 20 | 13:17:20 | 21 | 06:44:02 | 22 | 22:39:25 | 21 | 19:33:50 |
| 2035 | 20 | 19:02:34 | 21 | 12:32:58 | 23 | 04:38:46 | 22 | 01:30:42 |
| 2036 | 20 | 01:02:40 | 20 | 18:32:03 | 22 | 10:23:09 | 21 | 07:12:42 |
| 2037 | 20 | 06:50:05 | 21 | 00:22:16 | 22 | 16:12:54 | 21 | 13:07:33 |
| 2038 | 20 | 12:40:27 | 21 | 06:09:12 | 22 | 22:02:05 | 21 | 19:02:08 |
| 2039 | 20 | 18:31:50 | 21 | 11:57:14 | 23 | 03:49:25 | 22 | 00:40:23 |
| 2040 | 20 | 00:11:29 | 20 | 17:46:11 | 22 | 09:44:43 | 21 | 06:32:38 |
| 2041 | 20 | 06:06:36 | 20 | 23:35:39 | 22 | 15:26:21 | 21 | 12:18:07 |
| 2042 | 20 | 11:53:06 | 21 | 05:15:38 | 22 | 21:11:20 | 21 | 18:03:51 |
| 2043 | 20 | 17:27:34 | 21 | 10:58:09 | 23 | 03:06:43 | 22 | 00:01:01 |
| 2044 | 19 | 23:20:20 | 20 | 16:50:55 | 22 | 08:47:39 | 21 | 05:43:22 |
| 2045 | 20 | 05:07:24 | 20 | 22:33:41 | 22 | 14:32:42 | 21 | 11:34:54 |
| 2046 | 20 | 10:57:38 | 21 | 04:14:26 | 22 | 20:21:31 | 21 | 17:28:16 |
| 2047 | 20 | 16:52:26 | 21 | 10:03:16 | 23 | 02:07:52 | 21 | 23:07:01 |
| 2048 | 19 | 22:33:37 | 20 | 15:53:43 | 22 | 08:00:26 | 21 | 05:02:03 |
| 2049 | 20 | 04:28:24 | 20 | 21:47:06 | 22 | 13:42:24 | 21 | 10:51:57 |
| 2050 | 20 | 10:19:22 | 21 | 03:32:48 | 22 | 19:28:18 | 21 | 16:38:29 |
Шеран заманаш хийцаяларан бахьнаш эклиптикан экъанера дуьненан сема таӀар а, Дуьне Мелхан гуонаха хьийзар а. Сема таьӀна яцахьара дийнан а буьйсанан а йохалла Дуьненан муьлххачу меттигехь а цхьатерра хир яра, дийнахь малх хьалабер бара цхьаьна локхалле дерриг шарахь а.
Вайн заманахь планетан семано бо орбитан экъанца 66,56° са[10].
Билгалдахарш нисйе бӀаьра
- ↑ Индийский календарь
- ↑ Восемь времён года Архивйина 2014-01-03 — Wayback Machine
- ↑ Город восьми времён года Архивйина 2014-04-07 — Wayback Machine
- ↑ Маран Стивен. Астрономия для "чайников". Смена времен года "Когда Солнце переходит из северного полушария небесной сферы в южное, т. е. пересекает небесный экватор "сверху вниз", это начало осени, день осеннего равноденствия. Обычно он приходится примерно на 23 сентября. В Южном полушарии Земли наступает астрономическая весна, а в Северном — астрономическая осень."
- ↑ ЭСБЕ/Времена года
- ↑ Équinoxe de printemps entre 1583 et 2999 (фр.). ТӀекхочу дата: 2022 шеран 26 сентябрь.
- ↑ Solstice d’été de 1583 à 2999 (фр.). ТӀекхочу дата: 2022 шеран 26 сентябрь.
- ↑ Équinoxe d’automne de 1583 à 2999 (фр.). ТӀекхочу дата: 2022 шеран 26 сентябрь.
- ↑ Solstice d’hiver (фр.). ТӀекхочу дата: 2022 шеран 26 сентябрь.
- ↑ Соответственно, плоскость экватора образует угол 23,44° с плоскостью эклиптики.