Эрмалойн абат
ХӀара йаззам бу Йозанах лаьцна лаьцна. Юникодан блоках лаьцна, хьажа Эрмалойн йоза (Юникодан блок).
Э́рмалойн а́бат — эрмалойн меттан озан йоза, кхоьллина 405—406 шерашкахь Ӏилманчо а, мозгӀаро а Маштоц Месропа, юьзина XI бӀешарахь[Комм 1] керлачу эрмалоша[2] лелочу шина элпаца (Օ а, Ֆ а).
| Эрмалойн абат эрм. Հայկական այբուբեն | |
|---|---|
| Йозан тайпа | консонантан-вокалийн йоза |
| Меттанаш | Эрмалойн |
| Кхоьллинарг | Месроп Маштоц |
| Кхоьллина терахь | 405 шо[1] |
| Мур | 405 шо — таханлера зама |
| Йозан агӀо | аьрру агӀонера аьтту агӀорхьа |
| Схьадалар | схьаялар билгала хууш дац |
| Гергара | кириллица, латиница, коптийн йоза |
| Юникодан диапазон |
U+0530—U+058F, U+FB13—U+FB17 |
| ISO 15924 | Armn |
| Йозан масала | |
| Хьажа иштта проект «Лингвистика» | |
1600 шеран сов дохаллехь Эрмалойн абат ю хийцам боцуш ала мегар долуш[3].
Абат нисйе бӀаьра
|
.jpg)
|
|
.jpg)
|
| Шираэрмалойн куьйгайоза. V—VI бӀешеран | Инжил Вехамор, VII а, IX а бӀешерашна юкъахь | 1193 шеран куьйгайоза. Уолтерсан исбаьхьаллин музей | XVII бӀешеран куьйгайоза. Музей Гетти |
| Элп | Элпан цӀе | Алар (ДФА) | Транслитераци | Терхьан билгало | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Лам. орфографи |
Реформ. орфографи |
Алар | Классикан | Малхбален | Малхбузан | Классикан | ISO 9985 | ||||
| Классикан | Малхбален | Малхбузан | |||||||||
| Աա | այբ | [aɪb] | [aɪpʰ] | [ɑ] | a | 1 | |||||
| Բբ | բեն | [bɛn] | [pʰɛn] | [b] | [pʰ] | b | 2 | ||||
| Գգ | գիմ | [gim] | [kʰim] | [g] | [kʰ] | g | 3 | ||||
| Դ դ | դա | [dɑ] | [tʰɑ] | [d] | [tʰ] | d | 4 | ||||
| Եե | եչ | [jɛtʃʰ] | [ɛ], дешан юьххьехь [jɛ]1 | e | 5 | ||||||
| Զզ | զա | [zɑ] | [z] | z | 6 | ||||||
| Էէ | է | [e] | [ɛ] | [e] | [ɛ] | ē | ê | 7 | |||
| Ըը | ըթ | [ətʰ] | [ə] | ə | ë | 8 | |||||
| Թթ | թօ | թո | [tʰo] | [tʰ] | t‘ | 9 | |||||
| Ժժ | ժէ | ժե | [ʒɛː] | [ʒɛ] | [ʒ] | ž | 10 | ||||
| Իի | ինի | [ini] | [i] | i | 20 | ||||||
| Լլ | լիւն | լյուն | [lʏn]² | [l] | l | 30 | |||||
| Խխ | խէ | խե | [χɛː] | [χɛ] | [χ] | x | 40 | ||||
| Ծծ | ծա | [tsɑ] | [tsɑ] | [dzɑ] | [ts] | [ts] | [dz] | c | ç | 50 | |
| Կկ | կեն | [kɛn] | [kɛn] | [gɛn] | [k] | [k] | [g] | k | 60 | ||
| Հհ | հօ | հո | [ho] | [h] | h | 70 | |||||
| Ձձ | ձա | [dzɑ] | [tsʰɑ] | [dz] | [tsʰ] | j | 80 | ||||
| Ղղ | ղատ | [ɫɑt] | [ʁɑt] | [ʁɑd] | [l], or [ɫ] | [ʁ] | ł | ġ | 90 | ||
| Ճճ | ճէ | ճե | [tʃɛː] | [tʃɛ] | [ʤɛ] | [tʃ] | [tʃ] | [ʤ] | č | č̣ | 100 |
| Մմ | մեն | [mɛn] | [m] | m | 200 | ||||||
| Յյ | յի | հի | [ji] | [hi] | [j] | [h]³, [j] | y | 300 | |||
| Նն | նու | [nu] | [n], [ŋ] | n | 400 | ||||||
| Շշ | շա | [ʃɑ] | [ʃ] | š | 500 | ||||||
| Ոո | ո | [o] | [ʋɔ] | [o], дешан юьххьехь [ʋɔ]4 | o | 600 | |||||
| Չչ | չա | [tʃʰɑ] | [tʃʰ] | č‘ | č | 700 | |||||
| Պպ | պէ | պե | [pɛː] | [pɛ] | [bɛ] | [p] | [p] | [b] | p | 800 | |
| Ջջ | ջէ | ջե | [ʤɛː] | [ʤɛ] | [tʃʰɛ] | [ʤ] | [tʃʰ] | ǰ | 900 | ||
| Ռռ | ռա | [rɑ] | [ɾɑ] | [r] | [ɾ] | r̄ | ṙ | 1000 | |||
| Սս | սէ | սե | [sɛː] | [sɛ] | [s] | s | 2000 | ||||
| Վվ | վեւ | վեվ | [vɛv] | [v], [ʋ] | v | 3000 | |||||
| Տտ | տիւն | տյուն | [tʏn] | [tʏn]5 | [dʏn] | [t] | [t] | [d] | t | 4000 | |
| Րր | րէ | րե | [ɹɛː] | [ɾɛ]6 | [ɾɛ] | [ɹ] | [ɾ] | r | 5000 | ||
| Ցց | ցօ | ցո | [tsʰo] | [tsʰ] | c‘ | 6000 | |||||
| Ււ | հիւն | վյուն | [hʏn] | [w] | [v]8 | u | 7000 | ||||
| Փփ | փիւր | փյուր | [pʰʏɹ]9 | [pʰʏɾ] | [pʰ] | p‘ | 8000 | ||||
| Քք | քէ | քե | [kʰɛː] | [kʰɛ] | [kʰ] | k‘ | 9000 | ||||
| Եվ/և | և | և | [ev] | [ev] | [ev] | [ev] | [ev] | ev | ev | - | |
| Օօ | օ | [o] | [o] | ô | ò | - | |||||
| Ֆֆ | ֆէ | ֆե | [fɛː] | [fɛ] | [f] | f | - | ||||
| Элп | Лам. орфографи |
Реформ. орфографи |
Классикан | Малхбален | Малхбузан | Классикан | Малхбален | Малхбузан | Классикан | ISO 9985 | Терахьан билгало |
| Алар | |||||||||||
| Элпан цӀе | Алар (ДФА) | Транслитераци | |||||||||
Малхбален эрмалойн а, малхбузан эрмалойн а лиер.
Таблицин билгалдаккхар нисйе бӀаьра
ТӀеяздаран «h» ([ʰ]) кхузахь билгалдоккху эшарпхенаш; апострофо ([’]) билгалдоху эйективан мукъазнаш.
- Дешан юьххьехь — ye /jɛ/, кхечу меттигашкахь — e /ɛ/. ХӀунда аьлчи, y /j/ дужу дешнаш цхьаьнатоьхча, масала, եղբայր (ełbayr, /jɛʀˈbajɹ/ «ваша», амма մորեղբայր (morełbayr, /moɹɛʀˈbajɹ/ «ненан ваша»).
- Орфографин хийцамашла[en] тӀаьхьа լ элпан цӀе йоккхк [lyun].
- Ламастан нийса яздарехь бен дац дешан юьххьехь я морфемаш.
- Юьхьанцара хьолехь — vo /ʋɔ/, кхечу меттигашкахь — o /o/. Аз /v/ дужу дешнаш цхьаьнатоьхча, масала, որդի (ordi, /ʋɔɾˈtʰi/ «кӀант», амма քեռորդի (k‘eṙordi, /kʰeroɾˈtʰi/ «ненан вешин кӀант»).
- Хийцамаш бинчу абатехь տ элпан цӀе йоккху [tjun].
- Практикехь беккъа Иранера эрмалоша бен ца олу [ɹ]; Эрмалойчоьнан Республикера малхбален эрмалойн грабар маттахь [ɹ] (ր) хилла [ɾ].
- Хийцина орфографехь и элп хийцина элпашна <ու>, ткъа доьшу [u].
- Дукха хьолахь доьшу /v/, амма цхьацца юкъарадахарш хуьлу. Грабар маттахь աւ, нагахь цунна тӀаьхьа мукъаза элп дагӀахь, доьшу /au/, масала, աւր (awr, /auɹ/, «де»). Юккъерачу бӀешерашкахь и дош олура /oɹ/, XIII бӀешарахь дуьйна яздо օր (ōr). ու элпаш цхьаьнадалорах (юьхьанца дуьйна доьшу /ov/ я /ou/) хилла /u/; իւ (iw) элпаш цхьаьнадалор доьшу /ju/ (Эрмалойн ССРн нийса яздаран хийцамаша իւ хийцира յու).
- Хийцинчу абатехь փ элпан цӀе йоьшу [pʰjuɾ].
Мукъазниш нисйе бӀаьра
|
| Йозанал хьалхара мур |
| Эрмалойн гипотеза Грекийн-эрмалойн хьалхара мотт Грекийн-эрмалойн-арийн гипотеза Эрмалойн хьалхара мотт |
| Йозан мур |
| Шираэрмалойн мотт (V—XI бӀешераш) Юккъераэрмалойн мотт (XI—XVII бӀешераш) Керлаэрмалойн мотт (XVII бӀешарахь дуьйна) |
| Эрмалойн йоза |
| Эрмалойн абат Абат кхолларан истори Даниилан йозанаш Эрмалойн пунктуаци Эрмалойн палеографи |
| ТӀаьхье |
| Эрмалойн литература Шираэрмалойн историографи Шираэрмалойн гочдарш |
| ЭрмалойӀамор |
Таханлера дукхаха долчу хӀиндаевропан меттанех къаьсташ (мукъаза аьзнаш шишша хуьлу: зевне — къора), эрмалойн маттахь ишттачу пхеа шишша долчу элпашна тӀекхета кхоалгӀа аз — къора эшарпхенийн.
Иштта, 15 мукъазчара кхуллу кхолха парадигма:
| зевне эшарпхенийн доцу | къора эшарпхенийн доцу | къора эшарпхенийн | ||||
| 1 | բ | [b]? | պ | [p]? | փ | [pʰ]? |
| 2 | գ | [ɡ]? | կ | [k]? | ք | [kʰ]? |
| 3 | դ | [d]? | տ | [t]? | թ | [tʰ]? |
| 4 | ձ | [dz]? | ծ | [ts]? | ց | [tsʰ]? |
| 5 | ջ | [dʒ]? | ճ | [tʃ]? | չ | [tʃʰ]? |
И парадигма хаар ладаме ду цхьадолчу меттан геннийн литературин меттаца йолчу уьйранех кхета, ткъа иштта малхбален-эрмалойн литературин маттера малхбуза-эрмалойн литературин матте дехьаволуш.
Билгалдахарш нисйе бӀаьра
- ↑ Theo Maarten van Lint. From Reciting to Writing and Interpretation: Tendencies, Themes, and Demarcations of Armenian Historical Writing // The Oxford History of Historical Writing: 400-1400 / Edited by Sarah Foot and Chase F. Robinson. — Oxford University Press, 2012. — Vol. 2. — P. 180.
- ↑ В 1921—1928 годах алфавитом на основе армянского пользовались также курды, проживающие в СССР.
- ↑ Армения в III—IV веках // Всемирная история. — Т. 2, гл. XXV.
Цитатийн гӀалат: Тобан «Комм» йолуш йолу тегашца <ref> йогӀуш йолу тег <references group="Комм"/> ца карийна