Беркъ
Беркъ йа Бер— бозуш болчу ахархойн бехкамех цхьаъ, цунна йукъадогӀу латтан дена йасакх такхар сурсаташца йа ахчанца.
граф Д. А. Толстойн хетара, «Беркъ тайп-тайпана латташ тӀера ло йал хилар, тайп-тайпана бехкашца хийцина правительствон ло мах, ахчанца йа кхин цхьаьнакепара мехаллица». Дуккха тӀаьхьарчу талламхоша А. С. Лаппо-Данилевскийс а, П. Н. Милюковс а хӀоттийра, «шен схьайаларехь беркъ пачхьалкхан йоланна нисса дуьхьала йу, барт баран, долара бакъонан йукъаметтигех схьайаьлла са санна».
Беркъ — феодалийн рентин кеп.
Натуралан беркъ дӀайаьккхина 1861 шеран реформица.
Истори
бӀаьра нисйан«Беркъ» дашца шираллехь кхетадора, хӀинца аренда дашо дуьйцург, аьлчи а хан тоьхна йа хеназа цхьаьна долара бахам бартца лелор. Беркъан долара бакъонан амал чӀогӀа къегина гучуйолу, публикица махбарца, гӀалин махлелоран меттигашца, баккхалашца, хӀума йуийлашца, дӀасалелорца, пхьолгӀашца, хьеранашца, кхин промышленностан меттигашца, кхин а бобран гонашца, чӀара лацарца, накхарийн меттигашца а, кхин меттигашца а, пачхьалкхо а, килсо а дӀайелла меттиг хилча. Россехь XVI бӀешарахь дуьйна меттигаш нисйелла «беркъанна» (аренде) дийнна эвланаш дӀалуш, цигахь беха ахархошца цхьаьна, цу тӀе арендаторо, тӀелоцура беркъан билгала ахча такха, шена тӀелоцура дерриг пачхьалкхан декхарш такха «нохан дӀасакъастарца».
Цуьнца цхьаьна могӀара XV бӀешарахье «беркъ» дош леладора пачхьалхан йасакх маьӀнехь. Беркъ йожа хӀума хуьлу шина меттигехь:
- латта йожачу хӀуманна арадаьлча (вацориг велча йа ведча) йа йожачу хӀуманна кӀелахь хилла дацахь, правительство дӀалора дасделла йа деса лаьтта латта беркъанна боккъала бацочарна;
- шеш бацош берш цхьаьна ханна аттачу баха йа церан йасакхан декхарш дайдархьама, беркъаца хуьйцура цхьаъ йа масех йа йерриг йожачу хӀуманна йукъа йогӀу йасакх.
Дийнна йукъаралла беркъе дехьайаьлча, тӀаккха дӀайала иза дӀасайохкура нохан кехатан дакъошка, иштта шен хьалхара амал йовра цуьнан. Ахархошна а, лаьттан долахошна а йукъаметтигашкахь беркъаца йуста мегар дара «барщина», беркъ, ахчанан йа сурсатийн йал кепара, гуттаренна хаалора сурсатца цхьаьна, аьлча а йал белхашца такхарца (хьажа Ахархой). Беркъан а, йасакхан а йолах дерг хьажа Беркъан йал йаззамехь.
Ахархоша Ӏаьнан къинхьегамца токху беркъах, масала чӀара лацарца, Россехь олура «Ӏаьнан дети».
