Википеди:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/И
Десят лет
- и 1 союз 1) соед. а-а; вверх и вниз - хьала а, охьа а 2) присоед. и перечисл. а; и настало утро - 1уьйре а т1екхечи;
- и тот и другой - иза а, важа а; и он был там - иза а вара цигахь; он обещал приехать и приехал - цо вог1ур ву [а] элира, ван а веара 3) усил. а, ткъа, xleтa; и почему вы этого не делаете?- х1ета х1унда ца до аша иза?; всё дальше и дальше - кхин д1а а, кхин д1а а 4) уступ. -м; и рад бы помочь, да не могу- г1о дан-м лаьара, амма дан-м ца ло ;
- и так далее (и т. д.) - иштта д1а кхин а (и. д1. кх.); так и... усил. - хила а хила; так оно и случилось - иштта хила а хилира иза
- и 2 частица усил. а, -м; я и сам не рад - со-м со а вац воккхавеш; не могу и подумать об этом - цунах лаьцна ойла а ца яло соьга
- иберийско-кавказский, -ая, -ое ибери-кавказан; ~ие языки - ибери-кавказан меттанаш
- ибо союз высок. (потому что, так как) дела, х1унда аьлча
- ива ж дак; ~ козья бот. дак
- иван-чай м бот. ишалчай
- ивняк м 1) (заросли) докан хьун 2) собир. (прутья) докан генаш
- ивовый, -ая, -ое докан; ~ прут - докан га
- иволга ж селасат
- игла ж 1) маха; швейная ~ - х1умнаш тоьгу маха; машинная ~ -чорхан маха 2) (у растений) к1охцалг; сосновые иглы - баганан к1охцалгаш 3) (у животных) маха; к1охцал; иглы ежа - зуьнан мехий
- игнорирование с тергалцадар
- игнорировать сов. и несов., кого-что тергал ца дан; ~ факты - факташ тергал ца ян
- иго с дукъ; под ~м колонизаторов - колонизаторийн дукъа к1ел
- иголка ж см. игла ; сидеть как на ~х – к1охцалш т1ехь санна 1ан
- иголочка ж уменьш. от иголка ; он одет с ~и – х1инцца кепара ваьккхича санна вухавелла ву и
- игольный, -ая, -ое механ; ~ое ушко - механ 1уьрг
- игра ж 1) в разн. знач. ловзар; ~ в футбол - футболах ловзар; ~ в шахматы - шахматех ловзар 2) (на муз. инструменте) лакхар; ~ на скрипке – ч1оьндарг лакхар ; ~ слов - дешнийн бегаш; Олимпийские игры- Олимпан ловзарш; опасная ~ - кхераме г1уллакх; раскрыть чью-л. игру - цхьаьннан къайленаш гучуяха; ~ природы - цкъа а ца хилла доккха х1ума; выйти из игры - юкъаравала
- игральный, -ая, -ое ловзо; ~ые карты - ловзо кехаташ
- играть несов. 1) во что, на чём ловза; дети играли в саду - бераш ловзура бешахь; ~ в шашки – ж1аккех ловза; ~ на сцене - сцени т1ехь ловза 2) на чём лакха; ~ на свирели -шедаг лакха ; шампанское играет- шампанскино к1еж туьйсу; ~ первую скрипку – г1уллакхан корта хила; ~ в молчанку- вист а ца хуьлуш 1ан; ~ на нервах - дог эт1о; ~ комедию – моттарг1анаш лело
- игривый, -ая, -ое 1) (шаловливый) ловзарна т1ера, ловзу; ~ котёнок - ловзу цициган к1орни 2) (легкомысленный) бегаше, забаре
- игристый, -ая, -ое: ~ое вино – к1еж йоху (или чопа кхехка) чаг1ар
- игрок м в разн. знач. ловзархо
- игрушечный, -ая, -ое 1) (изготовляющий игрушки) тайнигийн, ловзо х1умнаш ен; ~ая фабрика - ловзо х1уманаш ен фабрика 2) (предназначенный для игры) ловзо; ~ое ружьё - ловзо топ
- игрушка ж ловзо х1ума; детские ~и - берийн ловзо х1уманаш ; быть ~ой в чьих-л. руках - цхьаьнга ша ловзавайта
- идеал м 1алашо, идеал; высокие ~ы - лакхара 1алашонаш; этот человек — мой ~ - и стаг сан идеал ю
- идеализация ж хаздар, идеализаци; ~ старины - ширачун идеализаци
- идеализировать сов. и несов., кого-что хаздан
- идеализм м филос. идеализм
- идеалист м идеалист
- идеалистический, -ая, -ое идеалистийн, идеалистически; ~ая философия - идеалистийн философи
- идеалистка же иск. к идеалист 2
- идеальный, -ая, -ое идеальни, даго ма-бохху; идеальни, т1ехдаьлла [дика]; ~ый работник – т1ехваьлла дика белхахо; ~о (нареч.) чистый – т1ехдаьлла ц1ена
- идейно-политический, -ая, -ое идейно-политически; ~ое воспитание масс - халкъаш идейно-политически кхиор
- идейность ж идей хилар, идейлла
- идейный, -ая, -ое в разн. знач. идейн; ~ая борьба - идейн къийсам; ~ое содержание книги - книгин идейн чулацам; ~ое искусство - идейн исбаьхьалла
- идентичный, -ая, -ое цхьатерра; ~ые мнения - цхьатерра ойланаш
- идентификатор — цlейовзар ID (инг. data name, identifier — наименование данных). Ошибочный идентификатор ~ Гlалатца цlейовзар.
- идеолог м идеолог, идеологихо, идейхо
- идеологический, -ая, -ое идеологически, идеологии; ~ая борьба - идеологин къийсам
- идеология ж идеологи
- идея ж 1) идей; передовые идеи - келта идейш 2) (главная мысль) коьрта ойла; ~ романа - романан коьрта ойла 3) (намерение) идей, ойла; ~ сохранения и упрочения мира- машар ларбаран, ч1аг1баран идей; у меня возникла хорошая ~ -суна цхьа дика ойла дагаеана
- идиллия ж 1) лит. идилли 2) перен. иpoн. ирсе дахар
- идиом м идиома ж лингв. идиома, мас.: сматывать удочки - истангах топ ян
- идиоматический, -ая, -ое: ~ое выражение - идиомийн карчам; см. тж. идиом
- идиот м 1) (слабоумный) идиот, ц1армат 2) бран. 1овдал, ц1армат
- идиотизм м 1) (слабоумие) идиотизм 2) разг. (глупость) 1овдалалла, сонталла
- идиотка женск. к идиот
- идол м ц1у
- идолопоклонник м, ~ца ж ц1у-динерниг
- идолопоклонство с ц1у-динах тешар
- идти несов. 1) (двигаться) даха (вообще или от говорящего); дан (к говорящему); хьаладаха (вверх от говорящего); хьаладан (вверх к говорящему); он шёл пешком - иза г1аш вoгlypa; поезд идёт быстро- ц1ерпошт сиха йоьду 2) куда (отправляться) даха; ~ на войну- т1ам т1е даха 3) (для достижения цели) даха; 4) (поступать каким-л. образом) хила, реже даха; ~ против всех - массарна а дуьхьал хила 5) за кем-чем, перен. новкъа даха; ~ за своим учи- телем - шен хьехархочун новкъа даха 6) (быть в пути) даха, дан; письма идут очень быстро - кехаташ дукхо сиха дог1у 7) (приближаться) дан; идёт весна – б1аьсте йог1у 8) (о механизмах— действовать) лела; часы идут хорошо - сахьт дика лела 9) (об осадках) дан; идёт снег - ло дог1у 10) (протекать) д1адаха; идёт урок -урок д1айоьдуш ю; время идёт быстро - хан сиха д1айоьду 11) к чему, перен. чекхдолуш хила (или латта); дело идёт к концу – г1уллакх чекхдолуш лаьтта 12) (пролегать) хила, [д1а]даха; дорога идёт полем - некъ арахула д1абоьду 13) (течь, исходить) эха; из раны идёт кровь - чевнах ц1ий оьху 14) чем (делать ход в игре) ваха; ~ королём -паччахьца даха 15) на что (требоваться) даха, эша; тряпьё идёт на производство бумаги – т1елхигаш кехат деш оьшу; на костюм идёт три метра [ткани]- костюмана кхо метр йоьду 16) кому (причитаться) дан; ему идёт зарплата - алапа дог1у цунна 17) к кому-чему (соответствовать) дан; эти разговоры к делу не идут- и къамелаш г1уллакхца дог1уш дац 18) кому (быть к лицу) тан; шляпа идёт ему – пес тов цуьнгахь 19) во что (входить)- даха; гвоздь легко идёт в доску - хьостам уьнах атта боьду чу 20) во что (расти) передаётся дееприч. + хила; картофель идёт в ботву - картолаш яраш хоьцуш ю 21) (демонстрироваться, исполняться) хила, реже даха; сегодня в кинотеатре идёт новый фильм - тахана кинотеатрехь керла фильм ю 22) (доставляться) дахьа; чай идёт из Грузии- Гуьржехара дахьа чай ; речь идёт о... - къамел... лаьцна ду; идёт! (согласен) мегар ду!, реза ву!
- иерархия ж иерархи
- иероглиф м иероглиф
- иероглифический, -ая, -ое иероглифийн; ~ое письмо - иероглифийн йоза
- иждивенец м цхьаммо кхобург
- иждивение с кхабар
- из (изо) предлог с род. п. 1) (откуда) =ра; выйти из дому – ц1ера аравала; привезти из колхоза - колхозера схьадан 2) (выделение части; превращение) =х, =л; одно из двух - шиннах цхьаъ; лучший из всех -массарал тоьлушха дерг; из посёлка возник город - посёлких г1ала хилла
- из= (изо=, изъ=, ис=) приставка - дешхьалхе д1а=; цо гойту: 1) изгнать – д1аэккхо 2) изодрать – эт1о,
- израсходовать - харж ян
- изба ж ц1а
- избавитель м, ~ница ж к1елхьарадаьккхинарг
- избавить сов., кого-что от кого-чего хьалхадаккха, к1елхьардаккха; ~ от смерти - лечура к1елхьарваккха
избавиться сов., от кого-чего хьалхадала к1елхьардала; ~ от хлопот- дезарех к1ел хьардала
избавление с 1. (по гл. избавить) хьалха даккхар, к1елхьардаккхар 2.(по гл. избавиться) хьалхадалар, к1елхьардалар
избавлять(ся) несов. см. избавить(ся)
избалованный, -ая, -ое качдина, коча [1амийна]; ~ ребёнок - коча 1амийна бер
избаловать сов., кого коча 1амо, качдаь
избаловаться сов. разг. коча 1ама, качдала
избегать сов., что, разг. ида, уьдуш лела; ~ весь город – г1ала мел ю ида
избегать несов. см. избежать; он ~ет встречи - дуьхьалкхетарх къехка
избегаться сов. разг. (утомиться от беготни) идда к1аддала (или х1отта)
избегнуть сов. см. избежать
избежание с: во ~ чего-л. - цхьаъ ца далийта
избежать сов., чего 1) (уклониться) къахка; я ~л встречи с ним -цунна дуьхьалкхетарх къаьхкира со 2) (спастись, избавиться) к1елхьардала; ~ть смерти -лечуьра к1елхьардала
избивать несов. см. избить
избиение с 1) (побои) еттар 2) (массовое убийство) дайар
избиратель м, ~ница ж харжамхо
избирательней, -ая, -ое харжамийн; ~ое право -харжамийн бакъо; ~ый участок -харжамийн куп
избирать несов. см. избрать
избираться сов. харжа
избитый, -ая, -ое 1) (разъезженный) шарбелла; ~ая дорога - шарбелла некъ 2) перен. (опошленный частым употреблением) сийсаздаьлла; ~ое выражение - сийсаздаьлла хабар
избить сов., кого-что етта; ~ до полусмерти - лечу т1еваллалц етта
избороздить сов., что 1) (морщинами) хершнаш дан; морщины ~ли лицо - хебарша хершнаш дина юьхьха т1ехь 2) перен. го тийсийта; корабли ~ли моря - хикеманаша го тийсийтина х1ордашкахула
избрание с харжар
избранник м 1) харжамхо, хаьржинарг; ~и народа - халкъан харжамхой 2) (любимый) хаьржинарг; ~ сердца -даго хаьржинарг
избранница ж 1) см. избранник 1; 2) (любимая) хаьржинарг
избранный, -ая, -ое хаьржина; ~ые произведения - хаьржина произведенеш
избрать сов., кого-что харжа; ~ть специальность - говзалла харжа; его ~ли депутатом - иза депутат хаьржина
избыток м 1) (излишек) совдаьлларг; ~ок хлеба -совдаьлла ялта 2) (обилие) беркат ; в ~ке, с ~ком -сов дукха
избыточный, -ая, -ое сов [долу]; ~ые товары - сов товараш
изваяние с статуя
изведать сов., что и чего довза, хаа, ган; враг ~л нашу мощь- мостаг1чунна хиъна вайн ницкъ изверг м къиза стаг
извергать несов. см. извергнуть ; ~ проклятия - сардамаш деха
извергаться несов. см. извергнуться
извергнуть сов. 1) что (выбросить) хьалатоха, хьалакхосса; вулкан изверг лаву - т1епинго лава хьалатуьйхира 2) кого, перен. (удалить) д1акхосса; ~ из своей среды - шайна юкъара д1акхосса
извергнуться сов. хьалатоха, хьалакхосса; лава ~лась из вулкана - лава вулкан чуьра хьалатуьйхира
извержение с 1. (по гл. извергнуть) хьалатохар, хьалакхоссар 2. (по гл. извергнуться) хьалатохар; ~ вулкана –т1аплам хьалатохар
извериться сов., в ком-чём тешам бан; ~ в друзьях –доттаг1ех тешам бан
извернуться сов. разг. 1) (увернуться) аьтто баккха 2) (найти выход) к1елхьардала; ~ при ответе - жоп луш к1елхьарвала
извести сов. 1) что (истратить) кхачо; он извёл всю бумагу- дерриг кехат кхачийра цо 2) кого-что (истребить) х1аллакдан, дайа; ~ комаров - чуьркаш х1аллакьян 3) кого (измучить) г1елдан, к1аддан, к1елдита; горе совсем извело его- г1айг1ано гуттар к1елвитина иза
известие с 1) (сообщение) хабар, хаам; (приятное) тж. кхаъ; последние ~я –т1аьххьара хаамаш; радостное ~е- хаза кхаъ 2) мн. ~я хаамаш; Известия Академии наук- 1илманийн академин хаамаш
известись сов. г1елдала, к1аддала, к1елдиса; ~ от горя – г1айг1анна к1елвиса
известить сов., кого-что о чём хаам бан; (о приятном) тж. кхаъ баккха; он никога не ~л о своём приезде- ша схьавах лаьцна цхьаьнгга а хаам ца бира цо
извёстка ж кир; стены выбелены ~ой - пенашна кир тоьхна
известковый, -ая, -ое кир бол[л]у; ~ая вода - кир болу хи; ~ые источники- кир боллу хьосташ
известно 1. в знач. сказ. безл. кому хууш ду; мне ~ - суна хууш ду; насколько мне ~- суна ма-хаъара 2.: как ~ в знач. вводн. сл.- ма-хаъара
известность ж хууш хилар, девзаш хилар; пользоваться ~ю - вевзаш хила; приобрести ~ -вовзийта; поставить кого-л. в ~ - цхьанна хаийта
известный, -ая, -ое 1) девзаш долу; это всем ~ый факт - и массарна хууш г1уллакх ду 2) (знаменитый) г1арадаьлла [долу]; ый писатель – г1араваьлла яздархо; ~oе лицо в городе - г!алахь г1араваьлла (или вевзаш волу) стаг 3) (определённый) билгалдина; ~ое число - билгалдина терахь 4) (некоторый) цхьадолу; в ~ых случаях - цхьацца долчохь; в ~ой степени - цхьадолчунна
известняк м кир-маь1да
известь ж кир; гашёная ~ -башийна кир; белить ~ю - кир тоха
извечный, -ая, -ое азалехь дуьйна долу; ~ое чувство любви к родине - азалехь дуьйна даймахке болу безам извещать несов. см. известить
извещение с 1. (действие) хаам бар 2. (документ) хаам, извещени
извиваться несов. хьийза; дорога ~лась по горным уступам - некъо хьийзаш ч1уг еттара ламанан оганашкахула
извилина ж гола, ч1уг; ~ы мозга - хьен шунаш
извилистый, -ая, -ое гола туху, ч1уг етта, ситтина; ~ая тропинка –ч1уг етта тача-некъ
извинение с 1) (прощение) бехк цабиллар; просить ~я -бехк цабиллар деха 2) (оправдание) бехказло; служить ~ем- бехказло хила
извинить сов., кого-что 1) (простить) бехк ца билла; ~те меня! - суна бехк ма биллалаш! 2) (оправдать чём-л.) бехказвакхха
извиниться сов. бехк цабиллар деха; ~ за опоздание – т1аьхьависарна бехк цабиллар деха
извинять(ся) несов. см. извинить(ся)
извлекать несов. см. извлечь
извлечение с 1. (действие) схьадаккхар; ~ пули из тела – дег1а чуьра х1оъ схьабаккхар 2. перен. (сведения) схьахаьржинарг; ~ из статьи - статья т1ера схьахаьржинарг 3. мат.: ~ корня -орам схьалахар
извлечь сов., что 1) (вынуть) схьадаккха; он извлёк занозу из пальца - цо п1елгаха сирхат схьадаьккхира 2) перен. (сведения) схьахаржа; ~ из архива новые материалы -архивера керла материалаш схьахаржа 3) мат.: ~ корень - орам схьалаха
извне нареч. арахьара; помощь ~ - арахьара г1о
изводить(ся) несов. см. извести(сь)
извозить сов., что, прост. (испачкать) [текхийна] бехдан
извозчик м говр-ворданхо
изволить несов. 1) чего или с неопр. уст.: чего ~лите? – х1ун оьшу шуна?; куда ~лите ехать?- мича даха (или доьлху шу) лаам бу шун? 2) повел. ~ль, ~льте (выражение согласия) дика ду 3) повел. ~ль, ~льте с неопр. (выражение приказания) передаётся суф. =л; ~ль сидеть смирно! - меттах ца хьуьйш 1ел! ; ~льте выйти! -аравалал хьайна!
изворачиваться несов. см. извернуться
изворотливость ж каде хилар, т1ахъаьлла хилар
изворотливый, -ая, -ое каде, т1ахъаьлла
извратить сов., извращать несов., что (исказить) харцхьадаккха, талхо; ~ смысл слов- дешнийн маь1на харцхьадаккха
извращение с 1) (искажение) талхор, харцхьадаккхар 2) (ненормальность) донолла, талхар
извращённый, -ая, -ое 1) (искажённый) харцхьадаьккхина, талхийна; ~ текст -талхийна текст 2) (ненормальный) доно, талхийна
изгиб м гола, ч1уг, гола тухийла; ~ реки - хин гола
изгибать(ся) несов. см. изогнуть(ся)
изгладить сов., что д1ашардан, д1адаккха; время ~ло надпись на камне - хено д1ашардина т1улга т1ера йоза
изгладиться сов.: ~ из памяти -даг чуьра [д1а]дала; воспоминания ~лись -дагалецамаш д1абевлира
изглаживать(ся) несов. см. изгладить(ся)
изгнанное с 1. (действие) [д1а]эккхор; ~е врага – мостаг1 эккхор 2. (ссылка) махках ваккхар; жить в ~и -махкахваьккхина 1ан (или даха)
изгнанник м, ~ца ж эккхийнарг, махкахваьккхинарг
изгнать сов. 1) кого-что (выгнать) [д1а-] эккхо; враг изгнан – мостаг1 эккхийна 2) что (искоренить) д1адаккха
изголовье с г1овла; у ~я больного - цомгушчун г1овлангахь
изголодаться сов. 1) мацвала; ~ в пути - новкъахь мацвала 2) по чему, перен. сатаса; ~ по хорошей книге -дикачу книге сатаса
изгонять несов. см. изгнать
изгородь ж керт; живая ~ -коьллийн (или диттийн) керт
изготавливать несов. см. изготовить
изготавливаться несов. см. изготовиться
изготовить сов., что дан
изготовиться сов., к чему кечдала; ~ к бою – т1амна кечдала; ~ к прыжку - чукхоссавала кечвала
изготовка ж кечдалар
изготовление с дар; ~ стульев – г1антащ дар
изготовлять несов. см. изготовить; завод ~ет консервы -завод консерваш еш ю
изготовляться несов. 1) см. изготовиться; 2) страд, (производиться) деш хила
изгрызать несов., изгрызть сов., что даа, диъна дохо, 1ийшина дохо
издавать 1 несов. см. издать 1; в Грозном ~ют журнал «Аргун» - Грознехь «Орга» журнал арахоьцу
издавать 2 несов. см. издать2 ; ~ запах хьожа ян
издаваться несов. арадала ; книга ~ётся большим тиражом -книга йоккхачу тиражаца арайолуш ю
издавна нареч. мацах дуьйна; так ~ заведено- иза мацах дуьйна иштта долуш ду
издалека, издалёка, издали нареч. геннара; город виден ~ - г1ала геннара гуш ю
издание с 1. (действие) арахецар, [ара]-даккхар; ~ указа - указ арадаккхар 2. (изданное произведение) арахецнарг; второе ~ - шозлаг1а арахецнарг
издатель м арахецархо
издательский, -ая, -ое арахецархочун; ~ое дело - арахецархочун г1уллакх
издательство с издательство, арахоьцийла, арахецархо; Чеченское ~ Нохчийн издательство
издать 1 сов., что арахеца, [ара]даккха; ~ книгу- книга арахеца; издан новый закон - керла закон арахецна
издать 2 сов., что дан, даккха; ~ звук - тата даккха
издевательский, -ая, -ое хьийзо, бала бахьа
издевательство с 1. (действие) хьийзор, бала бахьар 2. (насмешка) хьийзор
издеваться несов., над кем-чем хьийзо, бала бахьа; он ~ется над нами - цо хьийзадо тхо
издёвка ж разг. хьийзор
изделие с 1) (производство) х1ума, динарг; товары кустарного ~я – ц1ахь дина товараш; ковёр фабричного ~я -фабрикехь бина куз 2) (вещь) х1ума; кондитерские ~я - кхачанан х1уманаш
издержать сов., что (истратить) дайа, д1адаккха; ~ все деньги -дерриг ахча дайа
издержаться сов. разг. ахча дайа, ахча д1адала (или д1адаха); ~ в дороге - новкъахь ахча дайа
издержки мн. (ед. ~а ж харш) харжаш; судебные ~и - суьдан харжаш
издохнуть сов. дала
издыхание с: до последнего ~я - велла д1аваллалц; при последнем ~и -леш, са долуш
издыхать несов. см. издохнуть
изжарить сов., что кхарза; ~ котлеты - котлеташ кхарза
изжариться сов. даттадала, кхарзадала; ~ на солнце - маьлхехь ваттавала
изживать несов., изжить сов., что д1адаккха; ~ недостатки - кхачамбацарш д1адаха
изжога ж дог мустдалар; страдать ~ой - дог мустлуш бала хьега
из-за предлог с род. п. 1) (откуда) т1ехьара, дехьара; передаётся тж. исх. п.; ~ облака выплыла луна - морха т1ехьара гучубелира бутт; машина выехала ~ угла-сонера схьаелира машина; он приехал ~ моря -иза х1ордал дехьара веана; встать ~ стола -стоьла т1ера хьалаг1атта 2) (по причине) бахьанехь, ...бахьана долуш, или дат. п. масдара, ...хиларна; ~ шума ничего не слышно - гloвгla хиларна х1умма а ца хеза; мы опоздали ~ дождя - тхо т1аьхьадисира дог1а бахьана долуш; ~ него - и бахьана долуш; ~ пустяков – к1адбоцчу т1ехула; ~ чего?- стенна т1ехула? ; убийство ~ угла – к1ело а йина, вер
иззябнуть сов. разг. шелдала; ~ в дороге- новкъахь шелвала
излагать несов. см. изложить
излечение с 1. (выздоровление) тодалар, дерзар; полное ~е -кхоччуш товалар 2. (лечение) дарба лелор, тодар; находиться на ~и - дарбанаш лелош хила
излечивать(ся) несов. см. излечить(ся)
излечимый, -ая, -ое дерзалун дарба долу; ~ая болезнь - ерзалун цамгар
излечить сов., кого-что дарба дан, тодан, дерзо; ~ больного - цомгушниг тован
излечиться сов., от чего тодала, дерза; ~ от туберкулёза - туберкулёзах товала
изливать несов., излить сов., что далхо; ~ кому-л. своё горе - шен бала цхьаьнга балхо
излишек м I) (то, что остаётся) севниг, совъяьлларг; продажа ~ков хлеба государству -совдаьлла ялта пачхьалкхана д1адохкар 2) (чрезмерное количество) совдалар; ~ек влаги в почве - лаьтта т1уналла совъялар
излишество с сов дерг; ~ в еде и питье - сов юург, мерг
излишний, -яя, -ее совнаха, сов долу; ~яя осторожность - совнаха ларвалар
излияние с чаще мн. ~я далхор, кадор
изловить сов., кого-что, разг. лаца; ~ вора - къу лаца
изловчиться сов. разг. аьтто баккха; ~лся и ударил противника - аьтто а баьккхина, мостаг1чунна туьйхира
изложение с д1адийцар; д1аяздар (письменное)
изложить сов., что д1адийца; д1аяздан (письменно), ~ просьбу -дехар д1адийца; ~ вкратце - доцца д1адийца
излом м 1) (место перелома) кагъелла меттиг 2) (крутой поворот) гола [туху меттиг]; ~ реки - хин гола [туху меттиг]
изломать сов. I) что (сломать) кагдан, дохо; ~ игрушку - ловзо х1ума кагъян 2) кого-что, перен. (испортить) талхо; ~ жизнь - дахар талхо
излучать несов., что дала, тоха, хеца; солнце ~ет тепло - маьлхо йовхо ло
излучаться несов. з1енарш яла (или хеца или тоха)
излучение с 1. (по гл. излучать) далар, хецар, тохар 2. (по гл. излучаться) [зleнар] ялар (или тохар, или хецар); ~ тепла - йовхо тохар
излучина ж гола [туху меттиг]
излюбленный, -ая, -ое дезаделла, дукхадеза; ~ое место - езаелла меттиг
измазать сов., кого-что, разг. дуза, бехдан; ~ глиной - поппарша дуза
измазаться сов. разг. бехдала, дуза; ~ глиной (или в глине) поппарх вуза
измазывать(ся) несов. см. измазать(ся)
изматывать(ся) несов. см. измотать(ся)
измельчать 1 сов. 1) (по величине) жимдала 2) (обмелеть) гамхадала 3) перен. эсхадаккха
измельчать 2 несов. см. измельчить
измельчить сов., что эта, кегийра дан, жимдан
измена ж 1) (предательство) ямартло [яр], тешнабехк [бар]; ~ родине- даймахкана ямартло яр 2) (неверность) ямартло, ямарт хилар; супружеская ~ - зуда-майра ямарт хилар
изменение с 1. (по гл. изменить 1) хийцар 2. (по гл. измениться) хийцадалар 3. (поправка) хийцам, хийцар, тодар; внести ~я - хийцамаш бан
изменить 1 сов., кого-что (переменить) хийца ; ветер ~л направление- мох кхечу aгlop бирзина
изменить 2 сов. 1) кому-чему (предать, нарушить верность) ямартдала, тешнабехк бан; ~ть родине- даймахкана ямартдала 2) чему (нарушить обещание) дош харц дан (или дохо); ~ть своему слову- шен дош дохо 3) кому, перен.: счастье ему ~ло - ирс д1адирзира цуьнгара; силы мне ~ли - ницкъо д1атесира со; память ему ~ла -кхетам д1абелира цуьнгара
измениться сов. хийцадала; он ~лся к лучшему- дикачу aгlop хийцавелла иза; ~ться в лице - юьхьа т1ехь хийцавала
изменник м, ~ца ж ямартхо
изменчивость ж хийцамалла, хийцалуш хилар; ~ температуры - температура хийцалуш хилар
изменчивый, -ая, -ое хийцаме, хийцалу[ш долу]; ~ характер - хийцалуш йолу амал
изменяемый, -ая, -ое хийцалун; ~ые части речи грам. - хийцалун къамелан дакъош
изменять 1, 2 несов. см. изменить1,2
изменяться несов. см. измениться
измерение с 1.(действие) дустар; ~е температуры - температура юстар 2.мат. дустар; в кубе три ~я -кубан кхо дустар ду
измеритель м дустург
измерительный, -ая, -ое дусту; ~ прибор - юсту прибор
измерить сов., измерять несов., что дуста; ~ длину- йохалла юста; ~ кому-л. температуру- цхьаьннан дагар дуста
измеряться несов. дустадала; запасы ~ются сотнями тонн – т1аьхьалонаш б1е тоннашца юстало
измождённый, -ая, -ое гlopa кхачийна; ~ое лицо - гlopa кхачийна юьхь
измокнуть сов. разг. дашо, т1адо; ~ на дожде – дог1ано т1адо
измор м: взять ~ом (или на ~) кого-что a) гlopa кхачийна карадало; б) перен. (добиться чего-л. от кого-л.) гlopa кхачийна дайта; взять осаждённый город ~ом - го лаьцна г1ала гlopa кхачийна караерзо
изморозь ж йис
изморось ж дерз
измотать сов., кого-что, разг. гlopa дайа; ~ врага – мостаг1чун гlopa дайа
измотаться сов. разг. гlopa дан
измученный, -ая, -ое гlopa дайна, холчух1оьттина
измучить сов., кого хьийзо, холчух1отто (подвергнуть мучениям); гlopa дайа (измотать); жара ~ла нас -йовхоно гlopa дайира тхан
измучиться сов. холчух1отта, гlopa дан
измываться несов. разг. см. издеваться
измыслить сов. см. измышлять
измышление с доцург кхоллар
измышлять несов., что доцург кхолла
измять сов., что (сделать негладким) хьерчо, хьекхо; (потоптать) хьаша, та1о
измяться сов. хьерча, хьекхадала
изнанка ж харце; с ~и - харцхьа [aгloра]; вывернуть платье с ~и на лицо - коч харцхьара бакъхьа яккха; ~а дела перен. - г1уллакхан харце
изнасилование с хьийзор, нуьцкъаш лелор
изнасиловать сов., кого хьийзо, нуьцкъах лело
изнашивать(ся) несов. см. износить(ся)
изнеженность ж кочалла, экамалла
изнеженный, -ая, -ое коча [1емина], экам [1емина]
изнежить сов., кого-что коча 1амо, экам дан; ~ ребёнка - бер экам дан
изнемогать несов. см. изнемочь
изнеможение с xloттap, гlopa дар; ницкъ эшар; упасть в ~и - гlopa дайна охьавожа; работать до ~я – х1отталц болх бан
изнемочь сов. xloттa, гlopa дан, ницкъ эша; я ~г от усталости – к1адвелла х1оьттина со
износ м тишдалар; этой вещи ~у (или ~а) нет - и х1ума тишлуш яц
износить сов., что [лелийна] тишдан; ~ сапоги -эткаш тишъян
износиться сов. [лелийна] тишдала
изношенный, -ая, -ое [лелийна] тишделла; ~ые сапоги - тишъелла эткаш
изнурение с 1. (по гл. изнурить) гlopa дайар, х1оттор 2. (по гл. изнуриться) гlopa дар, xloттap
изнурённый, -ая, -ое гlopa дайна, х1оьттина
изнурительный, -ая, -ое гlopa дойу, х1отто[ш долу]
изнурить сов., кого-что гlopa дайа, х1отто; болезнь ~ла его- цамгаро гlopa дайинера цуьнан; тяжёлая работа ~ла лошадь - нуьцкъалчу балхо х1оттийра говр
изнуриться сов. гlopa дан, xloттa
изнурять(ся) несов. см. изнурить(ся)
изнутри нареч. чухула (с внутренней стороны); чуьра (откуда); юккъера (в середине); дверь заперта ~ - не1 чухула къевлина ю; бревно прогнило ~ - хен мурбоьлла юккъера
изнывать несов. гlopa дан; ~ от жары - йовхонна гlopa дан
изо предлог см. из; изо рта - багара
изо= приставка — «из», мас.: изойти - гlopa кхачо, изогнуть - сатто, изобью - еттар ю
изобилие с шорто; у нас в ~и растут лекарственные травы - вайн шортта кхуьу дарбане бецаш
изобиловать несов., кем-чем шортта хила; озеро ~ует рыбой - 1ам чохь шортта ч1ерий ду
изобильный, -ая, -ое шортта
изобличать несов. см. изобличить
изобличение с гучудаккхар, 1орадаккхар; ~ преступника- зуламхо 1ораваккхар
изобличительный, -ая, -ое гучудоккху, 1орадоккху; ~ые документы - 1орадоккху документаш
изобличить сов., кого-что в чём гучудаккха, 1орадаккха; ~ кого-л. во лжи - цхьаьннан аьшпаш гучубаха
изображать несов. 1) см. изобразить; 2) (быть изображением) гайта, хила; картина ~ет горы - суьрта т1ехь лаьмнаш ду (или гойту) ; он ~ет из себя учёного - 1илманча ву ша бохуш лела иза
изображаться несов. см. изобразиться
изображение с 1. (действие) гайтар, сурт xloттop; ~ действительности -бакъдолчун сурт х1оттор 2. (картина, образ) сурт; ~ в зеркале - куьзган чуьра сурт
изобразительный, -ая, -ое гайтаман, гайтаран ; ~oe искусство - гайтаман исбаьхьалла; ~ые средства - гайтаран г1ирсаш
изобразить сов., кого-что дилла, сурт х1отто, гайта; ~ бушующее море - ловзабаьлла х1орд билла
изобразиться сов. сурт х1отта; на его лице ~лось удивление - цецваларан сурт х1оьттира цуьнан юьхьа т1е
изобрести сов., что кхолла
изобретатель м, ~ница ж кхоллархо
изобретательность ж кхолладалар
изобретательный -ая, -ое кхолламе, [xlyма] кхоллалу, кхуллу; ~ ум - кхолламе хьекъал
изобретательство с кхоллар, кхоллам
изобретать несов. см. изобрести
изобретение с I. (действие) кхоллар; ~ нового двигателя - керла двигатель кхоллар 2.(то, что изобретено) кхоьллинарг, реже кхоллам
изогнутый, -ая, -ое саттийна
изогнуть сов., что сатто
изогнуться сов. сатта
изодрать сов., что, разг. дохо, эт1о
изодраться сов. разг. доха, эт1а
изойти сов., чем: ~ слезами - дилхина гlopa кхачо; раненый изошёл кровью – ц1ий д1аихна гlopa дайна дархочун
изолгаться сов. аьшпаш 1ама
изолированный, -ая, -ое къаьстина; ~ая комната - къаьстина чоь
изолировать сов. и несов. 1) кого-что (отделить) д1акъасто; ~ больного от здоровых - цомгушниг могушчарах д1акъасто 2) что, тех., эл. - изоляци ян; ~ провод - серана изоляци ян
изолироваться сов. и несов. д1акъаста
изолятор м изолятор
изоляционный, -ая, -ое изоляцин; ~ая лента - изоляцин лента
изоляция ж I. (по гл. изолировать) д1акъастор; эл. изоляци яр 2. (по гл. изолироваться) д1акъастар 3. тех., эл.- изоляци; резиновая ~ - резинкин изоляци
изорвать сов., что дат1о; дохо (износить)
изорваться сов. дат1а; доха (износиться); одежда ~лась - бедар йоьхна
изотопы мн. (ед. изотоп м) физ. изотопаш
изощрённость ж башхалла; ~ слуха - хазаран башхалла
изощрённый, -ая, -ое башха; ~ ум - башха хьекъал; ~ вкус - башха чам
изощрить сов., что башха дан
изощриться сов. 1) (стать более восприимчивым) башха хила; вкус ~лся - чам башха хилла 2) в чём (дойти до совершенства) кхиадала; ~ться в хитростях – х1илланаш т1ехь кхиадала
изощрять несов. см. изощрить
изощряться несов. 1) см. изощриться 2) гайта г1ерта; ~ в остроумии - ира хьекъал [хилар] гайта г1ерта
из-под предлог с род. п. 1) (откуда) к1елхьара; выдвинуть чемодан ~ кровати- чамда маьнги к1елхьара схьаоза 2) (от) чуьра; коробка ~ конфет - конфеташ чуьра г1утакх; бутылка ~ молока - шура чуьра шиша; ~ палки - ца ваьлла; ~ носу (или носа) мера к1елхьара
изразец м экъа
изразцовый, -ая, -ое экъанийн; ~ая печь - экъанийн пеш
изранить сов., кого-что чов ян; всё тело ~ено - дерриг дег1 чевнаш йина ду
израсходовать сов., что дохка, дайа, харж ян; ~ деньги - ахча дайа
изредка нареч. наг-наггахь; он ~ заходил к нам - и наг-наггахь вог1ура тхоьга
изрезать сов., что цаста, хедо; ~ть материю – к1ади цаста; ~ть стол ножом - стол уьрсаца хедо ; местность, ~нная каналами - саьнгарша цистина меттиг
изрекать несов. см. изречь
изречение с дош, аьлларг; ~я великих людей - сийлахь-баккхийчу наха аьлларг
изречь сов., что и без доп., ирон. ала; он изрёк истину - бакъдерг элира цо
изрешетить сов., кого-что цаца бан; изрешеченный пулями – д1аьндаргаша цаца бина
изрубить сов., кого-что эта, цаста; ~ на куски - цистина кескаш ян
изрыть сов., что ахка
изрядный, -ая, -ое разг. (значительный) дикка; ~ая сумма денег - дикка ахча
изувер м къизаг; фашистские ~ы - фашистийн къизгаш
изуверский, -ая, -ое къиза; ~ поступок - къиза х1ума
изуверство с къизалла
изувеченный, -ая, -ое заь1ап дина; чолакх дина (чаще о руке или ноге)
изувечить сов., кого-что заь1ап дан; чолакх дан (чаще руку или ногу)
изувечиться сов. заь1ап хила; чолакх хила
изумительно нареч. цецвоккху
изумительный, -ая, -ое цецволу, цецвоккхуш долу; ~ый талант- цецвоккхуш йолу пох1ма; ~ой красоты -цецвоккхучу хазаллин
изумить сов., кого-что цецдаккха
изумиться сов. цецдала
изумление с цецдалар; смотреть с ~м цецваьлла хьежа
изумлённый, -ая, -ое цецваьлла; смотреть ~ными глазами - цецбевллачу б1аьргашца хьежа; я был ~ - со цецваьллера
изумлять(ся) несов. см. изумить(ся)
изумруд м изумруд
изуродовать сов., кого-что (сделать некрасивым) эрчадаккха; (испортить, искалечить) талхо; оспа ~ла его лицо - морзгалмонаша эрчаяьккхина цуьнан юьхь
изучать несов. см. изучить
изучение с 1) (освоение) 1амор; ~ языков - меттанаш 1амор 2) (ознакомление) довзор; ~ местности - меттиг йовзар 3) (исследование) таллар; ~ архивных документов- архивера документаш таллар
изучить сов. 1) что (освоить) 1амо; ~ русский язык - оьрсийн мотт 1амо 2) что (внимательно осмотреть, обследовать) довза; ~ местность - меттиг йовза 3) кого-что (исследовать) талла; ~ рукопись- куьйгайоза талла
изъ= приставка — е-ний, я-ний хьалха язйо «из» метта, мас.: изъявить – д1ахаийта, д1аала
изъездить сов., что лелла чекхдала; ~ всю страну - боллучу махках лелаш чекхдала
изъесть сов., что даа; ~денный молью - нецаша диъна
изъявительный, -ая, -ое: ~ое наклонение грам. билгала саттам
изъявить сов., изъявлять несов., что д1ахаийта, д1аала; он изъявил согласие - реза хилира и
изъян м сакхт, айп; товар с ~ом - сакхт долу товар
изъяснить сов., что кхето; ~ свою просьбу- шен дехарх кхето
изъясниться сов. кхето
изъяснять(ся) несов. см. изъяснить(ся)
изъятие с 1. (действие) пачхьалкхе даккхар; д1адаккхар; ~е имущества - бахам пачхьалкхе баккхар; ~е из продажи - духкучуьра д1адаккхар 2. (исключение): всё без ~я –х1умма а юкъара ца доккхуш
изъять сов., изымать несов., что пачхьалкхе даккха (конфисковать); д1адаккха (устранить); ~ имущество- бахам пачхьалкхе баккха; ~ из продажи - юхкучуьра д1аяккха
изыскание с лахар, даккхар; ~ средств на что-л.- цхьана х1уманна ахча лахар
изысканность ж исбаьхьалла; ~ наряда - духаран исбаьхьалла
изысканный, -ая, -ое исбаьхьа; ~ые манеры - исбаьхьа амалш
изыскать сов., что лаха, каро; ~ средства на постройку школы - школа ян ахча каро
изыскивать несов., что леха
изюм м кишмаш
изюминка ж кишмийн буьртиг ; человек с ~ой - ша башха стаг
изящество с исбаьхьалла
изящный, -ая, -ое исбаьхьа
икать несов. хьуьнк1аш ян
икнуть однокр. хьуьнк1 ян
икота ж хьуьнк1
икра 1 ж 1) (рыб, земноводных) зирх; метать икру- зирх таса 2) (кушанье) 1ов; паюсная ~ -к1еда 1ов; зернистая ~ - буьртигийн 1ов; овощная ~ - хасстоьмийн 1ов
икра 2 ж см. икры
икринка ж 1евнан буьртиг
икры мн. (ед. икра ж) пхьидаш
ил м саз
или союз 1) разд. я; завтра ~ послезавтра - кхана я лама; тот ~ другой - иза я важа; ~ там, ~ здесь - я цигахь, я кхузахь 2) присоед. я; на дне рек, озёр ~ морей... -хийн, 1аьмнийн я х1ордийн бухахь... 3) поясн. (иначе) я, аьлча а; аэроплан, ~ самолёт- аэроплан, я кема 4) вопр. (разве) я; ~ ты не знаешь его? - я и ца вевзаш ву хьо?
илистый, -ая, -ое саззан; ~ое дно пруда -1оман_саззан бух
иллюзия ж иллюзи; перен. тж. сатийсар
иллюминатор м иллюминатор
иллюминация ж иллюминаци
иллюминировать сов. и несов., что иллюминаци ян
иллюстративный, -ая, -ое иллюстрацин; ~ материал - иллюстрациин материал
иллюстратор м иллюстратор
иллюстрация ж 1. (действие) иллюстраци яр 2. (рисунок) иллюстраци; книга с ~ми иллюстраци -йолу книга 3. перен. (пример) масал, иллюстраци
иллюстрированный, -ая, -ое иллюстраци йина; ~ журнал - иллюстраци йина журнал
иллюстрировать сов. и несов., что 1) (снабдить рисунками) иллюстраци ян; суьрташ дахка; ~ журнал -журнална иллюстраци ян 2) перен. (пояснять примерами) масалшца гайта (или кхето), иллюстраци ян
им 1) тв. п. от он, оно; им гордится вся страна - берриг мохк бу цунах (вещ. п.) дозалла деш; стол сделан им -стол цо (эрг. п.) йина 2) дат. п. от они - царна; передайте им привет от нас - тхоьгара маршалла ло цаьрга (местн. п.); см. тж. ним
имам м (духовный глава у мусульман-шиитов) имам
имамат м имамалла
имамство с имамалла
имбирь м бот. занжабил, 1амбар
имение с латта, мохк
именинник м винарг, вина де дерг ; сидеть ~ом (или как ~) акъ а ваьлла 1ан
именинница ж йинарг, йина де дерг
именительный, -ая, -ое: ~ падёж грам. ц1ерниг дожар
именитый, -ая, -ое ц1арла; ~ гость – ц1арла хьаша
именно 1. частица билггал, иштта; он мне не сказал, куда ~ уезжает- цо соьга ца элира, билггал ша стенга воьду; всё произошло ~ так - дерриг иштта хилира 2. в знач. союза (при уточнении) ц1арах аьлча; фрукты, а ~: яблоки и груши- стоьмаш, ц1арах аьлча: 1ежашший, хьорматашший 3.: вот ~! - х1ай-х1ай!, х1ети!, дера х1ети!
именной, -ая, -ое 1) ц1арах долу, ц1е т1ехь; ~ой пропуск – ц1е т1ехь пропуск 2) грам. ц1еран; ~ое склонение –ц1еран легар ; ~ой список- цlерийн магlам
именовать несов., кого-что ц1е яккха
именоваться иесов. ц1е хила
иметь несов., кого-что хила; ~ при себе паспорт - шеца паспорт хила; ~ деньги - ахча хила ; ~ дело с кем-л. -цхьаьнца г1уллакх хила (или дан); ~ значение – маь1на долуш хила; это имеет место- иштта меттиг йолуш ю; ~ мужество - доьналла (или къонахалла) хила; ~ счастье - ирс хила; ничего не ~ против - дуьхьал х1умма а ца хила; ~ в виду- дагахь хила; ~ возможность - таро хила
иметься несов. хила; препятствий не имеется - дуьхьалонаш яц
ими тв. п. от они: план ~ выполнен - цара план кхочущйина; мы довольны ~ - тхо царна реза ду; см. тж. ними
имитатор м имитатор
имитация ж 1. (действие) тардар; ~ чьего-л. голоса - цхьаннах аз тардар 2. (подделка) имитаци ; ~ кожи – не1аран имитаци
имитировать несов. 1) кого-что (подражать) тардан передаётся вещ. п. + гл.: ~ собачий лай – ж1аьлеха лета 2) что (подделывать) тардан
иммигрант м, ~ка ж иммигрант
иммиграция ж 1) иммиграци 2) собир. иммигранташ
иммигрировать сов. и несов. иммиграце даха
иммунитет м иммунитет
императив м грам. т1едожоран саттам, императив
император м император, паччахь
императорский, -ая, -ое императоран, паччахьан
императрица ж императоран зуда (жена императора); зуда-паччахь (титул)
империя ж импери
импозантный, -ая, -ое безамехьа, тамехьа; ~ая фигура - тамехьа дег1
импонировать несов., кому-чему безам бахийта; ~ своим слушателям – ладог1архойн шех безам бахийта
импорт м — нох. чуйа, чуйар, страниц; агlонаш чуйахар, статьи; яззамаш чубахар. Термин "импорт" происходит от лат. importo, что в буквальном смысле означает ввозить товары и услуги в порт страны.
импортировать — чуйарна, чуйахарна.
импортный, -ая, -ое чуйан; ~ые товары - чуйан тlейуху хlумнаш.
импотент м мед. цlра
импотенция ж мед. цlуралла
импрессионизм м импрессионизм
импрессионист м импрессионист
импровизатор м импровизатор
импровизация ж импровизаци
импровизировать несов., что и без доп. импровизаци ян, доккхушехь ала
импульс м импульс ; ~ к творчеству - кхоллараллин импульс
импульсивный, -ая, -ое 1) (непроизвольный) шашах долу, импульсе; ~ые движения - импульсе боламаш 2) (порывистый) импульсан ; ~ый человек - импульсе стаг
имущественный, -ая, -ое бахаман, бахамера; ~ое положение - бахамера хьал
имущество с бахам; государственное ~ - пачхьалкхан бахам
имущий, -ая, -ее хьоле, хьал долу; ~ие классы -хьоле классаш ; власть ~ие -1едал карахь дерш
имя с 1) ц1е; как ваше ~? – ц1е х1ун ю хьан?; звать по имени – ц1е йоккхуш кхайкха 2) (известность, знаменитость) ц1е яхар; учёный с мировым именем -дуьнен. чохь ц1е яхна 1илманча 3) грам.: ~ существительное – ц1ердош; ~ прилагательное - билгалдош; ~ числительное - терахьдош ; доброе ~ -дика ц1е; во ~ дружбы – доттаг1аллин дуьхьа; именем закона -законан ц1арах; называть вещи своими именами –х1уманийн ма-ярра ц1ерш яха
иначе 1. нареч. (по-иному) кхечу тайпана, кхечу aгlop, кхечу кепара; повесить картину ~ -сурт кхечу кепара олла 2. союз против., разг. (а то) ца + обстоятельственная форма глагола с суффиксом -хь; беги, ~ опоздаешь -вада, ца вадахь т1аьхьавуьсур ву хьо ; так или ~ - ишта а, вуьшта а; не ~ как ты это сделал - хьо воцчо ца дина-кх и
инвалид м заь1апхо; ~ войны – т1еман заь1апхо
инвалидность ж заь1апалла; пособие по ~ти – заь1ап хиларна г1о; перейти на ~ть – заь1апалле вала инвалидный, -ая, -ое заь1апан
инвентаризация ж инвентаризаци
инвентаризировать, инвентаризовать сов. и несов., что инвентаризаци ян
инвентарный, -ая, -ое инвентаран; ~ая книга - инвентаран книга
инвентарь м г1ирс; сельскохозяйственный ~ - юьртабахаман г1ирс ; живой ~ -дийна г1ирс (даьхний); мёртвый ~ - производствен г1ирс
ингуши мн. (ед. ингуш м, ~ка ж г1алг1а) г1алг1ай
ингушский, -ая, -ое г1алг1айн; ~ язык - г1алг1айн мотт
индеветь несов. йис йилла
индейка ж москал-котам
индейский, -ая, -ое индейн
индейцы мн. (ед. ~ец м, ~ианка ж индей) индейш
индекс м индекс
индивид м. см. индивидуум
индивидуализация ж индивидуализаци
индивидуализировать сов. и несов., кого-что индивидуализировать дан, индивидуализаци ян
индивидуализм м индивидуализм
индивидуалист м индивидуалист
индивидуальность ж индивидуальность
индивидуальный, -ая, -ое 1) (личный) шен, индивидуальни 2) (частный) долахь. долара; ~ое хозяйство- долахь бахам
индивидуум м индивидуум
индийский, -ая, -ое индихойн; ~ие языКи - индихойн меттанаш
индийцы мн. (ед. ~ец м, ~анка ж индихо) индихой
индикатор м тех., хим. индикатор
индифферентность ж бен доцуш хилар, бала цахилар
индифферентный, -ая, -ое бала боцу, бен доцу
индоевропейский, -ая, -ое: ~ие языки лингв, индоевропера меттанаш
индонезийский, -ая, -ое индонезихойн, индонезин; ~ие языки - индонезихойн меттанаш
индонезийцы мн. (ед. ~ец м, ~йка ж индонезихо) индонезихой
индуизм м рел. индуизм
индусский, -ая, -ое индусийн
индустриализация ж индустриализаци
индустриализировать сов. и несов., что индустриализировать дан, индустриализаци ян; ~ район - район индустриализировать ян
индустриальной, -ая, -ое индустри йолу, индустрин; ~ая страна - индустрин мохк
индустрия ж индустри; лёгкая ~ - яйн индустри; тяжёлая ~ - еза индустри
индусы мн (ед. ~с м, ~ска ж индус) индусаш
индюк м москал-н1аьна
индюшка ж разг. москал-котам; (молодая самочка) москал-меъ
индюшонок м (мн. индюшата) москалан к1орни
иней м йис; деревья покрылись ~ем - дитташ т1е йис йиллина
инертность ж хьуьнар цахилар, доьналла цахилар
инергный, -ая, -ое 1) физ. инерци йолу, инертни 2) перен. хьуьнар доцу, доьналла доцу; ~ый человек- доьналла доцу стаг ; ~ые газы хим. - инертни газаш
инерциия ж 1) физ. инерци; закон ~и - инерцин закон; по ~и - инерцица 2) перен. (бездеятельность) инерци
инженер м — ингенархlумхо
инженерно-технический, -ая, -ое — ингенархlуман-тlекхиана
инженерный, -ая, -ое — ингенархlуман
инжир м инжир
инициалы мн. (ед. инициал м) инициалаш
инициатива ж инициатива, д1адолор; это была его ~а - иза цуьнан инициатива яра; взять ~у в свой руки -инициатива шен кара лаца
инициативный, -ая, -ое инициатива йолу, д1адоло т1ера; ~ человек- инициатива йолу стаг
инициатор м инициатор, д1адолийнарг ;~ соревнования - яхьаллин инициатор
инкассатор м инкассатор
инквизитор м инквизитор
инквизиторский, -ая, -ое къиза, къинхетамза
инквизиция ж 1) ист. инквизици 2) перен. 1азап латтор
инкогнито нареч. и сущ. с нескл. инкогнито ; жить ~ инкогнито - ваха; его ~ раскрылось - инкогнито гучуелира цуьнан
инкриминировать сов. и несов., что кому-чему бехкедан, бехк т1ебахийта; ~ кому-л. убийство - стаг веран бехк цхьанна т1ебахийта
инкубатор м инкубатор
инкубационный, -ая, -ое инкубацин; ~ период - болезни цамгаран инкубации мур
инкубация ж инкубаци
иногда нареч. наггахь, цкъаццкъа
иногородний, -яя, -ее 1. кхечу г1алара;. ~ий житель - кхечу г1алара вахархо; ~яя почта - кхечу г1алара почта 2. в знач. сущ. ~ий м уст. т1евеанарг
иноземный, -ая, -ое кхечу махкара
иной, -ая, -ое 1. (другой) кхин; иная форма- кхин форма; это иное дело - и кхин г1уллакх ду; тот или ~ - иза я кхин; никто ~ как он - и воцург кхин вац 2.(некоторый) цхьадолу; в иных случаях - цхьадолчу г1уллакхаш т1ехь; иные люди - цхьаболу нах 3. в знач. сущ. м. цхьаверг, иная ж цхьаерг, иные мн. цхьаберш; иному это можег не понравиться - цхьаволчунна и ца тан мега
инонациональный, -ая, -ое кхечу къомаха
инородный, -ая, -ое шен доцу; ~ое тело - шен доцу дилха
иносказательный, -ая, -ое кхин маь1на долу; ~ое выражение- кхин маь1на долу алар; выражаться ~о (нареч.)- кхин маь1на долуш дийца
иностранец м арахьарниг, мехкавоцург
иностранка ж арахьарниг, мехкайоцург
иностранный, -ая, -ое 1) кхечу мехкан, кхечу пачхьалкхера; ~ые языки - кхечу мехкийн меттанаш 2) кхечу арахьара; министерство ~ых дел - кхечу арахьарчу г1уллакхийн министерство
иноходец м йорг1а [говр]
иноходь ж йорг1а
иноязычный, -ая, -ое 1) (говорящий на другом языке) кхин мотт буьйцу; ~ое население- кхин мотт буьйцу нах 2) (принадлежащий иному языку) кхечу меттара, т1еэцна; ~ые слова - кхечу меттара дешнаш
инспектировать несов., кого-что болх талла, балхе хьажа; ~ школу- школан болх талла
инспектор м инспектор ; финансовый ~ -финансийн инспектор
инспекция ж 1. (деятельность) инспекци яр; производить ~ю - инспекци ян 2. (учреждение) инспекци; санитарная ~я - санитарин инспекци
инстанция ж инстанци ; высшая ~ -лаккхара инстанци
инстинкт м инстинкт, дегахьехам; по ~у -дегахьехамца; материнский ~ - ненан дегахьехам; ~ самосохранения - ша 1алашваран инстинкт
инстиктивный, -ая, -ое шашаха, инстиктан; ~ое движение - шашаха болам
институт м 1) институт; педагогический ~ - хьехархойн институт; научно-исследовательский ~ - 1илманан-талламан институт 2) юр. институт
институтский, -ая, -ое институтан; ~ие дела - институтан г1уллакхаш
инструктаж м инструктаж, куьйгаллин хьехам
инструктивный, -ая, -ое куьйгаллин лехамийн; ~ доклад - куьйгаллин хьехаман доклад
инструктировать coв. и несов., кого-что инструкцеш яла, хьехам бан
инструктор м инструктор, хьехамхо
инструкция ж инструкци, хьехам
инструмент м в рази. знач. г1ирс, инструмент; слесарный ~ - болу слесарийн г1ирсаш; хирургический ~ -хирургийн гlиpc; народные ~ы - халкъан пондарийн г1ирсаш; струнные ~ы - мерза-пондарш
инструментальный, -ая, -ое 1) г1ирсийн; ~ая мастерская – г1ирсийн пхьалг1а 2) тех. г1ирсаш бен; ~ая сталь –г1ирсаш бен болат 3): ~ая музыка -пондар-г1ирсан музыка
инсценировать сов. и несов., что 1) инсценировка ян 2) перен. (притворно изобразить) моттарг1анаш лело; ~ обморок - дог вон хиларан моттарг1анаш лело
инсценировка ж инсценировка
интеграл м мат. интеграл
интегральный, -ая, -ое мат. интегралан; ~ое исчисление - интегралан ларам
интеллект м интеллект
интеллектуальный, -ая, -ое интеллектан; ~ труд - интеллектан къинхьегам
интеллигент м интеллигент
интеллигентный, -ая, -ое интеллигенте; ~ человек - интеллигенте стаг
интеллигенция ж интеллигенци ; сельская ~ - юьртан интеллигенци; передовая русская ~ - оьрсийн тоьлла интеллигенци
интендант м интендант
интендантский, -ая, -ое интендантан; ~-ая служба - интендантан г1уллакх
интенсивность ж эвсаралла
интенсивный, -ая, -ое 1) (напряжённый) сихдинна; ~ый труд -сихбинна къинхьегам 2) (производительный) эвсаре; ~ое земледелие - эвсаре латталелор
интервал м интервал, юкъ; поезда проходят с ~ом в пять минут – ц1ерпошташ д1аоьху пхиъ минот интервал йолуш; ~ между солдатами в строю – мог1арерчу салташна юккъера интервал
- интервент м интервент
- интервенция ж интервенци
- интервью с нескл. интервью; дать кому-л. ~ - цхьанна интервью яла; взять у кого-л. ~ - цхьаьнгара интервью эца
- интерес м — инкота
- интересный, -ая, -ое 1) (увлекательный) инкоте; ~ая работа - самукъане болх 2) разг. (красивый) тамехьа, самукъане; ~ая женщина- самукъане зуда ; быть в ~ом положении уст. г1ехь йоцуш (или язъелла) хила
- интересовать несов., кого-что безам хила, довза лаа; его ~ует техника- цуьнан безам бу техникехь
- интересоваться несов., кем-чем безам хила, довза лаа; ~ политикой - политика йовза лаа
- интермедия ж интермеди
- интернат м интернат
- интернет домен — дуьнена машан цIе, интернет домены - дуьнена машан цIераш
- интернационализм м интернационализм
- интернациональной, -ая, -ое интернационалистийн, интернациональни; ~ое воспитание молодёжи - кегийрхой интернационалисташха кхиор
- интернирование с интернировани
интернировать сов. и несов., кого-что интернировани ян
интерпретатор м интерпретатор
интерпретация ж интерпретаци кхетор, кхетам балар
интерпретировать сов. и несов., что кхетам бала, интерпретаци ян
интерфейс — юкъардаакъа
интерьер м интерьер
интимность ж дагара
интимный, -ая, -ое дагара; ~ разговор - шайн дагара къамел; ~ друг- дагара доттаг1
интонация ж 1) лингв. интонаци, йиш; вопросительная ~ - хаттаран интонаци 2) (тон) [эшаран] кеп; насмешливая ~ - веларан кеп
интрига ж 1) (происки, козни) питана; вести против кого-л. ~у- цхьанна дуьхьал питана тийса 2) лит. интрига; роман с запутанной ~ой - кегарин интрига йолу роман
интриган м, ~ка ж питанча
интриговать несов. 1) против кого-чего (вести интригу) питана тийса 2) кого-что (возбуждать интерес, любопытство) марздан
интуитивный, -ая, -ое интуицин, дегахьехаман
интуиция ж интуици, дегахьехам; по ~и - дегахьехамах
инфантильный, -ая, -ое берашха
инфаркт м мед. инфаркт, дог дат1ар
инфекционный, -ая, -ое мед. йолу; ~ые болезни - йолу цамгарш
инфекция ж мед. инфекци
инфинитив м грам. инфинитив, билгалза кеп
инфляция ж эк. инфляци
информатор м информатор, хаамча, информацихо
информационный, -ая, -ое информацин; ~ое сообщение - информацин хаам
информация ж 1. (действие) хаам бар, инормаци яр 2. (сообщение) информаци, хаам; газетная ~я- газетан хаам; дать ~ю - хаам бан, информаци яла; получить ~ю - хаам кхача
информбюро с (информационное бюро) информбюро (хаамийн бюро)
- информировать сов. и несов., кого-что информаци ян, хаам бан; ~ о положении дел – г1уллакхийн хьолах хаам бам
- инфракрасный, -ая, -ое физ. инфрац1ен; ~ые лучи – инфрац1ен з1енарш
- инфузория ж инфузори
- инцидент м инцидент, хилларг; пограничный ~ - дозонера инцидент
- инъекция ж мед. инъекци
- ипподром м ипподром
- иранский, -ая, -ое г1ажарийн; ~ие языки - г1ажарийн меттанаш
- иранцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж г1ажари) г1ажарий
- ирис м 1) (цветок) ирис 2) анат. йо1б1аьрган го
- ирис м ирис (конфетийн сорт)
- ирландский, -ая, -ое ирландхойн; ~ язык - ирландхойн мотт
- ирландцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж ирландхо) ирландхой
- иронизировать несов., над кем-чем аьшнаш дан
- иронический, -ая, -ое аьшнаш ден; ~ая улыбка - аьшнаш ден велакъажар
- ирония ж ирони, аьшнаш дар;~ судьбы - кхолламо аьнаш дар
- ирригационный, -ая, -ое хиш дохку; ~ая система - хиш дохку система
- ирригация ж иригаци, хиш дахкар
- ис= : иссушить - дакъо
- иск м юр. лехам; возбудить против кого-л. ~ -цхьанна дуьхьал лехам айа
- искажать(ся) несов. см. исказить(ся)
искажение с 1. (по гл. исказить) талхор, харцхьадаккхар, эрчадаккхар 2. (по гл. исказиться) талхар, харцхьадалар; (о лице) эрчадалар 3. (ошибка) г1алат, харцдерг; ~я в тексте - текста т1ера г1алаташ
исказить сов., что I) (извратить) талхо, харцхьадаккха; ~ смысл слова -дешан маь1на харцхьадаккха 2) (обезобразить) талхо, эрчадаккха; его лицо искажено болью - лазаро эрчаяьккхина ю цуьнан юьхь
исказиться сов. 1) (оказаться неправильным) харцхьадала, талха; фраза при передаче ~лась- дош д1аолуш телхина 2) (измениться) эрчадала; его лицо ~лось от боли - лазорна эрчаяьлла хийцаелира цуьнан юьхь
искалеченный, -ая, -ое чолакх дина, заь1ап дина, айпе дина
искалечить coв., кого-что 1) (изувечить) чолакх ван, заь1ап ван, айпе дан 2) прям. и перен. (изуродовать) талхо, эрчадаккха
искалечиться сов. чолакх хила, заь1ап хила, айпе хила
искание с лехар
искатель м, ~ница ж лоьхург; ~ лёгкого успеха - атта кхиам лоьхург
искать несов., кого-что, чего леха; ~ иголку - маха леха; он ищет работу - болх лоьхуш ву и; ~ повод для ссоры - дов даккха бахьана леха ; ~ вчерашнего дня - селханлера де леха
исключать несов. см. исключить
исключаться несов.: это ~ется - и юкъадог1уш дац
исключая предлог с род. п. доцург; все ~ одного - цхьаъ воцург, массо а
исключение с 1. (действие) д1адаккхар; юкъарадаккхар; ~е из школы - школера д1аваккхар 2. (отступление от правил) юкъарадаккхар; нет правила без ~я - юкъарадаккхар доцуш бакъо а ца хуьлу; за ~ем - цхьаъ доцург; все без ~я - цхьа а юкъара ца воккхуш, массо а. Исключения из IP-блокировок ~ IP-сацор юкъарадоккху
исключительно 1. частица (лишь, только) бен; на склоне росли ~ сосны - басахь долуш бага бен дацара 2. нареч. (необыкновенно) къаьсттина; ~ одарённый человек - къаьсттина пох1ме стаг
исключительность ж башхалла
исключительный, -ая, -ое 1) (единичный) башха, къаьсттина; ~ый случай - башха х1ума 2) (особенный) башха къаьсттина; товар ~ого качества - башха товар
исключить сов., кого-что 1) (удалить) д1адаккха; ~ из школы - школера д1аваккха 2) (устранить, не допустить) юкъарадаккха; ~ [самую] возможность невыполнения плана - план кхочуш ца ян магар юкъара а д1адаккха
исковеркать сов., что 1) (сломать) талхо, эрчадаккха; ~ машину - машина талхо 2) (исказить) талхо; ~ язык- мотт талхо
исколесить сов., что, разг. го баккха, чекхдала; он ~л весь Крым - ерриге а Г1ирмех го баьккхина цо
искомый, -ая, -ое лоьху, лоьхуш долу; ~ая величина мат.- лоьхуш йолу йоккхалла
искони нареч. уст. мацах дуьйна, дукха хенахь дуьйна
исконный, -ая, -ое мацах дуьйна + причастие; ~ый житель - мацах дуьйна ваьхна вахархо; ~ые права - мацах дуьйна йолу бакъонаш; ~о русский - бакъ оьрсийн
ископаемый, -ая, -ое 1. (добываемый из земли) маь1данан, лаьттара доккху; ~ые минералы – маь1данан минералаш 2. палеонт. мацахлера; ~ые животные- мацахлера дийнаташ 3. в знач. сущ. мн. ~ые маь1данаш; полезные ~ые - пайде маь1данаш
искорёжить сов., что, разг. сатто
искоренение с д1адаккхар; ~ недостатков - кхачамбацарш д1адахар
искоренить сов., искоренять несов., что д1адаккха; ~ недостатки - кхачамбацарш д1адаха
искоса нареч. aгlop, к1елд1ашхула, раз; ~ поглядывать на кого-л.- цхьаьнга к1елд1ашхула хьежа
искра ж суй; выбить ~у из камня- т1ул-ах суй баккха ; ~а надежды - дегайовхонан суй; ~ы из глаз посыпались – б1аьргех суйнаш тийсира
искренне нареч. даггара; говорю ~ - даггара боху
искренний, -яя, -ее даггара, дог ц1ена; ~яя радость - даггара хазахетар; ~ий человек - дог ц1ена стаг
искренность ж догц1еналла, дог ц1ена хилар
искривить сов., что сатто, гамдан
искривиться сов. сатта, гамдала; гвоздь ~лся - хьостам гамбелла
искривление с 1. (по гл. искривить) саттор, гамдар 2. (по гл. искривиться) саттар, гамдалар; ~ позвоночника -букъсурт гамдалар 3. (искривлённое место) гомалла
искривлять(ся) несов. см. искривить(ся)
искристый, -ая, -ое къега, лепа
искрить несов. суйнаш тийса
искриться несов. (блестеть) къега, лепа; снег искрится на солнце - ло къега маьлхехь
искромсать сов., что, разг. цеста; ~ сукно - маша цеста
искрошить сов. 1) что эта; ~ кусок хлеба - баьпкан дакъа эта 2) кого, перен. (изрубить саблями) цеста
искрошиться сов. атадала
искупать 1 сов., кого-что лийчо; ~ ребёнка - бер лийчо
искупать 2 несов. см. искупить
искупаться сов. лийча
искупить сов., что такха, ц1андала; ~ свою вину чём-л.- цхьана кепара шен бехках ц1анвала; ~ грехи - къинойх ц1андала
искупление с бехк такхар; рел. къинойх ц1андалар, капарат
искусать сов., кого-что (о собаке) каетта, леца; (о насекомых) къовзо; его ~ла собака –ж1аьло лецна иза
искуситель м, ~ница ж марздинарг
искусить сов. см. искушать
искусник м, ~ца ж разг. исбаьхьалхо
искусный, -ая, -ое исбаьхьа; ~ый портной - исбаьхьа тегархо; ~ая работа - исбаьхьа болх
искусственней, -ая, -ое 1) (ненатуральный) искусственни; перев. тж. причастием, ~ое орошение- дехкина хиш; ~ые зубы -тоьхна цергаш; ~ый шёлк - бина чилла; ~ое дыхание - нуьцкъаша саде1ийтар; ~ый спутник Земли -Лаьттан искусственни спутник 2) (неискренний) дог ца дог1у; ~ый смех -дог ца дог1у велавалар
искусство с 1) исбаьхьалла; произведения ~а - исбаьхьаллин произведенеш 2) (умение, мастерство) исбаьхьалла, говзалла; военное ~о – т1еман говзалла; работа выполнена с большим ~ом - болх кхочушбина йоккхачу исбаьхьаллица ; по всем правилам ~а - бакъонца; хила ма-деззара
искусствовед м исбаьхьалча
искусствоведение с исбаьхьаллалелор
искушать несов., кого-что хаздан, марздан ; ~ судьбу - кхел зен
искушение с хаздалар, марздалар; поддаться ~ю - хаздала
искушённый, -ая, -ое девза[ш волу]; ~ в каком-л. деле - цхьа г1уллакх девзаш волу
ислам м ислам
исландский, -ая, -ое исландхойн; ~ язык - исландхойн мотт
исландцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж исландхо) исландхой
испакостить сов., что 1) (испачкать) бехдан 2) (испортить) цатам (или хьовзам) бан
испанский, -ая, -ое испанхойн; ~ язык - испанхойн мотт
испанцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж испанхо) испанхой
испарение с 1. (по гл. испарить) 1аьнаре дерзор 2. (по гл. испариться) 1аьнаре дерзар 3. мн. ~я (выделения) 1аьнарш; вредные ~я - зене 1аьнарш
испарина ж хьацар; вызвать ~у - хьацар даккха
испарить сов., что 1аьнаре дерзо; ~ жидкость - кочалла 1аьнаре ерзо
испариться сов. 1аьнаре дерза; вода ~лась - хи 1аьнаре дирзина
испарять(ся) несов. см. испарить(ся)
испачкать сов., кого-что дуза, бехдан; ~ руки чернилами - куьйгаш шекъанаша дуза
испачкаться сов. бехдала, дуза; ~ в краске (или краской) басарша дуза
испечь сов., что датта
испечься сов. даттадала; хлеб испёкся - бепиг даттаделла (или деттина)
испещрить сов., испещрять несов., что къарздан
исписать сов., что 1) яздина далийта; исписанная тетрадь - яздина даьлла тетрадь 2) (израсходовать) [яздеш] кхачо; ~ весь карандаш - берриг къолам яздеш кхачо
исписаться сов. 1) (о карандаше и т. п.) кхачо 2) перен. (о писателе) гlopa кхачо
исписывать несов. см. исписать
испитой, -ая, -ое разг. эг1аза; ~ое лицо – эг1аза юьхь
испить сов., что, чего, уст. д1амала; ~ воды - хи д1амала ; ~ горькую чашу - къаьхьа кад мала
исповедание с (религия) дин
исповедовать 1) сов. и несов., кого (подвергнуть исповеди) дохкодала 2) несов., что (религию) дин лело; ~ ислам - ислам дин лело
исповедоваться сов. и несов. 1) церк. кому, у кого дохкодала 2) кому, перед кем. перен. (признаться) д1адалхо, даре дан
исповедь ж 1) рел. дохковалар 2) перен. даре
исподволь нареч. разг. жим-жим [м]а; ~ подготовиться к чему-л.- жим-жима цхьана х1уманна кечвала
исподлобья нареч.: смотреть ~ к1елд1ашхула хьежа
исподнизу нареч. к1елара
исподтишка нареч. разг. к1елд1ашхула; дразнить ~ - к1елд1ашхула дог эт1о
испокон: ~ веку (или веков) мацаха дуьйна; уьнан шарахь дуьйна
исполин м прям. и перен. 1аламат; ~ науки - 1илманан 1аламат
исполинский, -ая, -ое прям. и перен. 1аламате; ~ая сила 1аламате ницкъ
исполком м (исполнительный комитет) исполком (кхочушдаран комитет)
исполнение с 1. (по гл. исполнить) кхочушдар; ~ приказа - буьйр кхочушдар; ловзор (роли); илли алар (былины); лакхар (песни); дар 2. (по гл. исполниться 1) кхочушхилар; ~ желаний - луург кхочушхилар
исполненный, -ая, -ое (полный) дуьзна; песня, ~ая радости - хазахетарх дуьзна илли
исполнимый, -ая, -ое кхочушдалу[р долу]
исполнитель м, ~ница ж 1) (тот, кто осуществляет что-л.) кхочушдийриг, кхочушдархо; судебный ~ -суьдан кхочушдархо 2) (роли) ловзорг; иллиалархо (эпической песни); эшархо (муз. произведения, песни); хелхархо, хелхар дийриг (танца); ~ народных песен - халкъан илланча
исполнительный, -ая, -ое 1) кхочушден; ~ комитет - кхочушдаран комитет 2) (добросовестный) кхачаме, кхочушден; ~ человек - кхачаме стаг ; ~ лист юр. - кхочушдаран кехат
исполнить сов., что 1) (выполнить) кхочушдан; ~ приказ - омра кхочушдан; ~ чьё-л. желание- цхьаьннан лаам кхочушбан; ~ чью-л. просьбу- цхьаьннан дехар кхочушдан 2) (сыграть и т. п.) ловзо (роль); ала (эпическое произведение); лакха (муз. произведение, песню); дан (танец)
исполниться 1 сов. 1) (осуществиться) кхочушхила; моё желание ~лось -сан лаам кхочушхилла 2) безл., кому-чему (о годах) кхача; мальчику ~лось десять лет – к1ентан итт шо кхаьчна
исполниться 2 сов., чем дуза; сердце ~лось радостью - дог доккхадерах дуьзна
исполнять несов. см. исполнить
исполняться 1, 2 несов. см. исполниться 1, 2
исполняющий, -ая, - ее: ~ обязанности (и. о.) - декхарш кхочушдийриг; ~ обязанности директора -директоран декхарш кхочушдийриг
исполосовать сов. разг. 1) что (изрезать) асанаш яха; ~ ткань – к1адих асанаш яха 2) кого (избить бичом, кнутом и т. п.) аьрцнаш дан
исполу нареч. уст. юкъахь; арендовать землю ~ - юкъахь лело латта эца
использование с пайда эцар; ~ атомной энергии - атоман энергих пайда эцар
использовать сов. и несов., кого-что пайда эца; максимально ~ технику- техниках ма-эццало пайда эца
использоваться сов. и несов. пайда эца; ~уются все возможности - йоллучу таронех пайда оьцу
испортить сов. 1) что (привести в негодность) дохо; (расстроить, ухудшить) талхо; ~ книгу- книга йохо; ~ машину- машина йохо; ~ своё здоровье - шен могушалла талхо; ~ настроение кому-л.- дог дохо 2) кого (нравственно) талхо ; ~ кому-л. много крови - цхьаъ дукха хьийзо
испортиться 1) (стать негодным) доха; мои часы ~лись- сан сахьт доьхна 2) (расстроиться, ухудшиться) талха; яча (о погоде); погода ~лась - арахь яьчна 3) (приобрести дурные наклонности) талха
испорченный, -ая, -oe 1) (поломанный) доьхна, телхина; телефон испорчен - телефон йоьхна 2) (негодный) телхина; ~ое мясо- телхина жижиг; ~ые зубы - телхина цергаш 3) (безнравственный) телхина; ~ый человек- телхина стаг
исправительный, -ая, -ое нисде[ш долу], тоде[ш долу]; ~ые меры -товен г1уллакхаш
исправить сов., кого-что тодан, нисдан; ~ телефон - телефон тоян; ~ ошибку-г1алат нисдан; ~ почерк – хат1 тодан
исправиться сов. тадала, тодала, нисдала; характер ~лся - амал таелла; мальчик ~лся – к1ант товелла
исправление с I. (по гл. исправить) тодар, нисдар 2. (по гл. исправиться) тодалар, нисдалар 3. (поправка) тодар, нисдар
исправленный, -ая, -ое тодина, нисдина; в ~ом виде - то а дина
исправлять(ся) несов. см. исправить(ся)
исправность ж тайна хилар, тоделла хилар; в полной ~и - кхоччуш тоделла хилар
исправный, -ая, -ое тайна; ~ мотор - тайна мотор
испражнение с 1.(действие) ц1ано яр 2. мн. ~я - боьхаллаш
испражняться несов. ц1ано ян
испробовать сов., что хьажа; ~ все средства - массо a aгlop хьажа
испуг м кхерадалар; в ~е убежать - кхеравелла вада ; взять на ~ кого - цхьаьнга кхерийна дайта
испуганно нареч. кхераделла
испуганный, -ая, -ое кхераделла; ~ые люди - кхерабелла нах
испугать сов., кого кхеро
испугаться сов., кого-чего кхеравала; ~ кого-л. - цхьаннах кхеравала
испускать несов. 1) см. испустить; 2) что (распространять) схьатоха; ~ свет - серло схьатоха
испустить сов., что тоха, хьакха, даккха; ~ крик - мохь хьакха; ~ глубокий вздох – к1орггсра са даккха ; ~ дух- уст.- са дала
испытание с 1. (действие) зер; ~е мотора - мотор зер 2. (экзамен) зер; вступительные ~я –д1аоьцуш ден зераш 3. (переживание) лар; тяжёлое ~е - хало лар
испытанный, -ая, -ое зийна; ~ое средство - зийна г1ирс; ~ый друг-зийна доттаг1
испытатель м зерхо; лётчик-~ - зерхо-кеманхо
испытательный, -ая, -ое зеран; ~ый срок-зеран хан; ~ая станция - зеран станци
испытать сов. 1) кого-что (проверить) зен; ~ новый самолёт - керла кема зен; ~ свои силы - шен ницкъ зен 2) что (пережить) хьега, лан; ~ трудности - халонаш лан
испытывать несов. см. испытать; ~ радость- дика хьега; ~ недостаток в деньгах - ахча ца тоьуш хьийза
исследование с 1.(действие) таллар; ~ крови – ц1ий таллар; ~ языка - мотт таллар 2. (научный труд) таллам; ~ по истории - историн таллам
исследователь м талламхо
исследовательский, -ая, -ое талламан; ~ий институт - талламан институт; ~ая работа - талламан болх
исследовать сов. и несов., кого-что талла; хьажа; ~ какой-л. вопрос - цхьа г1уллакх талла; ~ больного - цомгушчуьнга хьажа
иссохнуть сов. прям. и перен. дакъадала; реки ~ли - хиш дакъаделла; она ~ла от горя - г1айг1анна якъаелла иза
исстари нареч. мацаха дуьйна
исступление с хьере хилар; рел. шовкъ яр; в ~и - хьере хилла; прийти в ~е - хьере хила
исступлённый, -ая, -ое хьере хилла; рел. шовкъ еана
иссушать несов., иссушить сов. 1) что (осушить) дакъо; ветры иссушают почву- махо дакъадо латта 2) кого, перен. дакъо; болезнь его иссушила - цамгаро вакъийна иза
иссыхать несов. см. иссохнуть
иссякать несов., иссякнуть сов. 1) (исчезать) лакъа; вода в колодце иссякла – г1уна чуьра хи лекъна 2) (кончаться) кхачадала; силы врага иссякли - мостаг1чун ницкъаш кхачабелла
истекать несов. см. истечь
истекший, -ая, -ее дайна, д1адахна, чекхдаьлла; в ~ем году – д1адахначу шарахь; ~ий месяц - байна бутт
истерзать сов., кого-что 1) (изранить) эт1о, дара 2) (измучить нравственно) [хала] хьийзо, дог эт1о
истерзаться сов. холчух1отта, хала хьийза
истерика ж моха
истерический, -ая, -ое: ~ припадок - моха еана вожар; ~ смех - мел велларг ц1а веача санна велар
истеричка ж разг. мохайог1ург
истеричный, -ая, -ое моха йог1у; ~ая женщина - моха йог1у зуда
истерия ж моха
истец м юр. девнан да
истечение с чекхдалар; по ~и срока - хан чекхъяларца
истечь сов. 1) чекхдала; срок договора истёк – ч1ог1аман хан чекхъяьлла 2) чем: ~ кровью – ц1ий д1аихна гlopa дан
истина ж бакъдерг; это соответствует ~е - иза бакъдолчуьнца дог1у; в этом есть доля ~ы -бакъдолчун дакъа ду цунах
истинно нареч. бакъонца; ~ талантливый человек- бакъонца пох1ме стаг
истинный, -ая, -ое бакъ долу; ~ое положение - бакъ долу хьал ; направить на путь ~ый - бакъ новкъа ваккха истлевать несов., истлеть сов. 1) (сгнить) дахкадала; останки истлели - дакъа дахкаделла 2) (сгореть) сийса, [сийсаш] дага, (или даьгна дала); все угли истлели - берриг к1ора баьгна баьлла
истмат м (исторический материализм) истмат (исторически материализм)
исток м 1) хьост, корта; ~ реки - хин корта 2) чаще мн. ~и перен. юьхь; ~и культуры - оьздангаллин юьхь
истолкование с тидар; ~ закона закон тидар; неправильное ~ -харцхьара тидар
истолковать сов., истолковывать несов. что тида; вы неверно истолковали мои слова - аш харц тидина сан дешнаш
истолочь сов., что ата
истома ж там
истомить сов., кого гlopa дайа, г1елдан;. ~ лишними расспросами - сов хеттаршца г1елван
истомиться сов. гlopa дан, г1елдала; ~ от жажды- хьогалла г1елвала; ~ в ожидаНИИ - сатийсина г1ора дан
истомлённый, -ая, -ое гlopa дайна, г1елделла
истопить сов., что [латийна] дохдан; ~ печь - пеш йохъян
истопник м пешашлеторг
истоптать сов., что 1) (измять) хьеша; ~ траву - буц хьеша 2) разг. (обувь) дохо; ~ сапоги - эткаш йохо историк м историк
историография ж историографи
исторический, -ая, -ое историн; ~ая наука - историн 1илма; ~ая дата – историн терахь; ~ий материализм -исторически материализм
история ж 1) истори; ~я литературы - литературин истори; ~я города – г1алин истори 2) (рассказ) хабар, дийцар; рассказывать разные ~и -тайп-тайпана хабарш дийца 3) разг. (происшествие) х1ума; попасть в неприятную ~ю - бохамечу х1уманна юкъадаха ; ~я болезни - цамгаран истори; старая ~я - шира хабар
истосковаться сов., по кому-чему сатаса, сагатдала; ~ по родному краю - винчу махке са таса
источник м 1) хьост; нефтяной ~ - нефтан хьост; ~ света - серло лург; ~ заразы - ун даржорг 2) перен. лург; ~ дохода - пайда лург 3) (документ) хьост
истощать(ся) несов. см. истощить(ся)
истощение с 1. (по гл. истощить) гlopa дайар, г1елдар; якхдар 2. (по гл. истощиться) гlopa дар, г1елдалар; якхдалар
истощённый, -ая, -ое 1) (изнурённый) гlopa дайина, г1елдина 2) (о почве) якхделла
истощить сов. 1) кого-что гlopa дайа, г1елдан; болезнь ~ла его- цамгаро г1елвина иза 2) что (исчерпать) кхачо; ~ть терпение -собар кхачо 3) что (землю) якхдан; отсутствие удобрений ~ло почву- кхелли цахиларо якхдина латта
истощиться сов. 1) (дойти до истощения) г1елдала, гlopa дан 2) (израсходоваться) кхачо; терпение моё ~лось - сан собар кхачийна 3) (о почве) якхдала; почва ~лась - латта якхделла
истратить сов., что дайа; ~ много денег - дукха ахча дайа
истратиться сов. дан
истребитель м 1) (тот, кто уничтожает) х1аллакдийриг 2) воен. (самолёт, лётчик) истребитель (кеманхо)
истребительный, -ая, -ое 1) (уничтожающий) х1аллакден 2) истребителийн; ~ая авиация - истребителийн авиаци
истребить сов., кого-что х1аллакдан; ~ леса - хьаннаш х1аллакьян; ~ неприятельские войска- мостаг1чун эскарш х1аллакдан
истребление с х1аллакдар; ~ крыс - мукадехкий х1аллакдар
истреблять несов. см. истребить
истребляться несов. х1аллакьхила
истрепать сов., что, разг. тишдан; ~ книгу- книга тишъян ; ~ нервы - синтем байа
истрепаться сов. тишдала
истукан м ц1у, тентак ; стоять ~ом а) (неподвижно) т1улг санна, латта; б) (не понимая) тентак санна, латта
истязание с 1азап дар, хьийзор
истязать нессв., кого 1азап дан, хьийзо; ~ животное - дийнат хькйзо (или 1азапехь далло)
исход м чекхдалар, йист ялар; ~ дела – г1уллакх йист ялар; ~ сражения – т1ом чекхбалар ; к ~у месяца - бутт чекхболуш; на ~е дня - де чекхдолуш
исходить 1 сов., что (обойти много мест) чекхдала, го баккха; ~ весь город - йоллучу г1алахула чекхдала
исходить 2 несов. 1) из чего, от кого-чего схьадан; из котла ~л запах мяса - е чуьра схьайог1ура жижиган хьожа; эти сведения исходят из верных источников - и хаамаш нийсачу баххаш т1ера схьабог1уш бу 2) из чего (основываться на чём-л.) т1етовжа; ~ть из решения собрания - гуламан соцамна т1етовжа
исходный, -ая, -ое д1адолалун; ~ая точка - д1адолалун меттиг
исходящий -ая, -ее (о корреспонденции) д1адохьуьйту; ~ая почта – д1айохьуьйту пошт; ~ий номер –д1адохьуьйтучун номер
исхудалый, -ая, -ое вочудаьлла, азделла; ~ человек - азвелла стаг
исхудать сов. аздала, вочудала
исцарапать сов., кого-что (ногтями) м1араш тийса; (повредить) хедо, дохо; ~ руку - куьйгана м1араш тийса
исцарапаться сов. хедо, дохо
исцеление с 1. (по гл. исцелить) дерзор, тодар; ~ больного - цомгушниг товар 2. (по гл. исцелиться) дерзар; надежд на ~ не было - верзарга даха дог дацара
исцелитель м дерзинарг, тодинарг
исцелить сов., кого-что дерзо, тодан
исцелиться сов. дерза, тодала
исцелять(ся) несов. см. исцелить(ся)
исчезать несов. см. исчезнуть
исчезновение с д1адалар; къайладалар
исчезнуть сов. дан, [дайна] д1адала; къайладала; ~ с лица земли - дуьнен т1ера дайна д1адала; страх исчез -кхеравалар дайра; ~ из виду - гучуьра къайладала
исчерпать сов., исчерпывать несов., что 1) (израсходовать) кхачо; ~ терпение - собар кхачо 2) (выполнить полностью) чекхдаккха, кхочушдан; программа исчерпана - программа кхочушйина
исчерпывающий, -ая, -ее дуьззина; д~ ответ - уьззина жоп
исчисление с ларар, хьесап дар
исчислить сов., исчислять несов., что лара,. хьесап дан; ~ стоимость ремонта - ремонтан мах лара
исчисляться несов. ларам хила, ларадала; убытки ~ются в сумке ста рублей - зенаш итт туьманан ларам бу
- итак союз делахь, иштта; ~, вопрос решён - делахь хаттар кхочушхили
- итальянский, -ая, -ое италийн; ~ язык - италийн мотт
- итальянцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж итальян) итальянаш
- итог м жам1; бухг. тж. итог; ~и проверки - талламан жам1аш
- итого нареч. берриг; ~ сто рублей - дерриг а итт туьма
- итоговой, -ая, -ое жам1ан, итоган; ~ая сумма - жам1ан сумма
- итожить несов., что, бухг. жам1 дан, итог ян
- иудейский, -ая, -ое жугтийн
- их мест. 1. вин., род. п от они церан; я видел их на улице- уьш урамехь гира суна; я не застал их дома - уьш ц1ахь болуш ца кхечира со; см. тж. них 2. притяж. церан; их дом - церан ц1а; этот дом их - и ц1а церан ду
- ихтиология ж ихтиологи
- ичиги мн. маьхьсеш
- ишак м вир
- ишь частица разг.: ~ ты какой!- хьажал, муха хета хьуна!
- ищейка ж (охотничья собака) эр; (служебная собака) лар холлу ж1аьла
- июль м июль; в июле месяце - июль баттахь
- июльский, -ая, -ое июлан; ~ день - июлан де
- июнь м июнь; в июне месяце - июнь баттахь
- июньский, -ая, -ое июнан; ~ день - июнан де