Дагоран мотор чоьхьара шелбаран система

Дагоран мотор чоьхьара шелбаран система — бохбеллачу моторан меженашна шелдаран хьал тӀедало а, атмосфере сов йовхо дӀа а йохуьйту вовшахтесна гӀирс, цуо латто деза уггаре доккха шелдаран хьал, таро хила еза оьшучу дозанашкахь моторан йовхонан хьал латто тайп-тайпанчу рожашкахь а, белхан хьолашкахь а.

Шелдаран системан функцеш

Белхан иэдар догучу хенахь цилиндр чохь температура 2000 °C а, сов а хуьлу. Шелдаран система лерина ю мотор чохь оптимум йовхонан хьал латто, 80-90°C. ЧӀогӀа бохбаларо йохо тарло белхан харшан херонаш, цигара дӀа, сиха бохар, дӀалацар, меженаш кегъялар, ткъа иштта моторан ницкъ лагӀбалар, хӀунда аьлча духур ду догучу иэдарш цилиндр бузар, ша дагар хир ду, детонаци а хир ю. Моторе дика болх байта оьшу йовхачу газах хьакхало меженаш шелъян, царна тӀиера йовхо атмосфере а йохуьйтуш, я хин, хала гӀуоро тӀуналлийн гӀоьнца шелъяр. ТӀех шелйича белхан дагоран иэдар, цилиндран шийлачу пенаш тӀекхетий конденсаци йо, тӀаккха охьадоьду моторан картер чу, качдо моторан даьтта. Иза бахьнехь моторан никкъ лагӀло, мотор баабалар тӀекхета. Температура охьаяьлча даьтта дукъло. Оцу бахьнехь, даьтта гӀуо кхочу цилиндр чу, дагорг дайар алсама долу, ницкъ лагӀло. Цундела шелдаран системо температуран дозанаш латто деза, моторан уггаре дика белхан хьолаш латтош.

Шелдаран системо, шен коьрта, мотор шелбаран функци йоцуш, лелайо цхьа могӀа кхин функцеш, уьш ю:

дохдаран, вентиляцин, кондиционированин системера хӀаваъ дохдар;
хьакхаран системера даьтта шелдар;
рециркуляцин системера ягийна газаш шелъяр;
турбонаддуван системера хӀаваъ шелдар;
автоматикан дӀадаларан бот чуьра белхан тӀуналла шелъяр.

Кира лело машенан термомуфтаца шелдаран системан вентилятор

Фольксваген «Чхьаьвриган» хӀаваан шелдаран система

Авиацин седакепара мотор

Шелдаран системийн тайпанаш

Чохь дагоран моторан кхаа тайпа шелдаран система ю: хӀаваан, тӀуналлин, ийна.

Автомобилийн термийн моторашна оьшу цилиндраш шелдар. Вилспетийн газолинан гӀийла моторашна тоьу хӀавааца шелбар цилиндран тӀехула агӀора йинчу цергашца; алсама ницкъ болчарна оьшу насосан гӀоьнца йен йолу хин циркуляци. Автомобилан хьалха хӀоттабо башха биргӀан гӀирс, цунна чуьра тӀуналла шелйо дуьхьала болчу мохо.

ХӀавааца шелбар

Мотоциклан (Honda CBX1000, 105 гн) Ӏаламо шелбеш болу 6-цилиндран мотор

Авиамоделан мотор O.S. (1,7см³).

Ӏаламан хӀавааца шелбарца болу Pratt and Whitney R-4360 - 28-цилиндран авиацин мотор (3500гн).

ХӀавааца шелбар хила тарло Ӏаламан а, ницкъоллин а. Ӏаламан хӀавааца шелбар угара атта кепара шелбар ду. Ишттачу шелбаран системийца болу моторан йовхо Ӏаламе дӀало цилиндран арахьа тӀехула динчу пӀендарш чухула. Системан гӀуо агӀо ю, хӀаваан йовхо чухоам кӀезиг хилар бахьнехь, алсама йовхо дӀаяккха цхьабосса таро ца хилар, ткъа иза бахьнехь, компактан чӀогӀа ницкъала дӀахӀоттам бан. Мох кхетар цхьабосса ца хилар бахьнехь, оьшу маьӀ-маьӀнера бох ца балийтархьама, кхин тӀе хьесапаш – аэродинамикан ӀиндагӀехь алсама пӀенданаш дар, дукха дохделла арахоьцу харшаш хьалха дерзор мохан дуьхьал, ткъа шийла чудогӀу харшаш - тӀехьа. Ӏаламан хӀавааца мотор шелбар даьржина яйн сихалела техникаш тӀаьхь: мотоциклаш, мопедаш, авиа- а, авто- а моделаш. Керла мотоциклийн моделийн моторийн форсировка кхиаран систематикаца хӀавааца шелбар хуьйцу тӀуналлийн системийца. Ӏаламан хӀавааца мотор шелбар масса кӀезиг хиларна шуьйра лелора поршень йолу авиацин мотораш тӀаьхь, цигахь цилиндркепарчарна гергара а, хьийзаран жима сихалла йолу винтан ларан бухо мохтухурго санна болх ца бора, амма кеман тӀебогӀу мох чӀогӀа чехка бара.

Бешмайдахьокхурган тӀехӀоттийна хӀавааца шелбаран универсалан "стационаран" мотор.

Стационаран я дика капотаца къевлина моторашна хӀоттайо ницкъала хӀаваъ шелдаран система. Царна чохь мохтухургца йо хӀаваъ кхетийла, хӀавао пӀендарчий шелдо. Мохтухург а, пӀендарчий долу тӀехуло а, дукха хьолахь, къевлина мох тӀебалочу беттаца. Ишттачу моторан дикалла цхьабосса ю Ӏаламан шелбаран моторан санна: конструкцин атталла, байн хилар, шелдаран тӀуналла ца хилар. Амма иштта мотораш болхбеш чӀогӀа гӀовгӀа хуьлу, даккхий а хуьлу. Цул сов, иштта моторийн проекташ еш бала хуьлу моторан цхьацца конструкцеш шелъярехь, цхабосса мох ца кхетарна. Европехь ен кегийра автомобилаш тӀаьхь, мотор хӀавааца шелбар шуьйра лелийна 1950-гӀа — 1970-гӀа шерашкахь. Уьш ю кегийра машенаш Volkswagen Kafer, Fiat 500, Citroën 2CV тайпана; башха яра Tatra 613. ССРСхь уггаре гӀараяьлла хӀавааца шелйо автомобиль яра «Запорожец». Арахоьцура дизельца йолу хӀавааца шелйо яккхийра автомобилаш (масала «Татра» арахеца йолийначу хенахь дуьйна 2010 шо кхаччалц иштта мотора хӀиттадора). ХӀавао шелдо мотораш ду дукха тракторана тӀаьхь (наггахь - яккхийра, масала Т-330; алсама - кегийра, яккъаш охучарна тӀиера доларчу бахаман мини-тракторашна тӀекхаччалц), церан амалехь ю хӀоттийна моторан белхан раж а, тобаран атта спецификан бехкамаш. ХӀинца ницкъала хӀавааца шелбар леладо дукхаха йолчу скутершна, моторан гӀирсашна (бензинан херхаш, бешмайдахьокхургаш, кхин дӀа а), кегийра генераторан гӀирсийн моторашна, мотоблокашна, кхин шалела а, стационаран а кегийра юьртабахаман а, коммуналан а машенашна тӀаьхь. ТӀаьхьарчарна тӀаьхь чӀогӀа даьржина, атта цхьаъ-шиъ цилиндран, хӀавао шелбечу моторийн унификаци йина могӀнаш, цхьатерра а хуьлу тайп-тайпанчу арахоьцучеран (Briggs & Stratton^ce_en, Honda, Subaru, цийхой), анасизан экъан тӀетосу блокаца.

ТӀуналлийца шелдар

Диллина тайпана хӀордан кеманийн тӀуналлийца шелдар

Шелдаран системан классификаци йо системехь йовхо лелоран хьесапца цхьаьна.

Къевлинаерш — ишттачу системашкахь йовхо лело тӀуналло, йовхонан хьостах йох а луш (йохъечух), шелъяран контур чохь шел а луш (шелъечух), циркуляци йо герметикан контур чухула. Системан хьолах йоьзна, йовхо лелориг тарло кхехка я ерриг Ӏаьнаре яла, юха конденсаци йеш шелъечунчохь. Къовланзаерш — къовланзачу системашкахь йовхо лелориг арахьара чу ло, йохло йовхонан хьостехь, дӀайоьду арахьарчу хьоле. Ишттачу меттигехь цуо чуйоьдучохь йовхо лелочун оьшу температуран чухоам луш, ткъа чеккхенгахь йохйинарг тӀеоьцуш, лелайо шелъечун роль.

Йиллинаерш — иштта системаш хуьлу, шайна чохь йохйийриг йовхо лелочун цхьаьна чухоаман чухӀоттайой, ткъа иза чухӀоттайо шелъечун, нагахь ишттаниг конструкцица елахь. Масала, даьттанца йолу йиллина система йовхо лелочун хьолехь лелайо электротрансформатораш шелъеш.

«Еккъа тӀуналлин» шелъяран системашна юкъатоха бен мегар дац эркийн а, хӀордийн а кеманийн йиллина шелъяран системаш, шелъеш леладо бортал арахьара хи. XX бӀешо долалуш цхьадолчу стационаран мотораш тӀаьхь ца хила тарлора радиатор, цуьнан меттана хуьлура боккха чухоам болу шордалийтаран бак — цхьайолу йовхо яйара хи Ӏаьнаре даларца, цхьаерг — бакан оганашца, ткъа цхьаерг хин боккха чухоаман чоьтаца, хӀунда аьлча иза ца кхуьура дохдала моторо болхбечу заманахь.

Къевлина система (Гибридан тайпа)

Оцу тайпано цхьаьна лелайо лакхахь йийцина системаш: цилиндраш тӀиера йовхо дӀайоккху тӀуналлийца, цул тӀаьхьа иза, моторан дохделлачу декъан гена яларца, шелйо радиатораш чохь хӀавао. Цилиндран чоьхьара а, арахьара а дакъош цхьабосса дох ца ло, дукха хьолахь до шеш лаьттачу декъех:

чоьхьара — цилиндран белхан тулка я чкуьйриг;
арахьара — коч (хӀавао шелдо моторийн кучан хуьлу, йовхо эффект йолуш дӀаяккха, пӀендарчий).

Царна йукъара есаллах олу кучан тӀехьара, хино шелдо моторан чохь цигахь циркуляци йо шелдаран тӀуналло.