Европин бертан берташ
Европин бертан берташ ду ЕБ мехкашна йукъара цхьа могӀа дуьненайукъара берташ, царна чохь буьйцу Европин бертан (ЕБ) конституцин баххаш. Цаьрца хӀиттайо тайп-тайпана ЕБ институташ, церан процедураш, Ӏалашонаш.
ЕБ леларех берто[1] (Лиссабонан барт лелабаллалц Европин йукъаралла кхолларан барт я Руман барт олура, 1958 шарахь дуьйна лелаш бу) а, Европин бертах барта (Маастрихтан барт, лелаш бу 1993 шарахь дуьйна) а цхьаьна кхуллу ЕБ бакъонийн бух. Царна куьйгаш яздинчул тӀаьхьа уьш масийттаза шорбира нисдарш чуяздарца. ХӀоранза а, керла мохк ЕБ схьакхетча, берташна чохь оьшу хийцамаш бо. Кхин тӀебина берташа коьртачу бертийн цхьадолу дакъош хийцарна Ӏаткъам бан тарло. Ю иштта цхьа могӀа реформаторийн нисдаршка хьажо Ӏалашо йолуш.
Куьг йаздина берташ
бӀаьра нисйан| Куьг йаздина Леладаьлла Документ |
1948 1948 Брюсселан пакт |
1951 1952 Парижан барт |
1954 1955 Парижан барт |
1957 1958 Руман берташ |
1965 1967 Цхьаьнакхетаран барт |
1975 ца далало Европин бертан сацам |
1986 1987 Цхьааллин европин акт |
1992 1993 Маастрихтан барт |
1997 1999 Амстердаман барт |
2001 2003 Ниццин барт |
2007 2009 Лиссабонан барт |
|
|
|
|
|
|
|
| ||
| Европин бертан кхо гӀортол: | |||||||||||||||||||||
| Европин юкараллаш: | |||||||||||||||||||||
| Европин хӀоьънан энергин йукъаралла (Евратом) |
|||||||||||||||||||||
| Европин кӀоран а, болатан а цхьаьнакхетар (ЕКӀБЦ) |
Леларан хан чекхйаьлла 2002-гӀачу | Европин барт (ЕБ) | |||||||||||||||||||
| Европин экономикин йукъаралла (ЕЭЮ) | Европин йукъаралла (ЕЮ) | ||||||||||||||||||||
| TREVI | Бакъонан суд а, чоьхьара гӀуллакхаш а (БСЧГӀ) | ||||||||||||||||||||
| Зуламийн гӀуллакхашкахь полицин а, суьдан а цхьанагӀуллакхдар (ЗГӀПСЦ) | |||||||||||||||||||||
| Европин политикин цхьаьнагӀуллакхдар (ЕПЦ) |
Йукъара арахьара политика а, кхерамзаллин политика а (ЮАКхП) | ||||||||||||||||||||
| Консолидаци йоцу меженаш | Малхбузаевропин барт (МЕБ) | ||||||||||||||||||||
| 2011 шарахь гӀуллакх сацор | |||||||||||||||||||||
Ратификаци янза берташ
бӀаьра нисйанЕвропин дуьхьалонан йукъаралла кхолларах лаьцна барт
бӀаьра нисйанАьттонца Парижан барт бар бахьнехь, Малхбузен Германин Европин марталлин тӀеман структурийн гуран чохь Европин дуьхьалонан йукъаралла цӀе тиллина герз хицарехь ницкъаш. Бертан куьйгаш яздира 1952 шеран 27 майхь ялх декъахочо а, йукъара ассамблейс а, Европин политикин йукъараллехь барт бан болийра керлачу эскаран демократин чоьталла латторхьама, амма и барт бицбира, 1954 шеран 30 августехь Французийн Къоман Ассамблейс Европин дуьхьалонан йукъараллехь барт тӀе ца ийцира.
1973 а, 1995 а шерашкахь Норвеги схьатоха гӀертар
бӀаьра нисйанНорвеги шозза гӀоьртира Европин йукъараллех дӀакхета (тӀаьхьо — бертах), шозза къоман референдумашкахь гӀуллакх ца хилча Норвегис йитира ЕБ юкъаяхаран ойла. Хьалхара бертан куьг яздира 1972 шеран 22 январехь Брюсселехь, ткъа шолгӀа — 1994 шеран 24 июнехь Корфу тӀехь.
Европин Конституци юкъаяккхарех барт
бӀаьра нисйанЕвропин бертан Конституцин декхар дара дерриш хьалхалера берташ вовшахтоха (Евратом барт боцург) цхьана документе. Цунна чохь бара кхаж тасаран системера хийцамаш, ЕБ структураш атта яр, арахьара политикехь цхьаьнагӀуллакхдар алсама даккхар. Бертан куьг яздира Румехь 2004 шеран 29 октябрехь, юкъабала безара 2006 шеран 1 ноябрехь, нагахь массо а пачхьалкхаша-декъахоша ратификаци йинехьара. Амма иза ца хилира: хьалха Францис дӀатеттира документ къоманъйукъара референдумехь 2005 шеран 29 майхь, ткъа цул тӀаьхьа, 2005 шеран 1 июнехь, изза дира Нидерландаша. «Ойланийн мур» дӀабаьллачул тӀаьхьа Конституци, шен дуьххьарчу кепе юхахьаьжна, хийцира Лиссабонан бартца.
Хьажа кхин а
бӀаьра нисйанБилгалдахарш
бӀаьра нисйанХьажоргаш
бӀаьра нисйан- Европейские договоры Архивйина 2010-05-02 — Wayback Machine — портал «Европа»
- Тексты европейских договоров в оригинале Архивйина 2013-04-23 — Wayback Machine — портал «EUR-Lex»
- Договоры Европейского союза на русском языке — портал «Право Европейского Союза»