Кузнецова, Эра Васильевна
Кузнецо́ва Э́ра Васи́льевна (1927—1988) — советийн лингвист, филологин Ӏилманийн доктор, Уралан университетан филологин факультетан профессор, Уралан семантийн ишкол кхоьллинарг.
| Кузнецова Эра Васильевна | |
|---|---|
| Йина терахь | 1927 шеран 7 февраль |
| Йина меттиг | Полевской, Свердловскан область, РСФСР, ССРС |
| Кхелхина терахь | 1988 шеран 28 апрель (61 шо) |
| Кхелхина меттиг | Свердловск, РСФСР, ССРС |
| Пачхьалкх |
 ССРС |
| Ӏилманан кхоче | лексикологи, лексикографи |
| Альма-матер | Кеп:МПУ филфак (1949) |
| Ӏилманан куьйгалхо | С. И. Ожегов, П. С. Кузнецов |
| Боьвзу дешархой | Л. Г. Бабенко, О. А. Михайлова |
| Воьвзу сана | Уралан семантийн ишкол кхоьллинарг |
| СовгӀаташ |
 |
Биографи нисйе бӀаьра
Йина Свердловскан областера Полевской гӀалахь, КалугингӀеран Мария Константиновнин а, Василий Николаевичан а боккхачу доьзалехь. Цуьнан да — Дуьненан хьалхарчу тӀеман декъашхо, георгийн орденан кавалер, Гражданийн тӀеман шерашкахь, революцин гӀуллакхан муьтӀахь волу, дошлойн полкан баьчча. ТӀеман кхиамашна делира ЦӀечу Байракхан орден а, детин герз а, амма 1937 шарахь лецира, дукха хан йаллале кхелхира Воркутан маьӀда доккхийлехь.
1949 шарахь Э. В. Кузнецовас чекхйаьккхира МПУ филологин факультет, цуьнан курсехь бара тӀаьхьа гӀарабевлла лингвисташ Г. А. Золотова, Е. А. Земская, С. П. Лопушанская, кхин а.
С. П. Лопушанскаян дагалецамашца, Калугина Эрех оцу хенахь олура «адам цӀе…» — «чӀогӀа хаза, чӀогӀа оьрсалла долуш, чӀогӀа хьекъале, чӀогӀа къинхьегаме, чӀогӀа хьесапе, чӀогӀа сема»[1]
Цуьнан дипломан белхан Ӏилманан куьйгалхо вара С. И. Ожегов. 1952 шарахь чекхдаьккхира кандидатан диссертаци «Свердловскан областан Полевски кӀоштара леран дошаман хӀоттам» теманца (Ӏилманан куьйгалхо П. С. Кузнецов). 1953 шарахь дуьйна — Уралан пачхьалкхан университетехь йу, йуьхьанца ассистентан, цул тӀаьхьа оьрсийн меттан а, йукъара мотт хааран а кафедран лакхара хьехархочун хьокъехь, цигахь йолайелира «Йуккъера Уралан оьрсийн леран дошам» арахеца кечам бан. Цуьнца цхьаьна цуо Ӏамийра таханлерачу оьрсийн меттан залоган а, дерзоран хандешнийн а категореш. 1974 шарахь чекхдаьккхира докторан диссертаци тема «Оьрсийн „объект йукъайалон“ хандешнаш дешнийн функцин-семантикан класс санна». Оцу шеран сентябрехь хилира таханлерачу оьрсийн меттан кафедран куьйгалхо, иза хьалха йара йукъараллин гӀоьнца лаьтташ. Кхин а шиш о даьлча, 1976 шеран сентябрехь, оцу кафедран ло йуьззина статус, ткъа Э. В. Кузнецован — официалан кафедран куьйгалхочун дарж.
Ӏилманан-талламан болх нисйе бӀаьра
Э. В. Кузнецова — лексикологин а, лексикографин а областера говзанча йу. Кхин а меттан оьздангаллин, дош кхолларан, синтаксисан, исбаьхьаллин кхолламан меттан проблемаш кечйира. Оьрсийн меттан лексикан хӀоттаман структуран ойлан тӀетевжина, Э. В. Кузнецовас кечдо семасиологин талламан хьесапаш, лексикера системан йукъаметтигаш гучуйоху. Э. В. Кузнецовас йукъадаьккхина лексикан-семантикан тобанийн (ЛСТ) дешан лексикан маьӀнан тӀегӀанан идентификацин хьесап кхин дӀа лелийра, уггаре хьалха, цуьнан шен дешархойн белхашкахь. Уьш лерина дара тайп-тайпана хандешнийн ЛСТ талла.
Цуьнан керланиг йукъадоккху жайна «Оьрсийн меттан лексикологи» шозза зорба тоьхна «Лакхара ишкол» арахецаралло, магийна массо а Российн университеташна. «Лексикологи» йечу хенахь Э. В. Кузнецова хилира хьалхарниг, хӀунда аьлча оцу хенахь лексика системаца йаздаран ламасташ йацара. Керланиг лору, лекискан система чоьхьара а, арахьара а курсан бух бан авторо бина сацам, цуо таро йира керлачу агӀора лексикологин дешаран курсан система йан. И. А. Стернина дийцарехь, и дешаран жайна ду, лексикологин а, семасиологин а проблемаш лелочу, хӀора а лингвистан текхан жайна[2].
ТӀаьххьара белхаш лерина оьрсийн хандешнийн а, семантийн моделийн а лексикан-семантийн тобанашца йоьзна предложенийн хеттаршна, ткъа кхин а семантийн синтаксисан проблемашна а.
Э. В. Кузнецова лору Уралан семантийн ишкол кхоьллинарг. Цуьнан куьйгаллица кхоллайелла хьехархойн, аспирантийн, студентийн кхоллараллин коллектив, Ӏилманан гуонашкахь иза йевза проблеман тоба «Оьрсийн хандош». Цуьнан белхан жамӀ хилира Э. В. Кузнецован куьйгаллица кечйина дешаран «Оьрсийн хандешнийн лексикан-семантийн тобанаш» (Свердловск, 1988) дошам-справочник а, изза цӀе йолу коллективан монографи а (Иркутск, 1989). Цуо кечвина Подготовила вуьрхӀийтта Ӏилманийн кандидат. ТӀаьхьуо Э. В. Кузнецован барх дешархочо чекхдаьккхира докторан диссертаци. Цуьнан дешархо Л. Г. Бабенко йу хӀинца Уралан семантийн ишколан куьйгалхо.
СовгӀат дина «Къинхьегаман ветеран» мидалца, УССР Лакхара а, йуккъера лерина а дешаран министраллин Сийлахь грамотица.
Йелла 1988 шеран 28 апрелехь, дӀайоьллина Полевскойн Къилбан кешнашкахь шен майрачун Кузнецов Владимир Леонтьевичан уллехь.
Коьрта белхаш нисйе бӀаьра
- Методические указания и материалы к спецсеминару «Системные отношения в лексике». — Донецк, 1968.
- Лексикология русского языка : учеб. пособие. — М., 1982, 1989.
- Язык в свете системного подхода. — Свердловск, 1983.
- Лексико-семантические группы русских глаголов: Учебный словарь-справочник. — Свердловск, 1988.
- Лексико-семантические группы русских глаголов. — Иркутск, 1989.
Билгалдахарш нисйе бӀаьра
- ↑ Русская глагольная лексика: пересекаемость парадигм: Памяти Эры Васильевны Кузнецовой. Екатеринбург, 1997, С. 489.
- ↑ Боровикова Н. А. Э. В. Кузнецова: человек, ученый, исследователь Архивйина 2009-02-13 — Wayback Machine // Проект «Архей».
Литература нисйе бӀаьра
- Кузнецова Эра Васильевна (1927-1988). Библиографический указатель научных трудов / Урал. гос. ун-т, Филол. фак, Каф. современного рус. яз. ; сост. И. М. Волчкова. — Екатеринбург: Урал. гос. ун-т, 1992. — 16 с.
- Русская глагольная лексика: пересекаемость парадигм: памяти Эры Васильевны Кузнецовой / под ред. Л. Г. Бабенко. — Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 1997. — 520 с. — ISBN 5-7525-0561-5.
- Человек системный: Эра Васильевна Кузнецова // Известия Уральского государственного университета. Сер. 2, Гуманитарные науки. — 2010. — № 4 (82). — С. 232—235.