Къоман музыка, музыкин фольклор[1], ламастин музыкахалкъан музыкин-поэтин кхолларалла, халкъан кхоллараллин дакъасто йиш йоцу дакъа ду, иза лаьтта, дукхаха дерг, барткхолларан кепехь, дайш тӀаьхьенашка дӀа а луш[2]. Къоман музыка йерриг йукъараллин-историн формацешна (барткхолларан а, йозанан а) йевзаш хиларна, цуьнга халкъан кхоллараллин компоненте санна хьевсина ца Ӏаш, кхин шуьйрачу маьӀнехь, музыкин говзаллин генне (ораме) санна хьажа веза[2]. Коьртачех цхьа га, дукха хьолехь дусту гӀарайаьллачу а, академин а музыкица[3]. Иштта «къоман музыка» терминан билгало а йу — ша даьккхина къоман йа оьздангаллин ламастин музыка аьлла[4]. Къоман музыка Ӏамош йу музыкин фольклористика[5].

Иоганн Готфрид Гердер (1744—1803) хилла теорин агӀора къоман музыкех йаздина уггаре хьалхарчех цхьа Ӏилманча. Цуо, кхин хьалхара талламчаша санна, гойтура музыкин а, Ӏаламан а йукъара нисса йолу зӀе. XIX бӀешарахь къоман музыка «Ӏаламан музыка» ца ларахь а, уггаре кӀезигниг лорура, гӀалин Ӏаткъам хиланза Ӏаламера музыка. Оцу хенан талламчаш хьоьжура коьртаниг лахарчу белхашка: йуй теша классикин а, къоман а музыкин йукъахь уьйр, иштта гой теша къоман музыкин маттахь йа боларехь схьайаларан а, кепийн а ларраш. Къоман музыкех кхетаран уггаре доккха маьӀна хилла музыкин-этнографин талламийн, уьш бира Йоккха Британехь америкин филологан Чайлд Френсис Джеймсан (1825—1896) а, Малхбален Европехь мажарийн композиторан а, фольклористан а Барток Белин (1881—1945) а куьйгаллица[3].

Ламастин къоман музыка нисйе бӀаьра

 
Купалин эшарш лакхар. Малоросси, 1879
 
Иллиалархо Вересай Остап. 1873

Ламастан къоман музыка, коьртаниг кхуллу эвлара бахархоша, йехачу заманахь Ӏалашйо шелаамалла, йуьззина дуьхьала лаьтта къона а, йозанан а ламасталлин профессионалан музыкина[2]. Малхбузен кепара композиторийн музыкех къаьсташ, ламастан къоман музыка нисса дӀа ца йазло пхеаасанан нотацица, Ӏаморан ламастан хьесап — барта Ӏамор. Амма профессионалалла амалехь йозанан музыкин ламаста хилла ца Ӏа, барта профессионалан музыкин говзалла йукъайаьлла халкъан кхоллараллин чохь цуьнан меженаш санна, царна йукъахь европин кхетамца, шалаамаллин, фольклорах дӀакъастийна профессионалан говзалла йолу къаьмнийн а (масала, кхазакхийн, гӀиргӀазойн, туркменийн)[2]. Йу, билгалчу барамехь дуьхьала хӀотто фольклоран ламасташ (масала, хӀиндин раги, иранан дестгахаш, Ӏаьрбийн мукъамаш) йолу, кхин а бартан профессионалан оьздангаллаш[2].

Литература нисйе бӀаьра

Хьажоргаш нисйе бӀаьра

  1. Энциклопедический музыкальный словарь, 1959.
  2. 1 2 3 4 5 Музыкальная энциклопедия, 1976.
  3. 1 2 Народная музыка. krugosvet.ru. ТӀекхочу дата: 6 декабрехь 2011. Архивировано 14 февралехь 2012 года.
  4. Яных, 2009, с. 105.
  5. Юцевич, 1988, с. 119.