Биологин ладаме дакъалгаш (биологин инертан дакъаогашна дуьхьала) — химин дакъалгаш, оьшу дийна организмашна дика гӀоранна.

Организмехь гӀора латтош долу дакъалгаш, классификаци йо тайп-тайпана хьесапашца — организмехь хиларца, иэшаран тӀегӀанца, биологин ролаца, хьесийн спецификца, кхин а.[1] Адаман а, кхечу декха дийнатийн дегӀехь долу дакъалгашка декъало:

  • макродакъалгашка (процентан бӀенаш дакъош а, сов а);
  • микродакъалгашка (процентан бӀеэзар тӀера эзар декъе кхаччалц);
  • ультрамикродакъалгаш (поцентан миллионан дакъа а, кхин кӀезиг а)[1][2][3][4].

Цхьацца авторша доза доккху оцу тайпанашна йукъахь концентрацин кхечу хьесапашца[5][6][7]. Иногда ультрамикроэлементы не отделяют от микроэлементов[5].

Макродакъалгаш нисйе бӀаьра

 
Скальныйца А. В. адаман дегӀехь дохку биологин ладаме дакъалгийн дакъош (2019)

Оцу дакъалгаш буьллу организмийн бух. Хан тоьхначу стеган организмехь ладаме барам баллар, иттаннаш гамм (хлор, магний) иттаннаш кийла кхаччалц (кислород, углерод); кхечу дешнашца, макродакъалгаш олу массо а биодакъалгех, организмехь 0,1 % дегӀан массел сов йелахь[8].

Меженийнгенийн дакъалгаш нисйе бӀаьра

Коьрта дакъа клеткийн массан лаьтта 4 дакъалгах[9] (гайтина уьш адаман дегӀехь латтар)[10]:

Оцу макродакъолгех олу меженийнгенийн дакъалгаш [комм. 1][8] йа макронутриенташ (инг. macronutrient)[комм. 2]. Алсама царех хӀиттина белокаш, махьарш, углеводаш, нуклеинан мусталлаш, дуккху а кхин органикин хӀуманаша. Наггахь и йиъ дакъалго билгал йоккху CHNO акронимца, иза лаьтта Менделеевн таблицера билгалонех.

Кхин макродакъалгаш нисйе бӀаьра

Лахахь дагардина кхин макродакъалгаш[1], уьш адаман дегӀехь хилар[10][14].

Микродакъалгаш нисйе бӀаьра

Билгалдахарш нисйе бӀаьра

Комментареш
  1. Иногда органогенными элементами (органогенами) называют только C, H, N, O[11], иногда — ещё и P и S[1], наггахь — дерриг дакъалгех, цхьа роль ловзош йолу организмийн дахарехь[12].
  2. Наггахь макронутриенташ олу белокех, махьарех, углеводехы[13].
Хьосташ
  1. 1 2 3 4 Скальный А. В., Рудаков И. А. Биоэлементы в медицине. — Оникс 21 век, Мир, 2004. — С. 18—23. — 272 с. — ISBN 5-329-00930-8.
  2. Макроэлементы // Словарь ботанических терминов / И.А. Дудка. — Киев: Наукова Думка, 1984.
  3. Микроэлемент // Словарь ботанических терминов / И.А. Дудка. — Киев: Наукова Думка, 1984.
  4. Ультрамикроэлементы // Словарь ботанических терминов / И.А. Дудка. — Киев: Наукова Думка, 1984.
  5. 1 2 Авцын А. П., Жаворонков А. А., Риш М. А., Строчкова Л. С. Микроэлементозы человека. — М.: Медицина, 1991. — 496 с. — ISBN 5-225-02128-X.
  6. Кидин В.В., Торшин С.П. Агрохимия. Учебник. — Проспект, 2015. — 619 с. — ISBN 9785392187676.
  7. Полянская Ирина Сергеевна. Новая классификация [[биоэлемент]]ов в биоэлементологии. cyberleninka.ru. Журнал «Молочнохозяйственный вестник» Вологодской государственной молочнохозяйственной академии им. Н.В. Верещагина, номер 1(13), С. 34-42 (2014). ТӀекхочу дата: 2021 шеран 19 март. Архивйина 2020 шеран 26 мартехь
  8. 1 2 Скальный А.В., Рудаков И.А., Нотова С.В., Скальный В.В., Бурцева Т.И., Баранова О.В., Губайдулина С.Г. Биоэлементология:основные понятия и термины. Терминологический словарь. window.edu.ru. ГОУ «Оренбургский государственный университет» (2005). ТӀекхочу дата: 2021 шеран 6 апрель. Архивйина 2017 шеран 31 октябрехь
  9. Билич Г. Л., Крыжановский В. А. Биология. Полный курс: В 4 т. — издание 5-е, дополненное и переработанное. — Оникс, 2009. — С. 20. — 864 с. — ISBN 978-5-488-02311-6.
  10. 1 2 Starr C., McMillan B. 2.1. Atoms and Elements // Human Biology. — 11 ed. — Cengage Learning, 2014. — P. 16. — 608 p. — ISBN 9781305445949.
  11. Органогенные элементы // Большая медицинская энциклопедия / гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Советская энциклопедия, 1969—1978.
  12. Дедю И. И. Органогены // Экологический энциклопедический словарь. — Кишинев, 1989.
  13. Методические рекомендации 2.3.1.2432-08. Нормы физиологических потребностей в энергии и пищевых веществах для различных групп населения Российской Федерации. ТӀекхочу дата: 2017 шеран 19 июль. Архивйина 2017 шеран 6 августехь Архивйина 2017-08-06 — Wayback Machine
  14. Скальный А.В. Микроэлементы: бодрость, здоровье, долголетие. — Издательство Перо - С.11, 2019.
Цитатийн гӀалат: Тег <ref> «BSE» цӀарца, кху <references> йукъахь билгалйина йолу, хьалха хилла йозан йукъахь йац.

Литература нисйе бӀаьра

  • Ultratrace minerals. Authors: Nielsen, Forrest H. USDA, ARS Source: Modern nutrition in health and disease / editors, Maurice E. Shils … et al.. Baltimore: Williams & Wilkins, c 1999., p. 283—303. Issue Date: 1999.
  • Авцын А. П., Жаворонков А. А., Риш М. А., Строчкова Л. С. Микроэлементозы человека. — М.: Медицина, 1991. — С. 16. — 496 с. — ISBN 5-225-02128-X.
  • Скальный А. В., Рудаков И. А. Биоэлементы в медицине. — Оникс 21 век, Мир, 2004. — С. 18—19. — 272 с. — ISBN 5-329-00930-8.