Урамнекъ
Урамнекъ — тайп-тайпана гӀишлошйаран материалех дина гӀалин урамийн а, цхьацца некъийн (тӀулг биллина некъ) а онда новкъан къовлам (духар[1]) из различных.
Россехь кхин а «урамнекъ» — цхьацца урамийн историн цӀерийн хӀоттаман дакъа, йуьхьанца цуо гойтура тӀаьхьарчуьнан онда къовлам хилар. Масала: Боккха Тверан урамнекъ, Боккха Никитининан урамнекъ[2] Россехь йара урамнекъан йал[3] (Мостовщина), гӀаланашкара хӀусаман ден урамнекъаш лело декхар. 1692 шарахь Русехь (Россехь) тӀедиллинера москохан урамашна тӀе тӀулг билла, цул хьалха уьш дечиган дара, ткъа 1705 шарахь йерриг москохан урамашка тӀулг билларан йал тӀейиллира йерриг Оьрсийн пачхьалкхана.
Истори
бӀаьра нисйанОнда тӀулг биллина урамнекъаш а, некъаш а шираруман оьздангаллин амалера билгало йу. Мохк баьккхича иза караберзош румхоша оьшу инфраструктура йора уггаре хьалха, сихха эскарш дехьакхийсархьама, уьш дара некъаш, хи а, канализации а латтор. Иштта бу, масала, шира Румера Палатине боьду некъ.
Дика лаьттина Помпейра саьлнашкара урамнекъаш, цуо тешалла до урамашкахула дӀасалела оьшу аьттунаш барах цуьнан бахархоша. Масала, боькъура ворданаш лела урамнекъ а, гӀашлой лела тротуар а.
Российн хьаннаш дукха йолчу кӀошташкахь гӀашлойн некъаш дукха хьолехь аннех дора[4]. Амалера масала — Велики Новгородера дечиган урамнекъаш, уьш тӀекӀела дохкуш чкъоьрнаш дина масех бӀешарахь. И Ӏадат дисина Архангельскехь, тайган йарташкахь тахане кхаччалц, цигахь хилла а ца Ӏа уьш. Ворданаш лела урамийн дакъойх аьлча, цигахь исторера дуьххьарлера хьесап тобина боцу тӀулг биллар ду[5].
1914 шеран 28 январехь хилла шоссен гӀуллакхан гӀуллакххойн I гуламехь Российн империн некъан хааман министро С. В. Рухловс иштта амал гайтина Российн некъийн машанан къовларан тайпанца:
- 4 % шоссен некъаш;
- 2 % — тӀулг биллина некъаш;
- 94 % — лаьттан некъаш.
Тайпанаш
бӀаьра нисйанЙалхсаболчух бина урамнекъ
бӀаьра нисйан1924 шо кхачале Петарбухехь коьрта урамаш, царна йукъахь Невин проспект, дехкинера йалхсаболчарех — дечиган йалх са болу кепех. Иштта некъаш къовларан технологи 1820 шарахь дуьххьара кховдийра бакъволу статсан хьехамчо Гурьев Василий Петровича, иза гӀуллакхехь вара Петарбухан гӀалин гӀишлошйаран комитетехь[6]. Керла некъан къовлам хаза хилла ца Ӏаш, гӀовгӀа а йоцуш транспорт лелуьйтура: «Невин проспектера дерриг цӀенош ца соццуш дегочуьра севцира, оцу дегораша дохадора цӀенош. Бахархой татанех паргӀата бевлира, говрашна керла ницкъаш хаабелира, когаш ца дохош, хӀинца чаболехь озайо йаккхий ворданаш. Ворданаш Ӏалашхуьлу, ткъа адамийн могашалла, экама декъан муххале а, тамехь хахкар бахьнехь тойелла».[7] Москохахь йалхсаболчех урамнекъаш дехкира 19-гӀа бӀешеран 40-гӀа шерашкахь, цул тӀаьхьа кхечира Лондоне, Париже, Европин а, Америкин а кхечу йаккхий гӀаланашка.[8]
Билгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ Кеп:ВТ-НЭС
- ↑ Кеп:Книга:Энциклопедия «Москва» 1997
- ↑ Мостовая повинность // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. — СПб., 1907—1909.
- ↑ Фрик Э. Л. Бревенчатые мостовые // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ Булыжник // Большая советская энциклопедия : в 66 т. (65 т. и 1 доп.) / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947.
- ↑ Гурьев, Василий Петрович.
- ↑ Денис Алексеев, к.и.н. Мостовые старого Петербурга // Бизнес сегодня. — 2008. — Август. — С. 24—25. Архивйина 2020 шеран 3 декабрехь.
- ↑ Из истории мостовых. www.vestnik.info. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 2 март. Архивйина 2019 шеран 4 мартехь Архивйина 2019-03-04 — Wayback Machine
Литература
бӀаьра нисйан- Пятунников, «Мостовые Западной Европы», — М.
- Щербо Г. М. Московские мостовые за 900 лет / РАН, Институт истории естествознания и техники им. С. И. Вавилова. — М.: ТОО «Янус», 1996. — 152, [4] с. — (Библиотека «История Москвы с древнейших времен до наших дней»). — 1000 экз. — ISBN 5-88929-008-8.