Эрмалойн абат

Эрмалойн меттан истори
	<img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/Armenian_manuscripts.jpg/180px-Armenian_manuscripts.jpg" decoding="async" width="180" height="100" class="mw-file-element" data-file-width="960" data-file-height="535">
	Йозанал хьалхара мур
	Эрмалойн гипотеза ; Грекийн-эрмалойн хьалхара мотт ; Грекийн-эрмалойн-арийн гипотеза; Эрмалойн хьалхара мотт
	Йозан мур
	Шираэрмалойн мотт ; (V—XI бӀешераш); Юккъераэрмалойн мотт ; (XI—XVII бӀешераш) ; Керлаэрмалойн мотт ; (XVII бӀешарахь дуьйна)
	Эрмалойн йоза
	Эрмалойн абат ; Абат кхолларан истори ; Даниилан йозанаш ; Эрмалойн пунктуаци ; Эрмалойн палеографи
	ТӀаьхье
	Эрмалойн литература ; Шираэрмалойн историографи ; Шираэрмалойн гочдарш
	ЭрмалойӀамор; хь·д·р

Эрмалойн абат
эрм. Հայկական այբուբեն
Эрмалойн абат; эрм. Հայկական այբուբեն
Йозанан тайпа	консонантан-вокалийн йоза
Меттанаш	Эрмалойн
Кхоьллинарг	Месроп Маштоц
Кхоьллина терахь	405 шо
Мур	405 шо — таханлера зама
Йозан агӀо	аьрру агӀонера аьтту агӀорхьа
Схьадалар	схьаялар билгала хууш дац
Гергара	кириллица, латиница, коптийн йоза
Юникодан диапазон	U+0530—U+058F, ; U+FB13—U+FB17
ISO 15924	Armn
	Йозан масала
	Хьажа иштта проект «Лингвистика»

ХӀара йаззам бу Йозанах лаьцна лаьцна. Юникодан блоках лаьцна, хьажа Эрмалойн йоза (Юникодан блок).

Э́рмалойн а́бат — эрмалойн меттан озан йоза, кхоьллина 405—406 шерашкахь Ӏилманчо а, мозгӀаро а Маштоц Месропа, юьзина XI бӀешарахь^{[Комм 1]} керлачу эрмалоша^[2] лелочу шина элпаца (Օ а, Ֆ а).

1600 шеран сов дохаллехь Эрмалойн абат ю хийцам боцуш ала мегар долуш^[3].

Абат


Шираэрмалойн куьйгайоза. V—VI бӀешеран	Инжил Вехамор, VII а, IX а бӀешерашна юкъахь	1193 шеран куьйгайоза. Уолтерсан исбаьхьаллин музей	XVII бӀешеран куьйгайоза. Музей Гетти

Элп	Элпан цӀе					Алар (ДФА)			Транслитераци		Терхьан билгало
	Лам. орфографи	Реформ. орфографи	Алар			Классикан	Малхбален	Малхбузан	Классикан	ISO 9985
	Лам. орфографи	Реформ. орфографи	Классикан	Малхбален	Малхбузан	Классикан	Малхбален	Малхбузан	Классикан	ISO 9985
Ա ա	այբ		[aɪb]		[aɪpʰ]	[ɑ]			a		1
Բ բ	բեն		[bɛn]		[pʰɛn]	[b]		[pʰ]	b		2
Գ գ	գիմ		[gim]		[kʰim]	[g]		[kʰ]	g		3
Դ դ	դա		[dɑ]		[tʰɑ]	[d]		[tʰ]	d		4
Ե ե	եչ		[jɛtʃʰ]			[ɛ], дешан юьххьехь [jɛ]¹			e		5
Զ զ	զա		[zɑ]			[z]			z		6
Է է	է		[e]	[ɛ]		[e]	[ɛ]		ē	ê	7
Ը ը	ըթ		[ətʰ]			[ə]			ə	ë	8
Թ թ	թօ	թո	[tʰo]			[tʰ]			t‘		9
Ժ ժ	ժէ	ժե	[ʒɛː]	[ʒɛ]		[ʒ]			ž		10
Ի ի	ինի		[ini]			[i]			i		20
Լ լ	լիւն	լյուն	[lʏn]²			[l]			l		30
Խ խ	խէ	խե	[χɛː]	[χɛ]		[χ]			x		40
Ծ ծ	ծա		[tsɑ]	[tsɑ]	[dzɑ]	[ts]	[ts]	[dz]	c	ç	50
Կ կ	կեն		[kɛn]	[kɛn]	[gɛn]	[k]	[k]	[g]	k		60
Հ հ	հօ	հո	[ho]			[h]			h		70
Ձ ձ	ձա		[dzɑ]		[tsʰɑ]	[dz]		[tsʰ]	j		80
Ղ ղ	ղատ		[ɫɑt]	[ʁɑt]	[ʁɑd]	[l], or [ɫ]	[ʁ]		ł	ġ	90
Ճ ճ	ճէ	ճե	[tʃɛː]	[tʃɛ]	[ʤɛ]	[tʃ]	[tʃ]	[ʤ]	č	č̣	100
Մ մ	մեն		[mɛn]			[m]			m		200
Յ յ	յի	հի	[ji]	[hi]		[j]	[h]³, [j]		y		300
Ն ն	նու		[nu]			[n], [ŋ]			n		400
Շ շ	շա		[ʃɑ]			[ʃ]			š		500
Ո ո	ո		[o]	[ʋɔ]		[o], дешан юьххьехь [ʋɔ]⁴			o		600
Չ չ	չա		[tʃʰɑ]			[tʃʰ]			č‘	č	700
Պ պ	պէ	պե	[pɛː]	[pɛ]	[bɛ]	[p]	[p]	[b]	p		800
Ջ ջ	ջէ	ջե	[ʤɛː]	[ʤɛ]	[tʃʰɛ]	[ʤ]		[tʃʰ]	ǰ		900
Ռ ռ	ռա		[rɑ]		[ɾɑ]	[r]		[ɾ]	r̄	ṙ	1000
Ս ս	սէ	սե	[sɛː]	[sɛ]		[s]			s		2000
Վ վ	վեւ	վեվ	[vɛv]			[v], [ʋ]			v		3000
Տ տ	տիւն	տյուն	[tʏn]	[tʏn]⁵	[dʏn]	[t]	[t]	[d]	t		4000
Ր ր	րէ	րե	[ɹɛː]	[ɾɛ]⁶	[ɾɛ]	[ɹ]	[ɾ]		r		5000
Ց ց	ցօ	ցո	[tsʰo]			[tsʰ]			c‘		6000
Ւ ւ	հիւն	վյուն	[hʏn]			[w]	[v]⁸		u		7000
Փ փ	փիւր	փյուր	[pʰʏɹ]⁹		[pʰʏɾ]	[pʰ]			p‘		8000
Ք ք	քէ	քե	[kʰɛː]	[kʰɛ]		[kʰ]			k‘		9000
Եվ/և	և	և	[ev]	[ev]		[ev]	[ev]	[ev]	ev	ev	-
Օ օ	օ		[o]			[o]			ô	ò	-
Ֆ ֆ	ֆէ	ֆե	[fɛː]	[fɛ]		[f]			f		-
Элп	Лам. орфографи	Реформ. орфографи	Классикан	Малхбален	Малхбузан	Классикан	Малхбален	Малхбузан	Классикан	ISO 9985	Терахьан билгало
	Лам. орфографи	Реформ. орфографи	Алар			Классикан	Малхбален	Малхбузан	Классикан	ISO 9985
	Элпан цӀе					Алар (ДФА)			Транслитераци

Малхбален эрмалойн (хаам) а, малхбузан эрмалойн (хаам) а лиер.

Таблицин билгалдаккхар

ТӀеяздаран «h» ([ʰ]) кхузахь билгалдоккху эшарпхенаш; апострофо ([’]) билгалдоху эйективан мукъазнаш.

Дешан юьххьехь — ye /jɛ/, кхечу меттигашкахь — e /ɛ/. ХӀунда аьлчи, y /j/ дужу дешнаш цхьаьнатоьхча, масала, եղբայր (ełbayr, /jɛʀˈbajɹ/ «ваша», амма մորեղբայր (morełbayr, /moɹɛʀˈbajɹ/ «ненан ваша»).
Орфографин хийцамашла^[en] тӀаьхьа լ элпан цӀе йоккхк [lyun].
Ламастан нийса яздарехь бен дац дешан юьххьехь я морфемаш.
Юьхьанцара хьолехь — vo /ʋɔ/, кхечу меттигашкахь — o /o/. Аз /v/ дужу дешнаш цхьаьнатоьхча, масала, որդի (ordi, /ʋɔɾˈtʰi/ «кӀант», амма քեռորդի (k‘eṙordi, /kʰeroɾˈtʰi/ «ненан вешин кӀант»).
Хийцамаш бинчу абатехь տ элпан цӀе йоккху [tjun].
Практикехь беккъа Иранера эрмалоша бен ца олу [ɹ]; Эрмалойчоьнан Республикера малхбален эрмалойн грабар маттахь [ɹ] (ր) хилла [ɾ].
Хийцина орфографехь и элп хийцина элпашна <ու>, ткъа доьшу [u].
Дукха хьолахь доьшу /v/, амма цхьацца юкъарадахарш хуьлу. Грабар маттахь աւ, нагахь цунна тӀаьхьа мукъаза элп дагӀахь, доьшу /au/, масала, աւր (awr, /auɹ/, «де»). Юккъерачу бӀешерашкахь и дош олура /oɹ/, XIII бӀешарахь дуьйна яздо օր (ōr). ու элпаш цхьаьнадалорах (юьхьанца дуьйна доьшу /ov/ я /ou/) хилла /u/; իւ (iw) элпаш цхьаьнадалор доьшу /ju/ (Эрмалойн ССРн нийса яздаран хийцамаша իւ хийцира յու).
Хийцинчу абатехь փ элпан цӀе йоьшу [pʰjuɾ].

Мукъазниш

Таханлера дукхаха долчу хӀиндаевропан меттанех къаьсташ (мукъаза аьзнаш шишша хуьлу: зевне — къора), эрмалойн маттахь ишттачу пхеа шишша долчу элпашна тӀекхета кхоалгӀа аз — къора эшарпхенийн.

Иштта, 15 мукъазчара кхуллу кхолха парадигма:

	зевне эшарпхенийн доцу		къора эшарпхенийн доцу		къора эшарпхенийн
1	բ	[b]^?	պ	[p]^?	փ	[p ʰ]^?
2	գ	[ɡ]^?	կ	[k]^?	ք	[k ʰ]^?
3	դ	[d]^?	տ	[t]^?	թ	[t ʰ]^?
4	ձ	[d z]^?	ծ	[t s]^?	ց	[t s ʰ]^?
5	ջ	[d ʒ]^?	ճ	[t ʃ]^?	չ	[t ʃ ʰ]^?

И парадигма хаар ладаме ду цхьадолчу меттан геннийн литературин меттаца йолчу уьйранех кхета, ткъа иштта малхбален-эрмалойн литературин маттера малхбуза-эрмалойн литературин матте дехьаволуш.

Билгалдахарш

↑ Theo Maarten van Lint. From Reciting to Writing and Interpretation: Tendencies, Themes, and Demarcations of Armenian Historical Writing // The Oxford History of Historical Writing: 400-1400 / Edited by Sarah Foot and Chase F. Robinson. — Oxford University Press, 2012. — Vol. 2. — P. 180.
↑ В 1921—1928 годах алфавитом на основе армянского пользовались также курды, проживающие в СССР.
↑ Армения в III—IV веках // Всемирная история. — Т. 2, гл. XXV.

Цитатийн гӀалат: Йолуш йолучу "Комм" тобанан <ref> тегашна ца карийра йогӀуш йолу <references group="Комм"/> тег.

[1] Theo Maarten van Lint. From Reciting to Writing and Interpretation: Tendencies, Themes, and Demarcations of Armenian Historical Writing // The Oxford History of Historical Writing: 400-1400 / Edited by Sarah Foot and Chase F. Robinson. — Oxford University Press, 2012. — Vol. 2. — P. 180.

[3] В 1921—1928 годах алфавитом на основе армянского пользовались также курды, проживающие в СССР.

[кн._2,_гл._XXV-4] Армения в III—IV веках // Всемирная история. — Т. 2, гл. XXV.

[Комм 1]

[2]

[1]

[3]