Ӏаьрбийн-жуьгтийн дов

Ӏаьрбийн-жуьгтийн дов (Ӏаьрбойн маттахь الصراع العربي الإسرائيلي ; жуьгтийн маттахь הסכסוך הישראלי-ערבי)- цхьана агӀор Ӏаьрбойн пачхьалкхашан а, иштта Исраилан кӀелара палестинан мехкийн бахархоша гӀодеш йолу радикалан кепе йирзинчу тобанашан а, вукха агӀор сионистийн гуламан а, цул тӀахьа Исраилан а йуккъахь хилла тӀом бу. Исраил пачхьалкх 1948-чу шарахь бен кхоьллина йацахь а, бӀе шо дара девнан историн. XIX-чу бӀешеран чаккхенгахь кхоьллира политикин сионистийн болам, цу хенахь дуьйна жуьгтий шай пачхьалкх кхолла Ӏалашо йолуш бара.

Дуьненан хьалхарчу тӀамехь эшам хилла йолу Османан импери йохарца, жуьгтий-сионисташан а, Палестинера Ӏаьрбийн махкойн а йуккъахь дов кӀаргделар. ХӀунда аьлча, шии тоба мандатан Палестинан латта дӀалаца лаам болуш йара.

20-чу оьмаран 2-чу декъехь дов доладелчхьана геополитикин проблеман тӀекхийтира динан а, оьздангаллин а, къаьмнийн а гамо.

1948-чу шарахь лулара Ӏаьрбийн мехкаш керла кхоьллинчу жуьгтийн пачхьалкхан тӀом кхайкхийначул тӀаьхьа, къийсам Палестинан дозанал арабелира. Цу хенахь дуьйна и дов литтира Исраилан а, регионехь кхинйолу Ӏаьрбийн пачхьалкхийн а йуккъахь.

Валид Халиди. «Before their Diaspora». Institute for Palestine Studies. 1984 шо.

1979-чу шарахь Мисарца а, 1994-чу шарахь Иорданица а машаран чӀагӀамашан куьг йаздинчул тӀаьхьа Исраилца мостагӀалла лелош йолу пачхьалкхаш лахйелира.

Ӏаьрбийн-жуьгтийн тӀом бийцарехь билгалдоккху Палестинан-израилан дов. И къийсам кхоллабелла Палестинехь бехачу Ӏаьрбойн а, жуьгтийн а мехкан хьашташ дуьхь-дуьхьалкхетарца.

Кхузаманахь и дов ду регионехь лаьттачу политикин гӀоьртинахиларан бахьан а, герзашца вовшахтасадаларан хьост а.

Хабар

Британин мандатан мур

• 1920,1929,1933-гӀа шераш- мандатан Палестинехь гӀиттарш а, жуьгтий хӀаллакбар
• 1936—1939 шераш- Ӏаьрбийн гӀаттам
• 1941 шо- Фархуд я Багдадан бохам (дукха жуьгтийн бахархой байар)
• 1945—1947 шераш- масийтта жуьгтий бохор (Триполи а, КъахӀира а, Хьалаб а, Манама (Бахрейн) а, Ӏаден а)
• 1947 шо- Вовшахтоьхна Къаьмнийн Кхолламо Палестина шина декъе −Ӏаьрбойн а, жуьгтийн а пачхьалкхе- екъаран план тӀелацар.

1967 шо

Израиль Пачхьалкх кхоьллинчул тӀаьхьа (1948 шо)

• 1948 шо- Лаамаллин тӀом
• 1948-1970-гӀа шераш- Ӏаьрбийн пачхьалкхашкера жуьгтий арабовлар а, Израиле адам тӀетаттадалар а
• 1945—1955 шераш- Мисаран а, Иорданин а, Шеман а кӀеларчу мехкашкахь беш болу «партизанан тӀом» къобалбар
• 1956 шо- Суэцин кризис
• 1967 шо- ялх дийнан тӀом
• 1967—1970 шераш- МостагӀан гӀора дойуш тӀом
• 1973 шо- Къемат-дийнан тӀом
• 1979 шо- Кэмп-Дэвидан барт а, Мисаран-израилан машаре чӀагӀам.
• 1982- Ливанан тӀом
• 1994 шо- Израилан-иорданан машаре чӀагӀам
• 2000 шо- Къилберачу Ливанер эскарш арада̃хар
• 2006 шо- ШолгӀа Ливанан тӀом

Литература

• Ӏаьрбийн-жуьгтийн дов — йаззам бу Жуьгтийн электронни энциклопедин
• Ӏаьрбийн-жуьгтийн дов — йаззам бу Жуьгтийн электронни энциклопедин
• Арабо-израильские войны / К. А. Панченко // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
• «Арабо-израильский конфликт» (часть 1) // альманах «Кадайя Фикрийя» (Египет), № 6, апрель 1988—277 стр.(Ӏаьр.)
• «Арабо-израильский конфликт» (часть 2) // альманах «Кадайя Фикрийя» (Египет), ноябрь 1988—280 стр.(Ӏаьр.)
• Кузнецов Д. В. Арабо-израильский конфликт: История и современность. Очерк событий. Документы и материалы. — Благовещенск: Изд-во БГПУ, 2006. — 285 с.
• Кузнецов Д. В. Проблемы Ближнего Востока и общественное мнение. В 2-х частях. Часть I. Арабо-израильский конфликт. — Благовещенск, Изд-во БГПУ, 2009. — 362 с. Переиздание: Кузнецов Д. В. Проблемы Ближнего Востока в зеркале мирового общественного мнения. Книга 1. Арабо-израильский конфликт и общественное мнение. — LAP LAMBERT Academic Publishing, 2010. — 412 с.
• Bregman, Ahron (2002), «A History of Israel» ([[::«A History of Israel»|]]), Palgrave Macmillan, ISBN 0333676319 
• Crowdy, Terry (2006), «The Enemy Within: A History of Espionage» ([[::«The Enemy Within: A History of Espionage»|]]), Osprey Publishing, ISBN 1841769339 
• Gelvin, James L. (2005), «The Israel-Palestine Conflict: One Hundred Years of War» ([[::«The Israel-Palestine Conflict: One Hundred Years of War»|]]), Cambridge University Press, ISBN 0521852897 
• Harkavy, Robert E. & Neuman, Stephanie G. (2001), «Warfare and the Third World» ([[::«Warfare and the Third World»|]]), Palgrave Macmillan, ISBN 0312240120 
• Mowlana, Hamid; Gerbner, George & Schiller, Herbert I. (1992), «Triumph of the Image: The Media’s War in the Persian Gulf — A Global Perspective» ([[::«Triumph of the Image: The Media’s War in the Persian Gulf — A Global Perspective»|]]), Westview Press, ISBN 0813316103 
• Smith, Derek (2006), «Deterring America: Rogue States and the Proliferation of Weapons of Mass Destruction» ([[::«Deterring America: Rogue States and the Proliferation of Weapons of Mass Destruction»|]]), Cambridge University Press, ISBN 0521864658 
• Stone, Russell A. & Zenner, Walter P. (1994), «Critical Essays on Israeli Social Issues and Scholarship» ([[::«Critical Essays on Israeli Social Issues and Scholarship»|]]), SUNY Press, ISBN 0791419592 
• Moshe Hirsch, Deborah Housen-Couriel, Ruth Lapidoth. Whither Jerusalem?: proposals and positions concerning the future of Jerusalem. — Martinus Nijhoff Publishers, 1995. — 182 p. — ISBN 9041100776, 9789041100771.
• Naomi Comay. Arabs speak frankly on the Arab-Israeli conflict: with original documents and comments by world leaders and writers. — Printing Miracles Limited, 2005. — 224 p. — ISBN 9780955031205.
• Peabody, James B. Escalation or Detente in the Middle East. // Military Review. — April 1972. — Vol. 52 — No. 4 — P. 35-49 — ISSN 0026-4148.