Барзакъ

Барзакъ — тӀехула духу духар. Нохчийн божарийн барзакъ йукъахь дара: Верта, чоа, башлакх, гӀовтал, кетар, маьхьсеш, кӀархаш, неӀар мачаш, пезагаш, холхазан куй, жаIуьнан куй, бухарин куй, мангалан куй, доьхка.

Зударийн барзакъ: коч, кетар, зударийн гӀовтал, гӀабали, пошмакхаш, кӀархаш, кортали, бой.

Божарийн духар

Ламастан божарийн духар стеган хазалле терра хаза хилла, куц долуш нийса, белашкахь шуьйра, готта гӀодайукъ. Барзакъ йукъа догӀуш хилла меттиге хьаьжжина долу тайп-тайпана духар. Новкъан барзакъ йукъадогӀуш хилла верта, башлакх, куй^[1].

Верта

Нохчийн Республикин Къоман музейн коллекцера верта а, куй а

Верта истангах дина барзакъ ду. Верта доцуш цхьан а ламанхо а ца хилла. Верта шина кепара хилла. Хьалхарниг готта белаш а, гарголи кеп йолуш хилла, тӀехь чо а ца хилла, голел охьадолуш хилла. Иштта верта лелош хилла Ӏуйша. ШолгӀа тайпаниг трапецин кепара хилла, кач неӀара туьдаргишца я чимчаргӀашца дӀатосуш хилла. Вертан агӀонаш кечъеш хилла тегаршца я сирца^[2].

Нохчийн вертанаш Кавказехь чӀогӀа лоруш хилла. ДогӀана тӀадамаш тӀаргӀан тӀехула охьадоьдуш хилла, цундела вертан хи чекх ца долура тӀекхоьссина догӀа хилча а. Верта дегӀана тӀедуьжуш ца хилла, цундела таро луш хилла герз къайладаккха а, паргӀата иза тоха а. Вертанаш нохчаша деш хилла дохка а. ГӀазакхийн а барзакъ хилла Кавказехь вертанах^[2].

Ломан верта Россехь деза духар хилла. Иза лелош хилла Российн гӀарабевлла элаша а, российн императорш а. Иза хилла дукха говза дина, кхин цкъан а хийцам ца бина вертана^[3].