Виконт де Бражелон, я Итт шо даьллачул тӀаьхьа

«Вико́нт де Бражело́н, йа Итт шо да́ьллачул тӀаьхьа» (фр. Le Vicomte de Bragelonne ou Dix ans plus tard) — французийн яздархочун Дюма Александран роман, кхаа мушкетёрах а, д’Артаньянах а лаьцна кхаа жайнийн кхоалгӀа дакъа. Буьйцу «Ткъа шо даьллачул тӀаьхьа» жайнахь бийцинчу хиламел итт шо даьллачул тӀаьхьа хилла хиламаш, «Кхо мушкетёр» жайнахь бийцинчу хиламел 30 шо тӀаьхьа хилла хиламаш. Язйина 1847—1850 шерашкахь.

Виконт де Бражелон, йа Итт шо даьллачул тӀаьхьа
фр. Le Vicomte de Bragelonne ou Dix ans plus tard

«Виконт де Бражелон» ша а ду кхо жайна, хӀора а кхо дакъа шен чухоамца дуста мегар ду «Кхаа мушкетёрца». Уггаре гӀараяьлларг, экранаш тӀе йахар бахьнехь, «Эчиган маска йоьллина стаг» йу.

Сюжет

…Май 1660 шо. ГӀап-гӀала Блуа. Оцу гӀап-гӀалахь тӀаьххьара денош ду Францин паччахьан Людовик XIII-гӀачун ваша герцог Гастон Орлеанан. Цуо тӀеоьцу къуона паччахь Людовик XIV, тӀаьхьарчун тидам хуьлу герцог-аьзни Орлеанан гуонехь де Лавальер Луизин. Цунна везало паччахь, ткъа иза йезаш ву Атосан кӀант Рауль. Оцу безаман теш йу Луизин доттагӀа Ора Монтале – да Орлеанан лакхара даржехь волу Маликорнан йезар.

Махкара эккхийна къайлаха Ӏаш волу ингалсан Ӏаршан когаметта хила веза Карл Стюарт, волчу вогӀу Ингалсара цуьнан ден йалхо Парри, цхьаьна кхета шен шичица — Францин паччахьца, гӀо доьху Ӏарш схьайаккхарехь. Ницкъ болу кардинал Мазаринис къобал ца до Людовика оцу планан финансаш йалар, тешош шен хетарг а олу. «Карл ШолгӀачун лаьа хӀинца, вайна итт шо хьалха ца лиънарг; амма и сурт вайна гуш дара. Хьо Ингалсан бартхо ву, хьан сийлалла, хьо Карл ШолгӀачун бартхо вац. Хьекъалехь ду, гергарлон агӀора хьаьжча, барт ца бар хьан гергарчу стеган корта баьккхинчуьнца, цӀога аьлла цӀе тиллинчу парламентца бартах лаьцна дийцарш дар; реза ву, сийлахь дац иза, амма политикин агӀора хьекъалехь ду: оцу трактатан гӀоьнца аса хьан сийлалла кӀелхьара ваьккхина, хьо жима волуш, арахьара тӀеман халонех, царех Фронда… хьуна дагайогӀийн Фронда, хьан сийлалла?.. (Паччахьо корта охьатаӀийра.) Цунах Фрондо боккха пайда оьцур бара шайна. Цундела хьан сийлаллин гайта гӀерташ воллу, хӀинца политика хийца, вайн бартхошка а ца олуш, хаза а дац, хьекъалехь а дац».

ТӀаккха Карла гӀо доьху граф де Ла Фере — Атосе, иза цхьаъ ву, ша муьтӀахь хилар гайтина цуьнан дена — кхелаца вийначу Карл I-чунна, тӀаьххьара минот йаллалц цунна уллехь тангӀалкх тӀаьхь волуш а лаьттина. Ша валале Карл I хаийтира Атосан, Ньюкаслан гӀап-гӀалин чохь лаьттаха доьллина миллион дешийн ахча ду — шен кӀантана «де эшна меттиган»; и бахам нисса тоьур бу британин Ӏаршан когаметта хила везачун дагадеанчу гӀуллакхан.

Атосаца цхьаьна хенахь, шена а ца хууш, Ингалсе воьду дарж дитина лейтенант д’Артаньян, цунах шен хиллачу лакейн, хӀинца баккхалхо волчу Планшен белхан накъост хиллера. Вовшешна дуьхьара ца кхуьийтуш цара гӀо до Карлан Ӏарш тӀекхача, цу тӀе д’Артаньянан аьтту болу инарла Монк йийсар ван а, иза Голланде схьавало а Ингалсан Ӏаршан когаметтаволчунна. Ингалсан керла паччахьо къинхетам белхабо къанлуш болчу турпалашна. Цу тӀе мушкетерийн лейтенант куьйге воьду Монкаца, инарло совгӀатна цӀа а ло цунна, кхин тӀе вовзийта герцог Бекингэм-жимахверг. Ткъа граф де ла Феран, Монкан гӀоьнца деший карадо, паччахьо Карла орден а лой хьажаво Париже дипломатин векалан хьолехь.

Людовик XIV-гӀачо сихха Париже схьакхойкху д’Артаньянега. Цул хьалха паччахьан дикка ахча а дитина, шен муьтӀахь волу секретарь Кольбер а витина, цамгарх ле Мазарини. Кольбер Людовика финансийн интендант дарже хӀоттийра — паччахьал а, суперинтендантал а, паччахьан прокурорал Фукел а тӀаьхьа пачхьалкхехь кхоалгӀа меттиг. Шен болх Кольбера болабо Фукен шина доттагӀанна къоланаш дарна виеран кхел ярца, цу тӀе д’Артаньяна шега далург до, Фукен нийсархошна кхел кхочуш яйтарехь, хоуьйту паччахьан, Фукес хазнера ахча духкий, берда йисттера Бель-Иль гӀап чӀагӀйеш. Ингалсаца тӀом паччахьан чоьтехь бац; тӀаккха иза — совнаха бахам хӀаллакбар хуьлу! Паччахьо д’Артаньян хьажаво инспекцица Бель-Иле.