Дуьненайукъара олхазарийн де

«Дуьненайукъара олхазарийн де» — хӀора шеран 1 апрелехь дазден экологин Ӏида. ССРСхь официалан даздора 1926 шарахь дуьйна (йукъа хан а йулура), Россехь йухадендина 1994 шарахь; Российн Федерацехь олхазаршна лерина Ӏиданех уггаре гӀарадаьлларг ду. ДӀахьо ЮНЕСКОн «Адам а, биосфера а» цӀе йолчу биологин программин гуранчохь.

Хин олхазарш

Законийн бух нисйе бӀаьра

 
Дечигах бина алкханчан бен

1902 шеран 19 мартехь куьг а йаздина 1905 шерана 12 декабрехь лела йаьлла «Йуьртан бахамехь пайденна долу олхазарш Ӏалашдарехь дуьненайукъара конвенци», хилира гуонахьара кхачо Ӏалашйарехь дуьххьарлера дуьненайукъара конвенци[1]. Советийн Российн чӀогӀа оьшуш бара «Кхелха олхазарех лаьцна дуьненайукъара барт», цунна куьг йаздира 1918 шарахь[2] и который действует до сих пор[3]; 1902 шеран документ хуьйцуш йеира «Олхазарш Ӏалашдаран дуьненайукъара конвенци», цунна куьг йаздира 1950 шеран 18 октябрехь Парижехь — цуьнца лардора дерриг кепара олхазарш, йуьртан бахамна пайденна дерш а, доцурш а[4].

Ӏиданан истори нисйе бӀаьра

АЦШхь нисйе бӀаьра

Дина берийн Ӏида санна олхазарийн де (даздо 4 майхь) дӀадахьа долийна АЦШхь 1894 шарахь дуьйна. Иза кховдийнарг Ойл-Сити?! (Пенсильвани) ишколан интендант Бэбкок Чарльз[en] вара. Цуьнан ойланан бух тӀехь лаьттара, оцу хенахь шуьйра даздеш долу, Къинхьегаман де. Ойланца, оцу Ӏиданан дийнахь, олхазаршна лерина кхолламашка ладогӀа а, хӀитто а безара, иза хила дезара, Ӏаламера олхазаршна лерина а, уьш Ӏалашдаран а шеран белхан жамӀ. Бэбкока долийначун гӀо лецира Америкин орнитологийн йукъараллин президента Датчера, цуо дӀахьедира: «Вай вайн бераш Ӏамийначул тӀаьхьа, законаш оьшур а дац»[5]. Бэбкокан ойланна иштта гӀолецира «Питсбурган Телеграфан хроника» газето, цуо йиллира ишколхошна олхазарш Ӏалашден клуб-музей. XX бӀешо долалуш Олхазарийн де шуьйра дӀахьора АЦШхь, кхечу мехкашка а кхечира.

ССРСхь нисйе бӀаьра

Уггаре хала болчу революцин мур чекхбаьллачул тӀаьхьа Россехь йуха дагадеира оцу ламастах лаьцна. Иштта 1924 шеран 11 а, 12 а майхь москохан Йуккъера биостанцин хьехархочун Дергунов Николайн а, П. П. Смолинан а куьйгаллица кегийра Ӏаламхоша Дохаллин-Сайнийн-ГӀайренан хьуьнан бахамехь оьллира иттех хара. Оццу хенахь Олхазарийн де дӀадаьхьира Смоленскан областехь ермолинан ишколан хьехархочун Мазуровн куьйгаллица[6]. Ӏиданан кхайкхам бара: «Ма дайа олхазарш!ГӀо де царна: цӀенош а, гуьйнаш а хӀиттаде!»[7].

Российн Федерацехь нисйе бӀаьра

Олхазарийн де йуха а даздан долийна 1994 шарахь цхьа шо хьалха кхоьллинчу Российн олхазарш Ӏалашдаран бертан — диканаш даран коммерцин йоцу кхолламан энтузиастийн-орнитологийн ницкъашца. Оцу Ӏиданах «дуьненайукъара» алахь а, Россехь бен цхьанхьа а иза даздеш дац ала мегар ду.

Хьажа кхин а нисйе бӀаьра

Билгалдахарш нисйе бӀаьра

  1. Игорь Лукашук. Международное право. Особенная часть: Учебник для студентов юрид. фак и вузов, 2008.
  2. Вокруг Света | Телеграф | Про птичьи разговоры. ТӀекхочу дата: 1 апрелехь 2008. Архивировано 15 апрелехь 2008 года.
  3. Владимир Силаев. ExxonMobil оштрафована за гибель птиц. Архивйина 2009-08-16 — Wayback Machine // infox.ru, 14 августа 2009.
  4. Tuomas Kuokkanen. International Law and the Environment: Variations on a Theme // Гаага, 2002
  5. Mark V. Barrow. A Passion for Birds: American Ornithology After Audubon. // Princeton University Press, 1998.
  6. Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху Чибилев тIетовжаран йоза йаздина дац
  7. Экспонаты выставки к 120-летию со дня рождения П. П. Смолина в Дарвиновском музее, январь 2017 г.

Литература нисйе бӀаьра

  • Н. И. Дергунов. День птиц. М., «Молодая гвардия», 1927.
  • Н. И. Дергунов. Как организовать «День птиц». М., «Центр. бюро юных натуралистов», 1928.