Рези́стор (инг. resistor, лат. resisto — «дуьхьало яр» бохучух схьадаьлла) — электрикин зӀен партал элемент. Идеалехь цуьнан тоькан дуьхьало яр доцург кхин билгало хила ца еза. Идеалан резисторин даима зӀен декъан Оман закон нийса хила деза: резисторан тӀехь йолу цӀеххьана булам нийса пропорцехь хила еза цунахь чекх йолу токаца . Амма муьлха а резисторан, мел а елахь, йолуш ю паразитан токан чухоам а, паразитан индуктивность а, сизийн йоцу вольтан-амперан характеристика.

Тайп-тайпана резистораш

Резистораш схемаш тӀехь билгалъяхар

бӀаьра нисйан
 
а) Россиехь а, Европехь а лелош йолу билгало
б) АЦШх лелош йолу билгало

Россиехь схемаш тӀехь йолу билгалонаш ГОСТ 2.728-74 нийса хила еза. Оцу ГОСТаца хийца ца луш йолу резисторийн билгалонаш таблицехь ма-ярра хила еза:

Билгало
ГОСТ 2.728-74
Билгалдахарш
  Хийцалуш йоцу резистор нуцкъалла билгалъяккхаз
  0,05 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
  0,125 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
  0,25 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
  0,5 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
  1 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
  2 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
  5 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
  10 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор 10 Вт

 

а) таханлера даймехкан схеманаш тӀехь резистораш билгалъяхар (ГОСТ 2.728-74).
б) резистораш билгалъяхар кхочу пачхьалкхан схемашан тӀехь а, хьалхалера даймехкан схеманаш тӀехь

Хийцаме а, нислуш йолу а, сизийн йоцу а резистораш билгалйоху некх:

Билгало
по ГОСТ 2.728-74
Билгалдахарш
  Хийцаме резистор.
  Реостат санна латина хийцаме резистор (мача йистера цхьана сераца вовшах тесна ю).
  Нислуш йолу резистор.
  Реостат санна латина нислуш йолу резистор (мача йистера цхьана сераца вовшах тесна ю)..
  Варистор (цуьнан дуьхьало буламца доьзна ю).
  Термистор (цуьнан дуьхьало температурица доьзна ю).
  Фоторезистор (цуьнан дуьхьало серлонца доьзна ю).

Резисторах хӀотталуш йолу зӀенаш

бӀаьра нисйан

Резистораш тӀаьхьа-хьалха вовшахтасар

бӀаьра нисйан

Резистораш тӀаьхьа-хьалха вовшахтесча цера дуьхьаллонаш вовшахкхета:  

 

Массо резистор цхьатерра хилча  , церан цхьанакхетта дуьхьало   хуьлу.

Резистораш хьалха-тӀаьхьа вовшахтесча церан цхьанакхетта дуьхьало массарел йоккха дуьхьало йолчу резисторел йоккха хуьлу.

Резистораш параллельно вовшахтасар

бӀаьра нисйан

Резистораш параллельно вовшахтесча, церан чекхъялийтарша (дуьхьалон дуьхьал йолу йокхалланаш) вовшахкхета. Церан вовшахкхетта чекхъялийтар   массо резисторийн чекхъялийтарш   вовшахтоьхча хуьлу.   

ЗӀе масийтта хьалха-тӀаьхьа я параллельно вовшахтесначу декъа екъалуш елахь, цкъа хьалха хӀора декъан дуьхьало лору. Таккха массо а декъа дуьхьало цхьаьна мел хир ю лору.

Параллельно вовшахтесна йолу шина резисторан дуьхьало ю:  .

Массо а резисторан дуьхьало цхьатера елахь  , цера вовшахкхетта дуьхьало   ю.

Параллельно вовшахтесначу резисторийн дуьхьало царех массарел жимачул жима хира ю.

Резистораш ийна вовшахтасар

бӀаьра нисйан

 

Схема хӀотталуш ю шина параллельно вовшахтесна блоках. Царех цхьаъ ю шина хьалха-тӀаьхьа вовшахтесна резисторех хӀотталуш   а,   а, цера ерриг дуьхьало ю  , важа ю резисторех  , цера еррига чекхъялийтар ю   , еррига дуьхьало ю  .

Хьалха-тӀаьхьа я параллельно вовшахтесна блокашна зӀе екъалуш йацахь лелайо Кирхгофан бакъо. Наггахь ларар атта хилийта лелайо «кхосаберг — седа» цӀе йолу хийцар.

Булам боькъург

бӀаьра нисйан
 
Булам боькъург.

 

Нагахь санна R=9R1, таккха UWY=0,1UWE, чубогӀу булам 10-за жимлур бу.

Резисторийн классификаци

бӀаьра нисйан
 
Кхоъ тайп-тайпан номинал йолу зорбанан платин тӀелатийна тӀоьхула монтажан резистор (SMD).

Резистораш тоька тӀехь болх бечу аппаратурин дакъош ду. Уьш дӀакъастийна а хила тарло, микросхемашна чохь а хила тарло. ДӀакъастийна резистораш шайн Вольт-амперан характеристике (ВАХ) а, монтаж яран некъе а, дуьхьало хийцаяларе а, яран технологига а хьаьжна тайпанашка йекъало[1].

Резистораш Ӏалашо хьаьжна йекъайалар:

  • йукъара Ӏалашойн резистораш;
  • лерина йина резистораш:
    • йоккха дуьхьало ерш а (итт МОм дуьйна масийтта ТОм кхаччалц, белхан булам 100..400 В);
    • лекха булам берш а (белхан булам — масийтта кВ);
    • лекха лестам берш а (церан шайн индуктивность а, чухоам а къезга ю, белхан лестам масийтта бӀе МГц);
    • нийсанарш а, тӀехнийсанарш а (цера тӀедитар 0,001 — 1 %).

Церан дуьхьало хийцаяларе хьаьжна:

 
Хицалуш йоцу резистораш
 
Хицалуш йолу резистор
 
Нислуш йолу резистораш.
 
Т1ехнийса дукха хьовзалуш йолу резистор.
  • Хийцалуш йоцу резистораш;
  • хийцалуш йолу резистораш;
  • нислуш йолу резистораш.

Ларъяран некъе хьаьжна:

  • къаьстина;
  • къастазъяза;
  • вакууман;
  • герметизаци йина.

ДӀахӀоттаяран некъе хьаьжна:

  • зорбан монтажан йина;
  • тӀеуллу монтажан йина;
  • микросхемашна а, микромодулишна а йина.

Вольт-амперан характеристикин хьаьжна:

  • сизийн резистораш;
  • сиздоцу резистораш:
    • варистораш — дуьхьало хийцало буламе хьаьжна;
    • терморезистораш — дуьхьало хийцало температуре хьаьжна;
    • фоторезистораш — духьало хийцало серлоне хьаьжна;
    • тензорезистораш — дуьхьало хийцало деформаце хьаьжна;
    • магниторезистораш — дуьхьало хийцало магнитан майдане хьаьжна.

Яран технологин хьаьжна:

 
Серийн резистор д1ахьовзорца.
 
Чкъоран к1оран резистор (цхьадолу басар д1адеккхина ток йоду чкъор гайтархьам).
  • Серийн резистораш. Уьш ю лакха декъан дуьхьало йолу цхьана хӀозан тӀехьарчийна серийн юхк. Цера хуьлу йоккха паразитан индуктивность. Йоккха дуьхьало йолу жима серийн резистораш наггахь йо буткъа серех.
  • Чкъоран эчиган резистораш. Уьш ю дуткъа лакха декъан дуьхьало йолу кхийран чӀун тӀе чан тоьхна эчиган чкъор. Цера юхьигаш тӀе серий болу эчиган кедаш тӀебухку. Наггахь дуьхьало сов яккха чкъорехь винтан хир доккху. Оцу тайпан резистораш массарелла а яржина ю.
  • Эчиган фольган резистораш. Дуьхьало яш йолу материал ю юткъа эчиган лента.
  • КӀоран резистораш. Уьш хуьлу чкъоран а, чухоаме а. Цара лелайо графитан лакхара декъан дуьхьало.
  • Интегральни резистораш. Цара лелайо къизиг легировани ах-проводникан дуьхьало. И резистораш хуьлу лекха вольт-амперан характеристикин сизйоцуш. Дукха хоьлехь уьш лелайо интегральны микросхеманан юкъахь, кхоьчу тайпа резистораш лело аьтту боцучеш.

Промышленностьс арахоьцу резистораш

бӀаьра нисйан
 
Резистораш

Промышленностьс арахоьцу цхьана номиналан резисторийн дуьхьалонаш дӀасаяржина хуьлу. И дӀасаяржар ю резистор яран нийсонца йозна. Резистораш яр нийсо хуьлу 20 %, 10 %, 5 %, и. к. д. 0,01 % тӀекхаччалц[2]. Номинал луург хуьлуьла дац: уьш хоржа леррина йина номиналан моггӀера, дукха хьолехь E6 (20 %), E12 (10 %) я E24 (5 %). Номиналаш кхиъ нийса хила езахь лелайо царелла нийса могӀанаш (масала, E48).

Резистораш къастош ю цера уггара лакхара дӀасабаржош болу нуьцкъаллица (ГОСТ 24013-80 а, ГОСТ 10318-80 а схьа ма боху советан радиотехникан промышленностьс арахоьцура резистораш лахахь багарбина нуьцкъала болуш, Ватташкахь, Вт.: 0.01, 0.025, 0.05, 0.062, 0.125, 0.5, 1, 2, 3, 4, 5, 8, 10, 16, 25, 40, 63, 100, 160, 250, 500)[3]

Резисторашна тӀехь хуьлу билгалонаш

бӀаьра нисйан

Жима нуьцкъала болу резистораш чӀогӀа кеги ю. Цера йохалла масийтта миллиметр ю, диаметр цхьаъ миллиметр гергга ю. Царна тӀехь яздинарг къестира дац. Цундела царна тӀехь иттанийн тӀадаман меттин яздо дуьхьало гойту элп (К — килоомашна меттин, М — мегоомашна меттин, Е я R — омашна меттин). Цул совнах, массо а номинал гойту кхаа элпаца. Масала, 4K7 йозанас билгал йоккху 4,7 кОм дуьхьало йолу резистор, 1R0 — 1 Ом, М 12 — 120кОм (0,12 МОм) и. к. д. Амма иштта кеги йоза язда а, деша а хала ду. Цундела резисторашан тӀе цера дуьхьало гайта бес-беса сизниш дохку.

20 % нийсо йолу резисторашан тӀе кхо сиз хьокху, 10 % а, 5 % а нийсо йолу резисторашан — диъ сиз, царелла а нийса йолу резисторашан — пхиъ а, ялх а. Хьалхара шина сизас гойту номиналан хьалхара ши элп. Сиз 3 я 4 делахь, кхозлугӀа сизас гойту иттанийн оьцург (иттан степень). 4 сиз делахь, тӀеххьар сизас гойта резисторан нийсо. 5 сиз делахь, кхозлугӀа сизас гойту дуьхьалин кхозлугӀа элп, 4-гӀа сизас гойту иттанийн оьцург, 5-гӀа — нийсо. 6-гӀа сиз делахь, цо гойту дуьхьаллин температуран коэффициент. 6-гӀа сиз 1,5-за вукха сизашал шуьра делахь, цо гойту резисторан тешамалла (1000 сохьтехь болх бича галъяларан %)

Наггахь нисло 5 сиз долу резистораш амма стандартан (5 я 10 %) нийсо йолуш. Иштта меттехь хьалхара 2 сизас гойту номиналан хьалхара элпаш, 3-гӀа сизас гойту иттанийн оьцург, 4-гӀа сизас гойту нийсо, 5-гӀа сизас — температуран коэффициент.

Резистораш босца билгалъяккхар
Бос терахь санна иттанийн оьцург санна нийсо санна, % ТКС санна, ppm/°C тешамалла санна, %
детиха 1·10−2 = «0,01» 10
дашо 1·10−1 = «0,1» 5
Ӏаьржа 0 1·100 = 1
боьмаша 1 1·101 = «10» 1 100 1 %
цӀен 2 1·10² = «100» 2 50 0,1 %
цӀехо-можа 3 1·10³ = «1000» 15 0,01 %
можа 4 1·104 = «10 000» 25 0,001 %
баьццара 5 1·105 = «100 000» 0,5
сийна 6 1·106 = «1 000 000» 0,25 10
шекъанан басахь 7 1·107 = «10 000 000» 0,1 5
мокха 8 1·108 = «100 000 000»
кӀайн 9 1·109 = «1 000 000 000» 1
йац 20 %
Масал
Хуьлуьтур вайн резисторан тӀехь диъ сиз: боьмаша, Ӏаьржа, цӀен, дашо. Хьалхара шина сизас ло 1 0, 3-гӀа 100, 4-гӀа сизас гойту нийсо 5 %. Дерриг а хуьлу дуьхьало 10·100 Ом = 1 кОм а, нийсо ±5 % йолу резистор.

Бесан билгалонаш дагахь сацо хала дац: Ӏаьржа 0 а, боьмаша 1 тӀехьа стелаӀадан бесаш боьдуш бу. И билгалонаш ингалсан пачхьалкхашахь кхоьллина хиларан бахьнехь сийна а, стигалан бос а къастош бац.

Иштта и билгалонаш дагахь сацо лело йиш ю мнемоникан бакъо: «Часто Каждый Красный Охотник Желает Знать Сколько Фазанов Село в Болоте». Оцу предложенин хӀора дешан хьалхара элпас гойту оьрсийн маттахь йолу бесан цӀе.

Резисторан номинал къасто атта хилийта йолуш ю и болх беш йолу программанаш.

Резистор симметри йолу хӀума ю. Цундела муьлха агӀора сизниш деша деза кӀасто хала хила тарло. Диъ сиз долу билгало йолу 5 я 10 % нийсо йолу резисторашна и къасто атта ду: дашо я дато сиз тӀаьххьара ду. Кхо сиз хилча хьалхара сиз йисте оьзна хуьлу. ХӀуъа хилча а номиналан могӀара дуьхьало нисъяла еза. Иза нислуш йацахь билгало кхоьчу агӀорера еша еза. СССРх йина 4 сиз долу МЛТ-0,125 резисторашна тӀехь хьалхара лоруш ду йисте оьзна диллина сиз.

5 сиз долу Panasonic резисторашна тӀера йоза деша резистор нисъя еза ша летташ долу сиз аьтту агӀор летташ. ТӀаккха хьалхара шина сизас гойту хьалхара ши терахь, 3-гӀа сизас гойту иттанийн оьцург, 4-гӀа сизас гойту нийсо, 5-гӀа сизас — резистор лелайо меттиг.

Ша-тайпа меттиг ю бесан билгало лелаяр дуьхьало йоцу тӀайнаш. Уьш билгал йоху юккъе диллина цхьана Ӏаьржа сизца. И тӀайнаш леладар бахьан ду дийригашна шайн вовшахтосу автоматаш нисъяран харжаш лахъя лаар.

SMD-резисторашан билгалонаш

бӀаьра нисйан

Дуьхьало йоцу «резистораш» (платин тӀе хӀоттадо тӀайнаш) билгалдоху цхьана терахьца «0». Терахьаш сов делах:

3 я 4 терахьца билгало яр

бӀаьра нисйан
  • ABC билгалдо AB•10C Ом
Масала, 102 — иза 10•10² Ом = 1 кОм
  • ABCD билгалдо ABC•10D Ом, нийсо 1 % (могӀа E96)
Масала, 1002 — это 100•10² Ом = 10 кОм

1кОм = 1000 Ом

Билгало яр терахь-терахь-элп (JIS-C-5201)

бӀаьра нисйан

МогӀа E96, нийсо 1 %.

Дуьхьалон мантисса m билгал йоккху шина 2 терахьца (хьажа таблице), 10 уллехь йолу степень гойту элпас.

Масала: 09R = 12,1 Ом; 80E = 6,65 МОм; массо а 1 %.

  • S = 10−2
  • R или X = 10−1
  • A = 100 = 1
  • B = 101
  • C = 10²
  • D = 10³
  • E = 104
  • F = 105
код m код m код m код m код m код m
01 100 17 147 33 215 49 316 65 464 81 681
02 102 18 150 34 221 50 324 66 475 82 698
03 105 19 154 35 226 51 332 67 487 83 715
04 107 20 158 36 232 52 340 68 499 84 732
05 110 21 162 37 237 53 348 69 511 85 750
06 113 22 165 38 243 54 357 70 523 86 768
07 115 23 169 39 249 55 365 71 536 87 787
08 118 24 174 40 255 56 374 72 549 88 806
09 121 25 178 41 261 57 383 73 562 89 825
10 124 26 182 42 267 58 392 74 576 90 845
11 127 27 187 43 274 59 402 75 590 91 866
12 130 28 191 44 280 60 412 76 604 92 887
13 133 29 196 45 287 61 422 77 619 93 909
14 137 30 200 46 294 62 432 78 634 94 931
15 140 31 205 47 301 63 442 79 649 95 953
16 143 32 210 48 309 64 453 80 665 96 976

Билгало яр элп-терахь-терахь

бӀаьра нисйан

E24 а, E12 могӀанаш, нийсо 2 %, 5 %, 10 % (E48 могӀа лелош бац).

10 уллехь йолу степень гойту элпас (1 % нийсо йолу резисторашан санна, лакхара списке хьажа). Дуьхьалон мантисса m а, нийсо а гойту 2 терахьаш (хьажа таблице).

Масала:

  • 2 %, 1,00 Ом = S01
  • 5 %, 1,00 Ом = S25
  • 5 %, 510 Ом = A42
  • 10 %, 1,00 Ом = S49
  • 10 %, 820 кОм = D60
2 % 5 % 10 %
код m код m код m
01 100 25 100 49 100
02 110 26 110 50 120
03 120 27 120 51 150
04 130 28 130 52 180
05 150 29 150 53 220
06 160 30 160 54 270
07 180 31 180 55 330
08 200 32 200 56 390
09 220 33 220 57 470
10 240 34 240 58 560
11 270 35 270 59 680
12 300 36 300 60 820
13 330 37 330
14 360 38 360
15 390 39 390
16 430 40 430
17 470 41 470
18 510 42 510
19 560 43 560
20 620 44 620
21 680 45 680
22 750 46 750
23 820 47 820
24 910 48 910

Кхийолу резисторийн билгалонаш

бӀаьра нисйан

Дуьхьало температурица доьзна хилар

бӀаьра нисйан
 
Лабораторин резистор

Эчиган а, серийн а резисторийн дуьхьало къеззига доьзна ю температурица. И доьзна хилар сизийн ю

 ,

хӀунда аьлча, 2-гӀа а, 4-гӀа даржан коэффициенты чӀогӀа къезга ю, уьш дукха холехь ца лара мегир ду.   коэффициентах олу дуьхьалон температуран коэффициент. И бахьнехь резистораш лело йиш ю термометраш яш. Полупроводникан резисторийн дуьхьало кхиъ лакхар ю.

Билгалдахарш

бӀаьра нисйан
  1. Аксенов А. И., Нефедов А. В. Элементы схем бытовой радиоаппаратуры. Конденсаторы. Резисторы. — C. 126
  2. ITC-Electronics — Прецизионные резисторы SMR1DZ и SMR3DZ Архивйина 2014-09-13 — Wayback Machine
  3. А. А. Бокуняев, Н.М, Борисов, Р. Г. Варламов и др. Справочная книга радиолюбителя-конструктора.-М.Радио и связь 1990—624 с.: ISBN 5-256-00658-4

Хьажоргаш

бӀаьра нисйан

Литература

бӀаьра нисйан
  • Резисторы (справочник) / под ред. И. И. Четверткова — М.:Энергоиздат, 1991
  • Аксенов А. И., Нефедов А. В. Элементы схем бытовой радиоаппаратуры. Конденсаторы. Резисторы: Справочник. — М.: Радио и связь, 1995. — 272 с. — (Массовая радиобиблиотека; Вып. 1203).
  • Справочник по элементам радиоэлектронных устройств / под ред. В. Н. Дулина, М. С. Жука — М.:Энергия, 1978