Российн Федералан маьӀнин автомобилан некъаш

Арахьара суьрташ
	Перспективная сеть скоростных автомобильных дорог до 2035 года (2019)

Российн Федералан маьӀнин автомобилан некъаш — Российн Федерацин коьрта шахьар — Москох республикийн коьрта шахьаршца а, пачхьалкхан ладаме промышленни а, оьздангаллин а центрашца а; республикийн а, мехкийн а, областийн а административан йаккъаш; : курорташ, заповедникаш, историн а, оьздангаллин а иэсаш, Ӏилманан йаккъаш, царех тера Федералан маьӀнин объектташ республикийн коьрта шахьаршца а, мехкийн а,обпастийн а административан йаккъаш, гергарчу цӀерпоштнекъан станцешца, аэропорташца, хӀордан а, эркан а порташца цхьаьнатуху автомобилийн некъаш.

2007 шеран 8 ноябрера «Россий Федерацин автомобилан некъех а, некъан гӀуллакхех а, кхин а Российн Федерацин цхьацца законийн акташна хийцамаш барех лаьцна» цӀе йолчу N 257-ФЗ Федералан законаца федералан некъийн машанан йукъадоьлху некъаш:

Москох гергарчу кхечу мехкийн коьрта шахьаршца а, РФ субъектийн административан йаккъашца а цхьаьаьнатуху;
РФ дуьненайукъара берташца дуьненайукъара автомобилийн некъийн испискин йукъатоьхна ;
Российн субъектийн административан йаккъаш шайна йукъахь цхьаьнатуху;
даккхийра транспортан шодмаш беш: хӀордан а, эркан а порташ, аэропорташ, цӀерпоштнекъан станцеш, ткъа кхин а федералан маьӀнин башха объекташна тӀедогӀу некъаш федералан маьӀна долу некъаш цхьаьнакхетачера;
Москохаца некъан уьйр йоцу Российн Федерацин субъектийн административан йаккъашна царна гергара хӀордан а, эркан а порташна, аэропорташна, цӀеропоштнекъийн станцешна тӀедогӀу некъаш.

Федералан маьӀна долу автомобилийн йукъара лело некъийн исписка чӀагӀйина 2010 шеран 17 ноябран N 928 йолу «Федералан маьӀна долу автомобилийн йукъара лело некъийн испискех лаьцна» цӀе йолчу РФ Правительствон сацамца.

Федералан некъан машанан бохалла, Пачхьалкхан «Автодор» компанин тешаман урхалле дӀаделла автонекъаш доцуш (механ некъаш), хуьлу 50 133,822 км. 2017 шеран йуьххьерачу хаамашца 86,1 % федералан некъан маша — силманбетонан некъаш ду, 7,6 % некъаш тӀон-жагӀан ду, 3,1 % — цеманцан-бетонан ду, 2,7 % — Ӏаьржа тӀох ду, 0,5 % — лаьттан ду. Некъашна тӀехь ду 5938 тӀай а, 46 автонекъийн тоннель, 286 тайп-тайпана тӀегӀанан гӀашлойн дехьаволийла.

Копин кечам

Дакъа хила тарло 1 тӀера 15 кхаччалц, кхин тӀе дакъа «Дисинарш». Дакъа тӀетоха , кхаа могӀан копи йаккха: дийцар, маьӀна, бос, тӀаккха хийца декъан лоьмар.

{{Гоьрга диаграмма
|латтар = 
|шоралла       =
|корта    = 
|other        = 
|дийцар1    = 
|маьӀна1    = 
|бос1        = 
|дийцар2    = 
|маьӀна2    = 
|бос2        =
|дийцар3    = 
|маьӀна3    = 
|бос3        =
|дийцар4    = 
|маьӀна4    = 
|бос4        =
}}

Россера некъан маша баран истори

Шира Русь а, Москохан паччахьалла а

Дуьххьара Шира Русин некъех лаьцна хьахийна Лаврентийн куьйгайозанехь, цигахь киевн элин Владимиран (980—1015) кхайкхам бу: «Некъаш дахка, тӀайнаш дахка». X—XII бӀешарахь шина тайпана некъаш бен дацара: меттигера «проселкаш» а, «даккхий хьешан цӀенош» — аренан асанера даккхий махлелоран некъаш. «Нисса доьлху» некъаш Русехь чӀогӀа кӀезиг ду.

Иван Калита (1325—1340) волуш оьрсийн латташна тӀехь долоделира цхьанакхетаран хьесап, цуо чехка кхио таро йира махлелоран уьйранаш, кхоллайелира Российн пачхьалкхан йукъара лаьттан некъийн система Москохахь йукъ а йолуш. Коьрта шахьрийн урамех хуьлура даккхий тракташ: Тверанчо вуьгура Твере а, Велики Новгороде а, Сретенских хилира Ярославлан тракт, Рогожан эвланара болалора некъ Нижни Новгороде а, Казане а, гӀалин йистера Коломенски эвлара — Туле боьду некъ, ткъа Арбат йукъахула Смоленске боьдура Можайскера некъ. 1595 шарахь паччахьан Фёдор Ивановичан омарца лаха болийра Соликамскера Тюмень а, Тобольск а кхечу гӀаланашка а боьду боцца некъ Уралан лаьмнаш тӀехула.

Дуьххьарлера некъаш лелорах а, дахкарх а законаш ду 1589 шеран «Судебник» тӀехь. Цунна тӀаьхь дуьххьара хӀоттабо некъийн лелачу декъан шоралла (цхьаъ ах сажа), меттигера бахархоша и некъаш дикачу хболехь лело дезар а.

Российн некъаш тодаран хаъал роль тойира 1665 шарахь поштан гӀуллакх йукъадаккхаро. XVII бӀешарахь билгалдаьхна некъаш а, некъийн объекташ а йахкарехь Ӏилманан хьесапаш лелор. Уьш хилира 1643 шарахь Москохахь Доккха ТӀулгийн тӀай дилла долоран йуьхьанцарчу муьрехь.

Российн импери

Некъийн гӀуллакх хийцаран зама йеира петран хийцамийн муьрехь. Петр I-чун ладаме болам хилира «тӀаьхьалон некъаш» дахкар,масала — Москох а, Петарбух а вовшахтосу нисса некъ. «гӀап а, гӀала а йолчу Петарбухех а, жимачу гӀопах Кроншлотах а, церан йистех а нисса хаам» (1713) жайнара «…цкъа хезира: цуьнан сийлалло шен дагадарца керла некъ буьллур бу Москох гӀалара Петарбухе кхаччалц,бохалла 200 миль йолуш; иза шуьйра хила Ӏан ца беза, амма нийса хила беза йаккхий къора хьаннаш йуккъехула, лаьмнашна а, атагӀашна а, уьшалашна а, хишна а йукъахула. Цул сов, цунна тӀехь хӀитто гӀерта шина поштан станцешна йукъахь трактираш а, эвланаш а, новкъахошна аьтту бархьама, аьттонца уьш кхин дӀабахийтархьама».

Петарбухера Волхов кхаччалц долу дуьххьарлера лаьттан некъан дакъа дан долийра Петр I-чун 1720 шеран 11 январан омарца, цуо тӀедуьллура хьун кечйар «Волхов кхаччалц тӀехьалонан некъаш тодан а, дахка а», 1723 шо кхаччалц «тӀаьхьалонан некъаш» дахкар тӀедуьллура меттигерачу ахархошна. Петр I-чун ойла йерриг кхочуш ца йира, Волхов боьду некъан хьалхара дакъа бен ца дира, цул тӀаьхьа некъ Новгородехула Москохбахара. 1746 шарахь и некъ лело баьккхира, хилира дуьхьарлера 728 чаккхарма беха (770 км гергга) некъ.

Международные маршруты на территории России

Европин маршруташ

Российн мехкара Европин маршруташ

Азин маршруташ

Российн махкара Азин маршруташ

Лоьмар	Россера маршрут
AH3	А340. Улан-Удэ — Кяхта — Монголица доза
AH4	Р256. Новосибирск — Бийск — Ташанта — Монголица доза
AH6	М1. Белоруссица доза — Москох М5. Москох — Рязань — Пенза — Самара — Уфа — Челябинск Р254. Челябинск — Курган — Омск — Новосибирск Р255. Новосибирск — Кемерово — Красноярск — Иркутск Р258. Иркутск — Улан-Удэ — Чита А350. Чита — Забайкальск — ЦХРца доза 05А-215. ЦХРца доза — Погранични — Уссурийск А370. Уссурийск — Владивосток 05К-605. 05А-615. Артёман гуотесна 05А-608. Артём — Находка — Восточни порт 05А-214. Раздольни — Хасан — КНДРца доза
AH7	М5. Екатеринбург — Челябинск А310. Челябинск — Троицк — Казахстанан доза
AH8	А181. Финляндица доза — Выборг — Петарбух М10. Петарбух — Москох М4. Москох — Кашира Р22. Кашира — Тамбов — Волгоград — Аштаркхне Р215. Аштаркхне — Кочубей — ГӀизлар — Бабаюрт Р217. Бабаюрт — Хаси-Эвл — ХӀинжа-ГӀала — Азербайджанаца доза
AH9	М11. Петарбух — Москох А113. Москох — Ногинск М12. Ногинск — Владимир — Муром — Арзамас — Канаш А151. Канаш — Ульяновск А151. Ульяновск — Тольяттин гуо тесна — Самара — Бузулук — Оренбург Р239. Оренбург — Акбулак — МАПП Сагарчин
AH30	Р297. Чита — Невер — Свободни — Архара — Биробиджан — Хабаровск А370. Хабаровск — Уссурийск
AH31	Р297. Белогорск — Благовещенск 10К-243. Благовещенск — ЦХРца доза
AH60	А320. Омск — Черлак — Кхазакхстанца доза
AH61	38К-017. Украиница доза — Рыльск — Льгов — Курчатов 38К-010. Курчатов — Курск М2. Курскан къилба-малхбален гуо тосийла Р298. Курск — Воронеж — Борисоглебск Р22. Борисоглебск — Саратов А298. Саратов — Пристанни — Ершов — Озинки — Кхазакхстанца доза
AH63	А300. Самара — Йоккха Черниговка — Кхазакхстанца доза
AH64	А322. Барнаул — Рубцовск — Кхазакхстанца доза
AH70	А260. Украиница доза — Каменск-Шахтински — Волгоград Р22. Волгоград — Аштаркхне 12А-235. Аштаркхне — Красни Яр — Кхазакхстанца доза

Хьажа кхин а

Билгалдахарш

Литература

Фролов В. Н. Некъаш России: Страницы истории дорожного дела/В. Н. Фролов [и др.] — Москох — Санкт-Петербург: «Лики России», 1996. — 197 с. — 100 экз. — ISBN 5-87417-029-4.
Главный атлас автомобильных дорог России. Гл. редактор Артемьев Ю. М. — СПб.: ЗАО «Карта», 2008. — 580 с. ISBN 978-5-903819-03-4

Хьажоргаш

Урхаллаш

Правительство РФ
Минтранс РФ Архивйина 2022-09-13 — Wayback Machine
Федеральное дорожное агентство Архивйина 2022-03-02 — Wayback Machine