Российн политикин партеш
Российн Федерацин Конституцица, Россехь къобал до дуккха партеш хилар а, идеологин дукха кепаш а, «цхьан а идеологи хӀотто йиш йац пачхьалкхан а, декхараллин а йу аьлла»[1].
| Ков:Политика |
| Росси |
 Серера йаззам |
«Политикин партех лаьцна» № 95-ФЗ Российн Федерацин Федералан законан 3-гӀа йаззаман 1 пунктаца политикин партеш Россехь къобал йо «Российн Федерацин гражданаш йукъараллин политикин дахарехь дакъа лаца Ӏалашо йолу, церан политикин лаам кхолларехула, йукъараллин а, политикин а акцешкахь, харжамашкахь, референдумашкахь, кхин а пачхьалкхан Ӏедалан а, меттигера ша-шен урхаллин а меженашкахь гражданийн интересаш гайта Ӏалашо йолуш кхоьллина йукъараллин цхьаьнакхетар»[2].
Россехь йу дуккха партийн система. Цуьнца цхьаьна «Йукъара Росси» парти кхоьллина 2003 шеран Пачдуме харжамаш хиллачул тӀаьхьа махкахь факт хилла хӀоьттина коьрта партин система, оцу системехь цхьаьна партин бен («Йукъара Росси») дац политикин Ӏедал, уьш алсама бу федералан парламентехь а, Ӏедалан векалийн меженашкахь а, абсолютан сов бу регионийн а, меттигера а тӀегӀанехь, кхин а терго йо йерриг аьлча санна регионашкара, гӀаланашкара, кӀошташкара кхочушдаран Ӏедална.
2021 шеран 26 июлан хьелашца РФ официалан регистраци йина йу 32 политикин парти[3], 30 царех бакъо йолуш йу харжамашкахь дакъа лаца[4]. Билгала даккха деза, тӀаьхьарчу 10 шарахь Российн Федерацин политикин партийн барам ладаме тӀе а кхетта, сихха гӀел а белла. Иштта, 2011 шарахь Россехь ворхӀ партии бен йацара, амма РРП гӀуллакхехь ЕСПЧ сацамал тӀаьхьа[5][6] (хӀинца — ПАРНАС), 2011—2012 шерашкара дуьхьалонан массийн акцийн политикин партийн регистрацин областера законашкхолларан норманашна цӀеххьана демократизаци йира. Иштта, 80-зза (40 000 тӀера 500 тӀекхаччалц) охьабаьккхира шена йукъахь хила беза гражданийн барам. Цуо 2012-2013 шерашкахь дуккха а айира партийн барам, амма 2014 шарахь дуьйна керла регистрации йина партеш тӀекхетар хаъал охьаделира, 2010-гӀа шерийн шолгӀачу декъан йуккъехь тӀекхетар сецира, ткъа 2019 шарахь дуьйна партийн барам охьабала болабелира, законаца ворхӀ шарахь хьалхий-тӀаьхьий партис харжамашкахь дакъа ца лацахь партии дӀайаккха йеза. Цу тӀе харжамашкахь дакъа лацар законо кхетадо Российн президентан харжамашкахь дакъа лацар, йа Пачхьалкхан Думе харжамашкахь, йа РФ субъектийн 10 % сов куьйгалхойн харжамашкахь, йа РФ субъектийн 20 % сов парламентан харжамашкахь (партин испискашца), йа меттигера дукхаха болу муниципалан кхолламийн ша-шен урхаллин меженийн харжамашкахь (партин испискашца).
Самукъане ду, ПАРНАС (хьалха — РПР а, РПР-ПАРНАС а) Российн исторехь дуьххьарлера политикин парти хилар, цунна керла регистрации ца йира, ткъа регистраци меттахӀоттийра адаман бакъонийн Европин суьдо (АБЕС) а, Российн Федерацин Лакхара суьдо а шайн сацамашца.
Политикин партех лаьцна законаш нисйе бӀаьра
Лелаш долчу «Политикин партех лаьцна» законаца, политикин парти йу:
Российн Федерацин гражданашка йукъараллин политикин дахарехь дакъа лацийта, политикин лаам кхолларца а, гайтарца а, йукъараллин а, политикин а акцешкахь, харжамашкахь, референдумашкахь дакъа лаца, кхин а пачхьалкхан Ӏедалан меженашкахь а, меттигера ша-шен урхаллин меженашкахь гражданийн лаамаш гайта Ӏалашо йолуш дина «йукъараллин цхьаьнакхетар»
— «Политикин партех лаьцна» ФЗ[7]
«Политикин партех лаьцна» законо (йаз. 3, п. 2), кхечарна йукъахь, билгалдоккху политикин партин Российн Федерацин ах сов субъекташкахь регионашкара дакъош хила дезар (ГӀирма а, Севастополь а схьатоьхначул тӀаьхьа — лаххара а шовзткъе кхаа), хила веза 500 а, сов а декъахо, цуьнан куьйгаллин а, кхин а меженаш, Российн Федерацин махкахь хила а йеза.
Россехь политикин партийн бакъо йу муьлххачу харжаман дарже а, муьлхха векалийн меженашка а кандидат йукъататта, ткъа кхин а шен бакъо йу кандидатийн исписка Пачхьалкхан думе а, Российн Федерацин субъектийн законашдахаран (векалийн) Ӏедалан меженашка пропорционалан системица харжамаш дӀахьуш йукъататта.
| Харжамийн тайпа | Политикин партеш дакъа лацар |
|---|---|
| Российн Президентан харжамаш | Российн Президентан харжамашка дуьххьала дӀа йукъабуьту РФ пачхьалкхан думехь гайтина партийн кандидаташ, ткъа кхин а РФ кхоалгӀа дакъа а, кхоалгӀа декъал алсама а субъекташкахь законашдахаран (векалийн) Ӏедалан меженашкахь дакъа лаьцна партийн кандидаташ а. Цуьнца цхьаьна кхечу партийн кандидаташна оцу харжамашкахь дакъа лаца гулдан деза кхузза кӀезиг харжамхойн куьйгаш, шешша йукъабаханчарал (300 эзаран меттана 100 эзар). |
| Пачхьалкхан думин депутатийн харжамаш | РФ Федералан гуламан Пачхьалкхан думин депутатийн харжамашкахь партин испискашца а, цхьаьнамандатан гуонашкахь а куьйгаш ца гулдеш дакъа лаца бакъо йу Пачдумин хьалхарчу харжамашкахь 3 % харжамхойн кхаьжнаш гулдинчу партийн, кхин а РФ регионийн парламенташкахь векал волу партийн. Кхечу партешна Пачдумин харжамашка партин исписка йукъататта оьшу 200 эзар харжамхойн куьйгаш, ткъа церан кандидаташна (шеш йукъатеттинчарна а) цхьаьнамандатан гуонашкахь — 3 % кӀезиг доцуш гуонехь регистраци йина харжамхойн куьйгаш хила деза. |
| РФ субъектийн куьйгалхойн харжамаш | Куьйгалхой харжамхоша дуьххьала дӀа кхаж тасарца билгалбоху РФ субъекташкахь, партийн кандидаташна бен ца йелла харжамашкахь дакъа лаца гарантин бакъо (Билгалчу регионан парламенто сацам бо ша йукъататтаран низамехь кандидато дакъа лацаран таронех дерг). Цигахь дакъа лацархьама партийн кандидаташна гулдан оьшу 3/4 регионан муниципалитеташкара муниципалан депутатийн а, дерриг халкъо хаьржина муниципалан кхолламийн хаьржина куьйгалхойн 5—10 % куьйгаш (регионе хьаьжжина), ткъа шеш йукъатеттинчарна (нагахь уьш харжамашна йукъабитахь) оьшу кхин 0,5—2 % харжамхойн куьйгаш (РФ субъекте хьаьжжина). |
| РФ субъектийн пачхьалкхан Ӏедалан законашдахаран меженашка харжамаш | РФ субъектийн пачхьалкхан Ӏедалан йерриг законашдахаран (векалийн) меженийн харжамашка йукъайуьту Пачдумин тӀаьххьарчу харжамашкахь 3 % кхаьжнаш гулдина партеш. Йисина партеш дуьххьала дӀа йукъайуьту лакхахь бийцина харжамашкахь регионийн а, меттигера а парламенташкахь шайн векалалла йолу РФ субъекташкахь йа регионийн парламенташкахь йа Федерацин цхьаьна мукъане субъектан парламентехь 3 % кхаьжнаш баьхнех тӀаьхьарчу харжамашкахь. Регионийн парламенте ца йуьту партешна, партин испискашца дакъа лацархьама гулдан деза федерацин субъектан харжамхойн 0,5 % куьйгаш, кандидаташна-цхьаьнамандатхошна (партин а, шеш йукъабахна а) гулдан оьшу шеш баллотировка йан луу харжамхойн гуонан 3 % харжамхойн куьйгаш. |
| Муниципалан харжамаш | Меттигера харжамашна (муниципалан кхолламийн куьйгалхойн а, депутатийн а) иштта цхьайолу партеш йукъайуьту дуьххьала дӀа, ткъа кхин йерш — куьйгаш гулдарца. |
Хьосташ нисйе бӀаьра
- ↑ Конституция Российской Федерации. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 11 июнь. Архивйина 2020 шеран 4 мартехь
- ↑ Федеральный закон от 11.07.2001 № 95-ФЗ «О политических партиях» (в ред. от 03.07.2018). ТӀекхочу дата: 2016 шеран 19 октябрь. Архивйина 2016 шеран 25 октябрехь
- ↑ Список зарегистрированных политических партий. Официальный сайт Министерства юстиции России. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 26 июль. Архивйина 2020 шеран 13 сентябрехь Архивйина 2020-09-13 — Wayback Machine
- ↑ Список политических партий, имеющих право в соответствии с Федеральным законом от 11.07.2001 № 95-ФЗ «О политических партиях» принимать участие в выборах, по состоянию на текущую дату (07.07.2021) (doc). Официальный сайт Министерства юстиции России. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 26 июль. Архивйина 2021 шеран 26 июлехь Архивйина 2021-07-26 — Wayback Machine
- ↑ Цитатийн гӀалат:
<ref>тег нийса йац; кхуria МедведевтIетовжаран йоза йаздина дац - ↑ Цитатийн гӀалат:
<ref>тег нийса йац; кхуsvoboda МедведевтIетовжаран йоза йаздина дац - ↑ Пункт 1 статьи 3 Федерального закона от 11 июля 2001 г. № 95-ФЗ «О политических партиях». ТӀекхочу дата: 2012 шеран 22 сентябрь. Архивйина 2016 шеран 5 январехь
<ref> «autogenerated6» цӀарца, кху <references> йукъахь билгалйина йолу, хьалха хилла йозан йукъахь йац.Хьажоргаш нисйе бӀаьра
- Список зарегистрированных политических партийАрхивйина 2020-09-13 — Wayback Machine на сайте Министерства юстиции РФ
- О политических партиях на сайте Минюста
- Список общероссийских политических объединений, зарегистрированных Минюстом в соответствии с ФЗ «Об основных гарантиях избирательных прав и права на участие в референдуме граждан Российской Федерации» (по состоянию на 1 января 1999 года) — ФЦИ ЦИК РФ
- Политические партии, зарегистрированные Минюстом в соответствии с ФЗ «О политических партиях» (по состоянию на 21 марта 2002 года) — ЦИК РФ
- Сведения о политических партиях (актуальная база с сайтами партий)
- Есть такие партии! Справочник 2007 годаАрхивйина 2010-12-31 — Wayback Machine
- Список зарегистрированных политических партий на сайте Федеральной регистрационной службыАрхивйина 2008-08-04 — Wayback Machine(ТӀе цакхочу хьажорг)
- Сведения о политических партиях на сайте ЦИК России