Рузма
Ру́зма (лат. calendarium — декхаран жайна: Ширчу Румехь декхархоша са лора календашкахь, беттан хьалхарчу деношкахь) — еха хенан юькъан лараран система, йоьзна стиглара догӀмаш леларан бух тӀаьхь: Маьлхан — маьлхан рузманашкахь, Беттан — беттан рузманашкахь, Маьлхан а, Беттан а цхьаьна хенахь йолу беттан-маьлхан рузманашкахь. Иштта рузма олу тӀаьхь билгалдаьхна Ӏиданаш долу шеран денош кӀиранашка а, беттанашка а декъначу испискех, денойн, кӀиранийн, беттанийн раж гойту, ткъа иштта кхин тайп-тайпанчу амалера хаамаш а болу рогӀера справкин арахецар.
| Рузма | |||
|---|---|---|---|
| Рузманах дерг | |||
|
| |||
| Кхин рузманаш | |||
| Армелинан •Эрмалойн: шираэрмалойн, керстачеран • Ассирийн • Ацтекийн • Бахаин • Бенгалийн • Буддийн • Вавилонан • Византийн • Малхбаленславянийн • Вьетнаман • Гильбурдан • Голоценан • Григорийн • Гуьржийн • Дарийн • Ширагрекийн • Ширамисран • ШирахӀиндин • ШирагӀажарийн • Шираславянийн • Жуьгтийн • Зороастрийн • ХӀиндийн • Инкийн • Иранан • Ирландин • Исламан • Кельтийн • Цийн • Контан • Коптийн • Малайн • Майян • Масонийн • Миньго • Непалан • Керлаюлианан • Пролептийн: юлианан, григорианан • Руман • Румийн • Симметрин • Советийн • Цхьанаэшшарниг • Тамилан • Тайхойн: беттан, маьлхан • Тибетан • Кхаазаман • Туван • Туркменийн • Французийн • Хакасийн • Ханаанейн • Хараппийн • Чучхе • Шведийн • Шумерийн • Эфиопийн • Юлианийн • Яван • Японийн | |||
Истори
бӀаьра нисйан
Хьалхара рузманаш евлира чӀогӀа иэшарна рогӀера а, хир буй хуучу хенан-хӀоттаман а хьолашкахь. Набта-Плаяхь (Мисран таханлера мохк) вайн эрал 5 эз. шо хьалха ахкхерста даьхнийлелорхойн тайпанаша йира, хила тарло, хьалхара шеран «рузманан гуо», шо долалора Сириус седа гучубаьлчи. Оцу рузмано гӀодора тайпанан догӀан зама йола а, чекх а маца йолу, тӀаккха гӀум-аренан регионах даьхний дажо мегаш йолу сенъелла саванна хуьлура. Оцу хенахь гергга таханлера Германин махкахь кхоьллира Гозекан гуо, цуьнан бух бара Ӏай малх цӀа кхачаран тӀаьхь[1].
Нохчийн рузма
бӀаьра нисйан- Дечкен-бутт[2]
- Чиллан-бутт[3]
- Зазадоккху-бутт[4]
- Оханан-бутт[5]
- Стигалкъекъа-бутт[6]
- Мангалан-бутт[7]
- Товбецан-бутт[8]
- Марсхьокху-бутт[9]
- Гезгмашан-бутт[10]
- ГIадужу-бутт[11]
- Лахьанан-бутт[12]
- ГIуран-бутт[13]
Хьажа иштта
бӀаьра нисйанБилгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ François Bertemes: Die Sonne und ihre Bedeutung im religiös-mythologischen Kontext der Urgeschichte Mitteleuropas. In: Andrea Bärnreuther (Hrsg.): Die Sonne. Brennpunkt der Kulturen der Welt. Minerva, Berlin 2009, ISBN 978-3-938832-49-3, S. 94-126(нем.)
- ↑ Дечкен-бутт
- ↑ Чиллан-бутт
- ↑ Зазадоккху-бутт(ТӀе цакхочу хьажорг)
- ↑ Оханан-бутт
- ↑ Стигалкъекъа-бутт
- ↑ Мангалан-бутт
- ↑ Товбецан-бутт
- ↑ Марсхьокху-бутт
- ↑ Гезгмашан-бутт
- ↑ ГIадужу-бутт
- ↑ Лахьанан-бутт
- ↑ ГIуран-бутт