Серлонан мур
Серлонан мур[1][2] — коьртачех цхьа муьрех («дехачу XVIII бӀешеран» муьрехь[3]) европин оьздангаллин исторехь, йоьзна Ӏилман, философин, йукъараллин ойланаш кхиарца.
Оцу интеллектуалан боламан бух тӀехь лаьттара рационалла а, маьрша ойлайар а[4]. Серлонан мур дӀакъастийна гуманизман муьрах динан реформацин а, католикийн а муьран реакцех[1].
XVII бӀешарахь Ӏаткъамца Ӏилман революци йолайелла Ингалсчохь, и болам баьржира Францехь, Германехь, Россехь, йаьржира Европин кхечу пачхьалкхашкахь а, мехкашкахь а. Башха Ӏаткъаме бара французийн серлончаш, уьш хилира «ойланийн урхалчаш»[5]. Серлонан хьесапаш дехкира къилбаседаамерикин Маршонан декларацин а, французийн Адаман а, гражданинан а бакъонийн декларацин а бух тӀе[6].
Оцу муьран интеллектуалан боламо боккха Ӏаткъам бира Европин а, Америкин а хиллачу эхь-бехкаллин а, социалан дахаран а хийцамашна, европин мехкийн америкийн колонийн къоман маршонан къийсам, лолла дӀадаккхар, адаман бакъонаш формула йалар. Цул сов, цуо меттах йаьккхина аристократин авторитет, килсан Ӏаткъам бина социалан, интеллектуалан, оьздангаллин дахарна.
Ша термин серло нохчийн матте йеина, ингалсан (The Enlightenment) а, немцойн (Zeitalter der Aufklärung) французийн (siècle des lumières), алсама йукъайоьду XVIII бӀешеран философин некъана. Цуьнца цхьана, иза йац цӀе керлачу философин ишколан, хӀунда аьлча Серлонан философийн гар гӀеххьа къаьстара шайна йукъахь, вовшешца цхьаьна а ца догӀура. Цундела серло ца лору философин ойланан агӀо, ткъа лору ойланийн комплекс. Серлонан философин бух тӀехь лаьттара оцу хенахь йолу ламаста институтийн, гӀиллакхийн, эхь-бехкан йемалалла[7].
ХӀокху дуьнедовзаран муьран терахь хӀотторах марталлин ойла йац. Цхьаьна историкаша цуьнан йухьиг XVII бӀешеран чаккхенгахь хуьлийта (йа кхин йуккъе[8]), другие — к середине XVIII века[9]. XVII бӀешарахь рационалаллин бух буьллу Декарта шен балхехь «Хьесапех лаьцна дийцар» (1637). Чаккхе Серлонан муьран сих-сиха йоьхку Вольтер валарца (1778) (оццу шарахь кхелхина Руссо Жан Жак) йа Наполеонан тӀемийн (1803—1815) йуьхьигца[10]. Оццу хенахь ойла йу Серлонан муьран дозанаш шина революцина тӀедехкаран: Ингалсчуьра «Хастаман революцин» (1688) а, Сийлахь французийн революцин (1789) а[К 1].
МаьӀна
бӀаьра нисйанСерлонан муьрехь керстанаш дӀакъаьстира динан дуьненан кхетамах а, хьекъале берзар марталлин критереш адаман а, йукъараллин а довзаран. Исторехь дуьххьала хоттийна хаттар, йукъаралла кхиарх хьашташна Ӏилманан кхиамаш практикехь лелор.
Хьажа иштта
бӀаьра нисйанБилгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ Последнюю границу, которой придерживаются некоторые американские историки эпохи Просвещения, категорически оспаривает Маргарет Джейкоб [1].
- ↑ 1 2 Просвещение // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ Полемика литературная // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ The Enlightenment and Why It Still Matters by Anthony Pagden – review | History books | The Guardian
- ↑ Демченко, А.И. Эпоха Просвещения - магистрали художественного творчества. cyberleninka.ru.
- ↑ Withers on Robertson, 'The Case for the Enlightenment: Scotland and Naples, 1680-1760' | H-HistGeog | H-Net
- ↑ Рашидов, Заур (2022-12-15). "Философия Азербайджанского просвещения в исследованиях Энвера Ахмедова: критический анализ" (PDF). Metafizika (журнал)(азерб.). 5 (4): 54–76. eISSN 2617-751X. ISSN 2616-6879. OCLC 1117709579. Архивировано (PDF) 2023 ш. 28 январехь. ТӀекхачаран де: 2022 ш. 14 октябрехь.
{{cite journal}}:|archive-date=/|archive-url=несоответствие временной метки; предлагается 2022-11-12 (справка)Википеди:Обслуживание CS1 (дата и год) (ссылка) - ↑ Hackett, Louis. The age of Enlightenment (1992). ТӀекхочу дата: 2008 шеран 26 ноябрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2008 шеран 10 январехь
- ↑ Project MUSE - God in the Enlightenment ed. by William J. Bulman and Robert G. Ingram (review)
- ↑ Hooker, Richard. The European Enlightenment (1996). ТӀекхочу дата: 2008 шеран 26 ноябрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2006 шеран 29 августехь Архивйина 2011-05-13 — Wayback Machine
- ↑ Frost, Martin. The age of Enlightenment (2008). ТӀекхочу дата: 2008 шеран 18 январь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2007 шеран 10 октябрехь
Литература
бӀаьра нисйан- Просвещение // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Просвещенный абсолютизм // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Полемика литературная // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Геттнер, «История всеобщей литературы XVIII в.»;
- Laurent, «La philosophie du XVIII siècle et le christianisme»;
- Lanfrey, «L'église et la philosophie du XVIII siècle»;
- Stephen, «History of english thought in the XVIII century»;
- Biedermann, «Deutschlands geistige, sittliche und gesellige Zustände»
- Огурцов А. П. Философия науки эпохи Просвещения. — М.: Институт философии РАН, 1993. — 213 с.
- М. Хоркхаймер, Т. В. Адорно. Понятие просвещения // Хоркхаймер М., Адорно Т. В. Диалектика просвещения. Философские фрагменты. М., С-Пб., 1997, с. 16-60
- Д. Рикуперати. Человек Просвещения // Мир Просвещения. Исторический словарь. М., 2003, с. 15-29.
- Стивен Фредерик Старр. Утраченное Просвещение: золотой век Центральной Азии от арабского завоевания до времен Тамерлана = S. Frederick Starr: "Lost Enlightenment: Central Asia’s Golden Age from the Arab Conquest to Tamerlane". — Альпина Паблишер, 2016. — 574 p. — ISBN 978-5-9614-5303-4.