Цита Бурбон-Пармин

Цита Мария дель-Грацие Адельгонда Микаэла Рафаэла Габриэла Джузеппина Антония Луиза Аньеза Бурбон-Пармин (1892 шеран 9 май^[…], Виареджо, Королевство Италия — 1989 шеран 14 март^[…], Цицерс, Граубюнден) — тӀаьххьара Австрин император-аьзни, Богемин а, Мажаройчоьнан а паччахь-аьзни. Рисорджименто йолуш шегара Ӏарш дӀайаьккхинчу пармин герцоган Роберт Хьалхарчун ворхӀалгӀа йоӀ. Цуьнан йиша йара 1899 шарахь Цитин ворхӀ шо долу шелла йолу Мария-Луиза Бурбон-Пармин, Болгарин сту а, Борис III-гӀачун нана а.

Цита Бурбон-Пармин
итал. Zita Maria delle Grazie Adelgonda Micaela Raffaela Gabriella Giuseppina Antonia Luisa Agnese
Австрин император-аьзни Мажаройчоьнан паччахь-аьзни, Чехин паччахь-аьзни  — 1918 шеран 11 ноябрь
Хьалха хилларг	Елизавета Баварин
Когаметтаниг	Дарж дӀадаьккхина
Дин	католикин килс
Йина терахь	1892 шеран 9 май({{padleft:1892|4|0}}-{{padleft:5|2|0}}-{{padleft:9|2|0}})[…]
Кхелхина терахь	1989 шеран 14 март({{padleft:1989|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:14|2|0}})[…] (96 шо)
ДӀайоьллина	Капуцинеркирхе, Императоран къубба, Австри
Тайпа	Пармин БурбонгӀар
Да	Роберт I
Нана	Мария Антония
Майра	Карл I
Бераш	кӀентий: Отто, Роберт, Феликс, Карл Людвиг, Рудольф йоьӀрий: Аделаида, Шарлотта, Елизавета
Динлелор	католикин килс
Автограф
Монограмма
СовгӀаташ
Викиларми чохь медиафайлаш

1911 шарахь маре йахара Франц Фердинанд вийначул тӀаьхьа Ӏаршан когаметта висинчу, ткъа 1916 шарахь — тӀаьххьара, Карл I цӀарца, австрин император хилла волу, эрцгерцоге Карле.

Австри-Мажаройчоь йоьхначул тӀаьхьа, 1918 шарахь, Карл а, Цита а кхелхира Швейцаре, ткъа цул тӀаьхьа — Мадейре, цигахь 1922 шарахь император велира. Цита Пармин цул сов йехира 67 шарахь, ткъа Австрин имперел — 71 шарахь. Воккхаха волчу кӀентаца Оттоца (1912—2011) иза лаьттира ГабсбурггӀеран цӀийнан коьртехь.

Шен жероллан хьалхарчу шарахь паччахьа Альфонсо XIII-гӀачо ковдорца император-аьзни 8 бераца Ӏийра мадридан Эль-Пардо гӀалахь, 1929 шарахь кхелхира Бельге, Дуьненан шолгӀа тӀом болучу хенахь йуьхьанца кхелхира Нью-Йорке, цул тӀаьхьа Квебеке. ТӀом чекхбаьлча охьахиира швейцарин Цицерс гӀап-гӀале. ДӀайоьллина Капуцинеркирхера Императоран къуббе.

Биографи

Бералла а, жималла а

Цита йина 1892 шеран 9 майхь Лукка провинцера Пианоре виллехь. Шен Ӏадатера йоцу цӀе тиллина, XIII бӀешарахь Тосканехь йаьхначу италин гӀарайаьлла езчу зудчун цӀарах. Иза йара кхоалгӀа йоӀ а, пхоьалгӀа бер а, Рисорджименто йолуш Ӏарш дӀайаьккхинчу Пармин урхалчин Роберто I-чун а, цуьнан шолгӀачу зудчун Мария Антония Португалин а доьзалера. Мария Антониян да, Мигел, эккхийнера Португалера, йерриг титулаш дӀа а йохуш Ӏедал шен каралаца а воьлла. Ша Роберто I Ӏаршера вожийра революцин хиламаш болуш, иза бер а долуш. Хьалха йалийначу зудчах Мария Пия Бурбон-Сицилинчух дисира исс бер, царех йалх хьекъалах эшна дара.

Цита (аьтту агӀора хиина ю) доьзалца цхьаьна 1906 шарахь.

Ӏарш йайнехь а, Роберто вара дикка хьал долуш стаг. Цитин бералла чекхйаьлира Пианоре виллехь а, Венин уллера Шварцау-ам-Штайнфельд гӀап-гӀалахь а. Царна йукъахь лелаш йара лерина цӀерпошт, доьзал а, бахам а дӀасахьуш. Цитас, цуьнан вежарша а, йижарша а, французийн, португалхойн, испанхойн, ингалсан, немцойн, италин меттанаш буьйцура. Цуьнан дагалецамашца: «Тхо кхуьура тайп-тайпанчу мехкашкахь. Дас ша француз лорура, шарахь масех кӀира доккхура тхайн гӀап-гӀалахь Шамборехь. Цхьаьна дийнахь аса хаьттира цуьнга, оха тхеш муха гайта деза. Цуо жоп делира: „Италин латта тӀехь урхалла ден французийн принцаш санна“. Ма-дарра аьлча цуьнан ткъе диъ берах кхоъ бен, соьца цхьаьна, ца динера Италехь».

10 шо долуш Цита Лакхара Баварин Цанбергера Салезин орденан ишколе йахара. Цигахь кхиор дикка луьра а, динан агӀо йолуш а дара. Дешаран программин йукъахь йара математикин, географин, историн, Ӏаламан Ӏилманийн, музыкин курсаш. Цул сов, берашна Ӏамадора шайнна тоян, йома лато, духар тега, физикин оьздангалла лело. Кхиорна башха акцент йора эсалаллин, декхарна а, низамна а тешамаллин. Ишколехь дийшира 1907 шеран гурралца, оцу хенахь цуьнан да велира. Ненананас, Аделаида Лёвенштейн-Вертгейм-Розенбергана, хьажийра Цита а, цуьнан йиша Франческа а дешар чекхдаккха Сийлахь Сесилин бенедиктийн килсе Уайт гӀайрен тӀе. Цигахь принцессаша Ӏамийра теологи а, философи а, тобира ингалсан мотт. Цита йолайелира хорехь йишлакха, орган лакха Ӏемира.

Бералла а, жималла а

ЦӀахь, дика католикаш санна кхиийна долу, Пармин герцоган бераша ражехь дакъа лоцура мискачарна диканаш даран меттигашкахь. Цитас ша доькъура мискачарна духар, даар, молханаш. Йижрех кхааннах хилира монахиня, цхьа хан кхаччалц цуо ша а лорура иза шен некъ. Амма, британин морса климатехь Ӏийна телхаш йолу могушаллин терго йина, гергарчара хьийхира цунна шина шарахь дарбанан курортехь Франценсбадехь Ӏар.

Ловзар а, бераш а

Цита а, Карл а ловзаран дийнахь.

ГӀап-гӀала Шварцаун гена йоццуш йара Вартольц вилла, Цитин ненан йишин, Мария Тереза Португалин. Иза йолчу сих-сиха вогӀура эрцгерцог Карл Франц. Цитица уьш гора бераш долуш а, дешар долалуш а. 1909 шарахь цуьнан драгунийн (дошлойн) полк сецнера Эльбин-тӀера-Брандесехь, цигара кӀант вахара ден йиша Мария Аннунциата йолчу Франценсбаде. Цигахь цуо карладаьккхира Цитица долу гергарло. Оцу хенахь шен доьзалера Ӏаткъам хаалора цуьнан девешин Франц Фердинандан морганатикин мах барца, хӀунда аьлча берийн бакъо йацара австрин Ӏаршан. Цита йара «оьшучу доьзалера» йоӀ, цуьнан сил-силан берриш реза бара. Ша цуо дагалоьцура: "Тхуна чӀогӀа хазахийтира йуха гергара доттагӀий хиларна. Сан агӀора безам кхиира цхьаьнаэшшара тӀаьхьарчу шина шарахь. Цунна ца лаара дерриг сихха дан. 1910 шеран гурахь эладиташ даьржира ша Мадридан Хаймен хьахийна бохуш. Карла лехира ненанана, хаьттира бакъ дуй и хабарш аьлла. Иштта ду аьлла жоп делчи, цуо элира: «Иштта а, вуьшта а сихвала веза, иза кхечунна кхочур йу аьлла».

Эрцгерцог вахара Пианоре вилле, Цита йийхира. 1911 шеран 13 июнехь иза хьахор кхайкхийра австрин паччахьан кертахь.

Цита а, Карл а берашца 1921 шарахь.

Карлан а, Цитин а ловзар хилира 1911 шеран 21 октябрехь Шварцау-ам-Штайнфельд гӀап-гӀалахь. Баккхийчу хьешех бара император Франц Иосиф I а, цуо кад айира кегийрчарна тӀера, Ӏаьршан тӀаьхьенах волу Франц Фердинанд а, иза теш вара зуда ялочун.

1912 шеран 20 ноябрехь Вартольц виллехь дуьнен тӀевелира шиннан хьалхара кӀант, Отто. Берриш цу шиннан бархӀ бер хилира:

• Отто (1912—2011) — Австрин-Мажаройчоьнан кронпринц, Австрин эрцгерцог, ГабсбурггӀеран цӀийнан корта (1922 — 2011), КСБ декъахо, Европарламентан депутат, цуьнгахь хилла Регина Саксен-Мейнинген, ворхӀ бер хилла;
• Аделаида (1914—1971) — марехь ца хилла, бераш ца хилла;
• Роберт (1915—1996) — Австрин-Эсте эрцгерцог, банкир, йукъараллин гӀуллакххо а, публицист а; цуьнгахь хилла Маргарита Савойн-Аостан, кхо кӀант а, ши йоӀ а хилла;
• Феликс (1916—2011) — Австрин эрцгерцог, цуьнгахь хилла Анна Евгения Аренберган, ворхӀ бер хилла;
• Карл Людвиг (1918—2007) — Австрин эрцгерцог, цуьнгахь хилла Иоланда де Линь, диъ бер хилла;
• Рудольф (1919—2010) — Австрин эрцгерцог, шозза зуда йалийна, пхиъ бер хилла шиннех а;
• Шарлотта (1921—1989) — марехь хилла герцогехь Георг Александр Мекленбурган, бераш ца хилла;
• Елизавета (1922—1993) — марехь хилла принцехь Генрих Лихтенштейнан, виъ кӀант а, цхьа йоӀ а хилла.

Хьалхарниг дуьнен тӀеваьлча императоро доьзал Майдлингера Гетцендорф гӀап-гӀала дехьабаьккхина. Уьш цигахь баьхна 1914 шо кхаччалц. Франц Фердинанд вийначул тӀаьхьа, Карлах Австрин-Мажаройчоьнан империн кронпринц хиллачул тӀаьхьа, кхерамзалла бахьнехь доьзал кхелхина Шёнбрунне.

Литература

• Beeche, Arturo & McIntosh, David. (2005). Empress Zita of Austria, Queen of Hungary (1892—1989) Eurohistory. ASIN: B000F1PHOI
• Bogle, James and Joanna. (1990). A Heart for Europe: The Lives of Emperor Charles and Empress Zita of Austria-Hungary, Fowler Wright, 1990, ISBN 0-85244-173-8
• Brook-Shepherd, Gordon. (1991). The Last Empress — The Life and Times of Zita of Austria-Hungary 1893—1989. Harper-Collins. ISBN 0-00-215861-2
• Harding, Bertita. (1939). Imperial Twilight: The Story of Karl and Zita of Hungary. Bobbs-Merrill Company Publishers. ASIN: B000J0DDQO
• Hellmut Andics: Die Frauen der Habsburger. Wien 1985.
• Gordon Brook-Shepherd: Anschluss. The Rape of Austria. London 1962.
• Gordon Brook-Shepherd: Um Krone und Reich. Die Tragödie des letzten Habsburgerkaisers. Wien, München, Zürich 1968.
• Gordon Brook-Shepherd: Zita. Die letzte Kaiserin. Wien 1993.
• Edward Crankshaw: Der Niedergang des Hauses Habsburg. Wien 1971.
• E.H.P. Cordfunke: Zita. Kaiserin von Österreich. Königin von Ungarn. Wien, Köln, Graz 1986.
• Erich Feigl: Kaiserin Zita. Kronzeugin eines Jahrhunderts. Wien, München 1989.
• Erich Feigl: Zita. Kaiserin und Königin. Wien, München 1991.
• Emmy Gehrig: Umjubelt. Verkannt. Verbannt: Kaiserin und Königin Zita. Wels 1962.
• Tamara Griesser-Pečar: Zita. Die Wahrheit über Europas letzte Kaiserin. Bergisch-Gladbach 1985.
• Beate Hammond: Jugendjahre großer Kaiserinnen. Maria Theresia — Elisabeth — Zita. Wien, 2002.
• Bertita Harding: Crépuscule impérial. Histoire de Charles et Zita d’Autriche-Hongrie. Brüssel 1947.
• Ernst Hoor: Österreich 1918—1938. Staat ohne Nation, Republik ohne Republikaner. Wien 1966.
• Gabriele Praschl-Bichler: Das Familienalbum von Kaiser Karl und Kaiserin Zita. Wien 1996.
• Jean Sévillia: Zita. Kaiserin ohne Thron. Düsseldorf, Zürich 1998.
• Karl Frh. von Werkmann: Der Tote auf Madeira. München 1923.

Хьажоргаш

• Профиль на Geneall.net(нем.)
• Профиль на Thepeerage.com(ингалс.)