14 март
14 март — шеран 73-ра де (74-ра високосан шерашкахь) Григорийн рузманца. Шо чекхдала дисина 292 де.
| Март | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2025 шо | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1582 шеран 15 октябрь кхачале — 14 март юлианан рузманца, 1582 шеран 15 октябрера дуьйна — 14 март кхаччалц григорийн рузманца.
Ӏиданаш а, иэсан денош а
бӀаьра нисйанХьажа кхин а: Категори:14 мартан Ӏиданаш
Дуьненайукъара
бӀаьра нисйан
Къаьмнийн
бӀаьра нисйан
Андорра — Конституцин де.
Украина — Украинин шеен лаамечун де[2].
Эстони — ненан метан де[3].
Япон — КӀайн де.- Япон — О-мидзутори мацури (гӀу чуьра хи даккхар)[4]
Динан
бӀаьра нисйан
Католицизм
бӀаьра нисйан
Православи[5][6]
бӀаьра нисйан
.svg){kind=small}
- динан Ӏазапхочун Евдокийн (160—170) иэс;
- динан Ӏазапхочун Зеленецкий Мартирийн (1603) иэс;
- динан Ӏазапхойн Несторан а, Тривимийн а (III) иэс[7];
- динан Ӏазапхочун Антонинин (III—IV) иэс[8];
- динан Ӏазапхойн Маркеллан а, Антонийн а;
- сийлахь шемин Домнинин ( 450—460 гергга) иэс;
- динан сийлахь Ӏазапхойн пресвитерийн Никитский Василийн, Любимов Петран, Стрельцов Иоаннан, Фаминцев Вениаминан, Букринский Михаилан, динан Ӏазапхойн иеродиаконан Антонийн (Коржан), динан Ӏазапхойн Макандина Аннин, Зайцева Дарийан, Архипова Евдокийан, Жильцова Ольгин, Дьячкова Александрин, Макандина Матронин, Ӏазапхойн Архипов Василийн, Аббакумова Надеждин (1938) иэс;
- динан сийлахь Ӏазапхочун, пресвитеран Ильенков Александран (1942);
- динан сийлахь Ӏазапхочун, пресвитеран Константинов-Гришин Василийн (1943) иэс;
- Православин жайнин де
Бина де
бӀаьра нисйанХиламаш
бӀаьра нисйанХьажа кхин а: Категори: 14 мартан хиламаш
XX бӀешо кхачале
бӀаьра нисйан
- 1044 — Йан йолийна Новгородера кремль.
- 1309 — Гранадин эмир Мухьаммад III аль-Махьлуан дийзира Ӏарш шен вешийна Наср I-чун йита.
- 1369 — Монтьелера тӀом, цуо Кастилера гражданийн тӀеман толамхо билгалваьккхира.
- 1489 — Венецис схьаийцира Кипр цуьнан паччахь-аьзнегара Корнаро Екатеринегара.
- 1730 — Петарбухан хӀост чӀагӀйина.
- 1794 — америкин говзанчунна Эли Уитнин патент йелла бамба цӀанно чарханна
- 1839 — шен белхан накъосташна хьалха вистхуьлуш, Гершель Джона дуьххьара лелийра «фотографи» термин.
- 1839 — шен белхан накъосташна хьалха вистхуьлуш, Гершель Джона дуьххьара лелийра «фотографи» термин.
- 1861 — сардинин паччахьо Виктор Эммануил II-гӀачо ша Италин паччахь кхайкхийна.
- 1864 — Форт Де Русси йоккха тӀом
- 1900 — Дешин стандартех лаьцна Законаца АЦШ кехатан а, металлан а ахча дешица хуьйцу.
XX бӀешо
бӀаьра нисйан- 1917
- Российн пачхьалкхан думин хенан комитет де-факто къобал йина Йоккха Британин а, Францин а правительствоша.
- Петарбухан белхалойн а, салтийн а депутатийн кхеташоно № 1 йолу омар арадаьккхина Петарбухан гарнизонехула салтийн комитеташ законе йохуш, церан кара дерриг герз дӀалуш. Эпсаршкара салташна тӀера низаман Ӏедал дӀадаьккхина.
- Болабелла Кронштадтан тӀеман-хӀордан базин гӀаттам. Вийна Кронштадтан тӀеман губернатор вице-адмирал Р. Н. Вирен.
- 1920 — Москохахь Шаболовкехь йан йолийна Шуховн бӀов.
- 1923 — йиллина шен лааман хӀаваан флотан Российн йукъаралла «Добролёт».
- 1926 — ССРСехь император Александр II-гӀа вийна 45шо кхачарна, вуьйш дакъа лаьцначу исс декъашхочун хӀоранна пенсии хӀоттийна.
- 1927 — хин чухоьцуш ду дуьххьарлера российн торпедин кема АНТ-3 «Дуьххьарниг».
- 1930 — Бёрни Венеция, цхьайтта шо долу Оксфордера дешархочо, дӀайиллинчу иссалгӀачу планетин «Плутон» цӀе кховдийна. 24 мартехь планета дӀайиллинчу Лоуэллан обсерваторехькхаж тесча, оцу цӀарна дерриг кхаьжнаш делира, 1930 шеран 1 майхь планетин цӀе Плутон официалан зорба туьйхира.
- 1939 — германин эскарша Чехословаки дӀалаца йолийра. Словакис а, Карпаташна бухара Русо а формалан маршо кхайкхийра. Моравин Мистек гӀалахь германин полкаца тӀеме йелира капитан Павлик баьччаллехь йолу салтийн рота (Чаянкийн казармаш къуьйсу тӀом) — немцой чубахкарна низамехь дуьхьало йина цхьаъ бен йоцу меттиг.
- 1945 — Йоккха Британин Паччахьан ТӀХӀН дуьххьара кхоьссира сейсмобумба Grand Slam
- 1954 — йина йолу Москохан метрополитенан ХӀозанан аса.
- 1956 — америкин Ampex компанис гайтира дуьненахь дуьххьарлера видеомагнитофон VR-1000.
- 1966 — Цийчоьно АЦШ вице-президента Хамфри Губерта кховдийна доттагӀаллех ЙахӀуда барт йаккхар элира.
- 1972 — Калбаан гергара SE-210 бохам (ЦӀЭ). Велла 112 стагк — Цхьаьнатоьхна Ӏарбийн Эмираташкахь баккхийчех авиабохам.
- 1979 — Дохера Boeing 727 бохам. Велла 45стаг — КъатӀарера баккхийчех авиабохам.
- 1980 — Варшавера Ил-62 бохам. Велла 87 стаг — оцу хенахь угаре боккха бохам Польшехь.
- 1982 — Калифорнин Анахайм гӀалахь , Radio City сценин тӀехь, металлико йелира шен хьалхара концерт.
- 1983 — Дуьххьара охьа а ца хаош Атлантикин Ӏапказ тӀехула ССРС ТӀХӀФ Къилбаседа флотан авиацин Ту-142М кеманахь Кубе вахар.
- 1990 — ССРС Конституцин йукъара баьккхина ССКП куьйгаллин ролах лаьцна 6 йаззам.
- 1994 — Linux 1.0.0 версин релиз
XXI бӀешо
бӀаьра нисйан- 2004
- АЦШ калифорнин Мохаве гӀум-арахь автомобилаш-роботаш хаьхкира. Массо а дистанцин йукъара бевлира[9].
- Путин Владимир хаьржина Российн Президент шолгӀачу муьранна.
- 2016 — Российн президента Путин Владимира омар дина Шемара Российн тӀеман тоба арайаккха аьлла (эскарш чудахийтинера 2015 шеран 30 сентябрехь). Операцин жигара фаза кхин дӀайаьхьира.
- 2022 — Росси Украинин чуйахар: Донецке герз деттар, 23 кхелхинарг.
Оцу динахь бинарш
бӀаьра нисйанХьажа иштта категори: Бинарш 14 мартехь
XIX бӀешо кхачале
бӀаьра нисйан
- 1681 — Телеман Георг Филипп (велла 1767), немцойн композитор, капельмейстер, музыкин гӀуллаккхо.
- 1709 — де Мабли Габриэль Бонно (велла 1785), французийн социалан философ, утопист.
- 1794 — Бем Юзеф (велла 1850), полякийн баьчча.
XIX бӀешо
бӀаьра нисйан
- 1804
- Штраус Иоганн (велла 1849), австрин композитор, Ӏад хьокху пондарча, дирижёр, вальсийн автор.
- Веденяпин Алексей (велла 1847), оьрсийн эпсар, декабрист, Цхьаьнатоьхна славянийн йукъараллин декъахо.
- 1820 — Виктор Эммануил II (велла 1878), Сардинин паччахьаллин (Пьемонтан) паччахь; керлачу заманан цхьааллин Италин хьалхара паччахь (1861 шарахь дуьйна).
- 1823 — Теодор де Банвиль (велла 1891), французийн йаздархо, поэт, «говзаллаш говзаллашна» теоретик.
- 1833 — Тейлор Люси (йелла 1910), дуьххьарлера америкин зуда-цергийн лор
- 1835 — Скиапарелли Джованни Вирджинио (велла 1910), италихойн астроном; 1877 шарахь Марс тӀехь карийна гота асанаш, царех татолаш аьлла.
- 1854 — Эрлих Пауль (велла 1915), немцойн лор, бактериолог а, биохимик а, Нобелан совгӀатан лауреат (1908).
- 1858 — Толль Эдуард (велла 1902), российн геолог, полюсан талламхо.
- 1864 — Редль Альфред (ша вийна 1913), австрин-мажарчоьнан талламан шолгӀа стаг; тӀаьхьа вохкавелла Российн.
- 1867 — Альберини Филотео (велла 1937), италихойн режиссёр, кхоллархо, кинематографан хьалхарчех цхьаъ.
- 1868 — Недошивин Александр (велла 1943), оьрсийн православин мозгӀар, эсперантист.
- 1870 — Турчанинова Евдокия (йелла 1963), театран актриса, ССРС халкъан артист.
- 1879 — Эйнштейн, Альберт (велла 1955) — немцойн а, амнрикин а физик-теоретик, дустараллин теорин автор, 1921 шеран физикин Нобелан совгӀатан лауреат, йукъараллин гӀуллаккхо, гуманист.
- 1867 — Альберини Филотео (велла 1937), италихойн режиссёр, кхоллархо, кинематографан хьалхарчех цхьаъ.
- 1868 — Недошивин Александр (велла 1943), оьрсийн православин мозгӀар, эсперантист.
- 1870 — Турчанинова Евдокия (йелла 1963), театран актриса, ССРС халкъан артист.
- 1879 — Альберт Эйнштейн (велла 1955), немецкий и американский физик-теоретик, автор дустараллин теорин автор, лауреат Нобелевской премии (1921).
- 1886 — Фаворский Владимир (велла 1964), график, суртдиллархо, исбаьхьалча, хьехархо, ССРС халкъан исбаьхьалча, ССРС ИАХ декъахо.
- 1887 — Бич Сильвия (йелла 1962), америкин йаздархо а, арахецархо а.
- 1891 — Бучма Амвросий (велла 1957), театран а, кинон а актёр, режиссёр, ССРС халкъан артист.
XX бӀешо
бӀаьра нисйан
.jpg)
- 1905 — Лавров Юрий (велла 1980), театран а, кинон а актёр, ССРС халкъан артист.
- 1908 — Раков Николай (велла 1990), композитор, пианист, дирижёр, хьехархо, ССРС халкъан артист.
- 1909
- Гитович Александр (велла 1966), оьрсийн советийн поэт, цийхойн а, корейн а литературин гочдархо.
- Бояджиев Григорий (велла 1974), советийн театрйовзархо, театран йемалча а, хьехархо а.
- Эла Голицын Сергей (велла 1989), оьрсий советийн йаздархо, мемуархот, инженер-топограф, тӀеман объекташйархо.
- 1911 — Акира Ёсидзава (велла 2005), оригами гӀарйаьккхинарг, цунах говзаллин тайпа динарг.
- 1912 — Рапопорт Иосиф (велла 1990), Ӏилманча-генетик,ССРС ӀА декъахо-корреспондент.
- 1913 — Гулиа Георгий (велла 1989), абхазех схьавалар долу оьрсийн йаздархо.
- 1917 — Королёв Николай (велла 1974), советийн боксёр а, тренер а, ССРС 4-зза абсолютан чемпион.
- 1920 — Хомич Алексей (велла 1980), советийн футболан кевнахо.
- 1922 — Соловьёв Анатолий (велла 2000), театран а, кинон а актёр, РСФСР хьакъ долу артист.
- 1923 — Арбус Диана (ша йийна 1971), америкин суртдаккхархо-документалист.
- 1925
- Жукова Римма (йелла 1999), советийн спортхо-конкешхахкархо, дуьненан чемпион.
- Джон Уэйн (велла 1994), ингалсан йаздархо.
- 1928 — Борман Фрэнк, америкин астронавт.
- 1930
- Яковлев Егор (велла 2005), советийн а, российн а журналист, цхьа могӀа арахецараллин коьрта редактор.
- Ковальджи Кирилл (велла 2017), оьрсийн йаздархо а, гочдархо а.
- Песков Василий (велла 2013), йаздархо, журналист, телехьалхелелорг, некъбархо, Ленинан совгӀатан лауреат.
- 1932 — Ельцина Наина, Российн хьалхара Президентан Ельцин Борисан зуда.
- 1933
- Джонс Куинси, америкин композитор а, продюсер а.
- Майкл Кейн, ингалсан актёр, шина «Оскаран» да.
- 1937 — Савельев Владимир, украинийн кинорежиссёр, актёр, сценарихо, продюсер.
- 1939
- Роша Глаубер (велла 1981), бразилин кинорежиссёр, сценарихой, продюсер.
- Блие Бертран, французийн кинорежиссёр («Вальс дийриш», «Сан стаг»), сценарихо а, йаздархо а.
- 1941
- Петерсен Вольфганг, немцойн а, америкин а режиссёр, сценарихо а, продюсер а.
- Яковлева Ольга, театран а, кинон а актриса, РСФСР халкъан артист.
- 1947
- Белла Джанни, италихойн йишлакхархо а, композитор а.
- Трошев Геннадий (велла 2008), советийн а, российн а тӀеман хьаькам, инарла-полковник, Российн Турпалхо.
- 1948 — Кристал Билли, америкин актёр, кинорежиссёр, конферансье, сценарихо, продюсер.
- 1953 шеран — Ахтаханов, Руслан Абуевич (вийна 2011) — нохчийн поэт, Российн йаздархойн бертан декъахо, Артём Боровик цӀарах долу совгӀатан лауреат, Вайн хенан гуманитарин академин проректор.
- 1955 — Пажитнов Алексей, советийн а, америкин а программист, «Тетрис» ловзар динарг.
- 1957 — Левин Александр, поэт а, эшарийн автор.
- 1958 — Альбер II, Монакон урхаллин эла (2005 шарахь дуьйна).
- 1959 — Тюни Тамара, америкин актриса, режиссёр, продюсер.
- 1961 — Джонсон Джеральд Пенни, америкин актриса.
- 1965 — Хан Ӏамир, хӀиндин актёр, продюсер, режиссёр.
- 1967 — Суркова Наталья, российн театран а, кинон а актриса.
- 1968 — Фоллоуз Миган, канадин-америкин актриса.
- 1973 — Брандт Бетси, америкин телевизионан актриса.
- 1974 — Пак Грейс, корейхойх схьайалар долу америкин-канадин актриса.
- 1976 — Гиллис Дэниел, канадин-керлазеландин актёр.
- 1978 — Ван ден Хогенбанд Питер, нидерландин неканча, кхузза олимпийн чемпион
- 1979
- Анелька Николя, французийн футболист.
- Воля Павел, российн артист, забарча.
- 1980 — Уварова Нелли, российн актриса.
- 1986 — Белл Джейми, ингалсан киноактёр.
- 1988
- Грей Саша, америкин порноактриса.
- Карри Стеф, америкин баскетболхо, КъБА кхузза чемпион, КъБА шозза MVP, шозза дуьненан чемпион.
- 1992 — Олеринская Ингрид, российн актриса.
- 1997
- Байлз Симона, америкин гимнаст, 4-зза олимпийн чемпион, 19-зза дуьненан чемпион.
- Лаврейсен Харри, нидерландин вилспетхахкархо, шозза олимпийн чемпион, дуккха а дуьненан а, Европин а чемпион.
XXI бӀешо
бӀаьра нисйан- 2008 — Фортсон Эбби Райдер, америкин актриса.
Оцу динахь белларш
бӀаьра нисйанХьажа кхин а: Категори:Белларш 14 мартехь
XIX бӀешо кхачале
бӀаьра нисйан- 1471 — Мэлори Томас (вина 1405 шо гергга долуш), ингалсан йаздархо, «Паччахь Артурах а, цуьнан Гоьрга текхан майра къонахех а жайнин» автор.
- 1791 — Иоганн Соломон Землер (вина 1725), немцойн Ӏелам стаг, протестантийн килсан историк.
XIX бӀешо
бӀаьра нисйан- 1801 — Красицкий Игнацы (вина 1735), полякийн поэт, драматург, публицист.
- 1803 — Клопшток Фридрих Готлиб (вина 1724), немцойн поэт.
- 1823 — Дюмурье Шарль (вина 1739), Сийлахь французийн революцин дуьхьала ваьлла инарла.
- 1848 — Жиркевич Иван Степанович (вина 1789), российн тӀеман хьаькам а, мемуархо а.
- 1872 — Княжевич Александр (вина 1792), оьрсийн пачхьалкхан гӀуллаккхо, финансийн министр (1858—1859), сенатор, Пачхьалкхан кхеташонан декъахо.
- 1874 — Иоганн Генрих фон Медлер (вина 1794), немцойн астроном.
- 1883 — Маркс Карл (вина 1818), немцойн философ а, политик а, коммунизман теорин бухбиллинарг.
XX бӀешо
бӀаьра нисйан- 1905 — Комиссаржевский Фёдор (вина 1838), российн оперин йишлакхархой.
- 1912 — Лебедев Пётр (вина 1866), физик-экспериментатор, Россехь дуьххьара Ӏилманан физикин ишкол йиллинарг.
- 1932 — Истмен Джордж (вина 1854), «Кодак» цӀе йолу чӀураман фотокамера йинарг а, арахоьцург а.
- 1927 — Чаксте Янис (вина 1859), Латвин Республикин дуьххьарлера президент.
- 1946 — Вернер фон Бломберг (вина 1878), немцойн тӀеман баьчча, инарла-фельдмудир (1936), 1933—1938 шерашкахь Германин империн дуьхьалонан министр (1935 шарахь дуьйна — империн тӀеман министраллин).
- 1951 — Льютон Вэл (вина 1904), америкин кинопродюсер, йаздархо, сценарихо.
- 1953 — Готвальд Клемент (вина 1896), Чехословакин премьер-министр (1946—1948) а, президент (1948—1953) а.
- 1957
- Телешов Николай (вина 1867), оьрсийн советийн йаздархо а, мемуархо а.
- Юрьев Борис (вина 1889), советийн Ӏилманча-авиатор, ССРС ӀА академик.
- 1970 — Перлз Фриц (вина 1893), немцойн лор-психиатр, гештальт-терапи коьллинарг.
- 1972
- Дуров Владимир (вина 1909), циркан артист, караӀаморг, ССРС халкъан артист.
- Лактионов Александр (вина 1910), суртдиллархо а, график а, РСФСР халкъан исбаьхьалча.
- 1973 — Эйкен Говард (вина 1900), америкин математик, инженер, компьютерашйаран пионер.
- 1975 — Сьюзен Хэйуорд (йина 1918), америкин актриса, «Оскар» совгӀат даьккхинарг.
- 1982 — Молчанов Кирилл (вина 1922), советийн композитор.
- 1983 — Роне Морис (вина 1927), французийн актёр а, кинорежиссёр а.
- 1984
- Печчеи Аурелио (вина 1908), италихойн Ӏилманча, йукъараллин гӀуллаккхо.
- Шираз Ованес (вина 1915), эрмалойн поэт, йукъараллин гӀуллаккхо.
- 1988 — Малян Генрих (вина 1925), эрмалойн театран а, кинон а режиссёр, сценарихо, хьехархо, ССРС халкъан артист.
- 1990 — Левинсон Ефим (вина 1927), эстрадин артист, тайнигашлелориг, РСФСР хьакъ долу артист.
- 1992 — Михайлов Александр (вина 1922), театран а, кинон а артист, РСФСР хьакъ долу артист.
- 1994 — Шаферан Игорь (вина 1932), советийн поэт-эшархо.
- 1995 — Фаулер Уильям (вина 1911), америкин астрофизик, Нобелан совгӀатан лауреат (1983).
- 1997 — Циннеман Фред (вина 1907), австрера схьавалар долу америкин кинорежиссёр.
- 2000 — Данин Даниил (вина 1914), советийн а, российн а йаздархо, сценарихо, литературин йемалча, Ӏилма гӀарадаккхархо.
XXI бӀешо
бӀаьра нисйан- 2005 — Ёсидзава, Акира Ёсидзава Акира (вина 1911), оригами гӀарайаккхархо, цуо цунах халкъан промыслах говзалла йина.
- 2006 — Мери Леннарт (йина 1929), эстонийн йаздархо а, политик а, 1992—2001 шерашкахь Эстонин президент.
- 2007 — Голицын Илларион (вина 1928), суртдиллархо, график, скульптор, РИА академик, Российн халкъан исбаьхьалча.
- 2012 — Арсанукаев, Шайхи Ӏабдулмуслиман воӀ (вина 1911), нохчийн йаздархо а, поэт а, Нохчийн Республикин Халкъан йаздархо.
- 2015 — Распутин Валентин (вина 1937), оьрсийн йаздархо, Социалистийн Къинхьегаман Турпалхо.
- 2018 — Хокинг Стивен (вина 1942), ингалсан физик-теоретик, космолог, Ӏилма гӀарадаккхархо.
Хьажа кхин а
бӀаьра нисйан
Билгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ XX а, XXI бӀешерашкахь григорийн рузма хьалха йу юлиананчул 13 де-буьйса. Кхечу бӀешерашна григорийн а, юлианан а терхьаш кхин ду; нийса дехьадаккхархьама лело мега башха терхьийн конвертер.
- ↑ Про встановлення Дня українського добровольця
- ↑ [www.calend.ru/day/3-14 Праздники, дни городов, знаменательные события 14 марта 2010 года.]
- ↑ Омидзутори — фестиваль огня и воды / События Японии Архивйина 2021-02-26 — Wayback Machine
- ↑ 1 2 Старый стиль, 1 марта, Новый стиль 14 марта, суббота // Православный церковный календарь
- ↑ 1 2 14 марта 2015 года Архивйина 2017-09-04 — Wayback Machine // Православие и мир, православный календарь, 2015 г.
- ↑ [[:ru:s:Жития святых по изложению свт. Димитрия Ростовского/Март/1#Кеп:Только число|Страдание святых мучеников Нестора и Тривимия]] // Жития святых на русском языке, изложенные по руководству Четьих-Миней свт. Димитрия Ростовского : 12 кн., 2 кн. доп. — М.: Моск. Синод. тип., 1903—1916. — Т. VII: Март, День 1. — С. 39.
- ↑ [[:ru:s:Жития святых по изложению свт. Димитрия Ростовского/Март/1#Кеп:Только число|Страдание святой мученицы Антонины]] // Жития святых на русском языке, изложенные по руководству Четьих-Миней свт. Димитрия Ростовского : 12 кн., 2 кн. доп. — М.: Моск. Синод. тип., 1903—1916. — Т. VII: Март, День 1. — С. 40.
- ↑ В США прошла гонка автомобилей-роботов. Все сошли с дистанции(ТӀе цакхочу хьажорг)