БаӀ

БаӀ
БаӀ
Ӏилманан классификаци
Домен:	Эукариоташ
Дуьне:	Ораматаш
Дакъа:	Magnoliopsida
ТӀера къеп:	Asteranae
Къеп:	Asterales
Доьзал:	Asteraceae
Бухара доьзал:	Carduoideae
Триба:	Cardueae
Бухара триба:	Carduinae
Тайпа:	Arctium
Тайпа:	БаӀ
Дуьненайукъара Ӏилманан цӀе
	Arctium lappa L., 1753
Синонимаш
	Хьажа йозане
Дочерние таксоны
	Хьажа йозане
ITIS	36545
NCBI	4217
EOL	468152

БаӀ^[1] (лат. Arctium láppa^[2]) — дукха шерийн кепара бецан Астрин доьзалан БаӀ тайпанан орамат.

БаӀ рудералан (нехашан) орамат йу, кхуьу адаман хӀусаман гергахь — некъаш йисташкахула, хасбошмашкахь, бай тӀехь, аренашкахь.

Ботаникин сурт

Йоккха дукха шерийн йа шина шеран^[3] бецан орамат, 60—120 см лекха (наггахь кхаа метре кхочу^[4]). Йерриг орамат чӀогӀа пухӀ баьлла йу, башха пухӀ баьлла хуьлу тускарш.

Орам стомма чӀун урчакхкепара, 60 см беха^[4].

ГӀад нийса лаьтта, чӀогӀа дохаллехь хершнаш долуш, дукха хьолехь цӀен басаре йина; дукха нийса лаьтта,схьадаьхкина геннаш, тӀехула цӀузамкепара чоьш долу, машакепара схьадаьхкина Ӏийдаргашца^[4].

ГӀаш чӀогӀа даккхий, гӀажкепара, догкепара йа шуьйрадогкепара-хӀоакепара, даьржина кӀаьгнаш-цергкепара йа йуьззинайистан^[4], тӀехулара сийна дерзина ала мегар долуш, нилха доца чоьшца, лахахь сира-истангпухӀ баьлла, даьржина можо Ӏийдаргашца. Орамера гӀаш 50 см деха, 30 см сов йеха са болу гӀожмаш тӀехь; гӀодан гӀаш дикка сиха жимло, уггаре лакхарнаш бух тӀехь гӀийла догкепара^[4].

БаьӀан заза доккха суьртаца

Зезагаш биргӀакепара, таьӀна-цӀен семса турскепара лаьтта даккхий горгалкепара тускаршкахкахь, наггахь 10 а, сов а см деха, геннашна йисташкахь лаьтта цхьатерра лакхахь^[4]. Заза долу июнехь—июлехь.

ТӀехьарчорган гӀаш дерзина йа гӀеххьа машакепара; лахара гӀаш ланцетан, килькепара, 1—1,5 мм шуьйра, йисташкахь гӀийла бӀаьргачокепара-цергийн, дехьадолу готта асанан-ланцетан, дӀатаьӀна ира бохь хуьлий, чекхдолу зайланца; йуккъернаш — тӀетаьӀна пухӀ баьлла; чоьхьара гӀаш ланцеткепара сийна, наггахь таьӀна-цӀен, боца чо баьлла, тӀаьхь-тӀаьхьа ираделла, боьххьехь гӀийла чӀуг, цхьабосса деха йа зезагел деха^[4].

Заза таьӀна цӀен, цӀеххьана гатделла 5—6 мм йеха турбане, дӀасаттаран дохалла 4—5 мм, ларин декъана кхочу 1,5—2 мм. Дургалгийн тӀехулара тӀетоьхнарг 0,2 мм йеха, гатйелла а, ирайелла а, лахарниг 0,75 мм, цхьалха йа шина декъех^[4].

Синонимаш

Arcion majus Bubani
Arcion tomentosum Bubani
Arctium adhaerens Gilib.
Arctium bardana Willd.
Arctium chaorum Klokov
Arctium grandiflorum Desf.
Arctium lappa Willd.
Arctium lappa subsp. lappa
Arctium lappa subsp. majus (Gaertn.) Arènes
Arctium lappa var. lappa
Arctium majus Bernh.
Arctium minus subsp. nemorosum (Lej.) Syme
Arctium ruderale Salisb.
Arctium vulgare (Hill) Evans
Arctium vulgare Druce
Bardana arctium Hill
Bardana lappa Hill
Lappa arctium Hill
Lappa glabra Lam.
Lappa major Gaertn.
Lappa nemorosa Körn. ex Griewank
Lappa officinalis All.
Lappa vulgaris Hill
Lappa vulgaris var. vulgaris

Билгалдахарш

↑ Arctium lappa L. — Лопух большой (оьрс.). БИН РАН. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 6 февраль.
↑ lappa — баьӀан латинан цӀе. — Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие / К. Ф. Блинова, Н. А. Борисова, Г. Б. Гортинский и др.; Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — М.: Высш. шк., 1990. — С. 206. — ISBN 5-06000085-0.
↑ Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху БФС тIетовжаран текст йазйина йац
↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ Юзепчук С. В., Сергиевская Е. В. Лопух — Arctium // Флора СССР / Ботанический институт имени В. Л. Комарова Академии наук СССР; Начато под руководством и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Редакторы тома Б. К. Шишкин и Е. Г. Бобров. — М.—Л.: Изд-во Академии наук СССР, 1962. — Т. XXVII. — С. 97.

Литература

Губанов И. А. и др. 1266. Arctium lappa L. — Лопух большой, или Репей // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3 т. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл., 2004. — Т. 3. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 330. — ISBN 5-87317-163-7.
Лекарственные растения луга. — М.: Изобразительное искусство, 1993. — С. 34—35.
Касименко М. А. Кормовые растения сенокосов и пастбищ СССР : в 3 т. / под ред. И. В. Ларина. — М. ; Л. : Сельхозгиз, 1956. — Т. 3 : Двудольные (Гераниевые — Сложноцветные). Общие выводы и заключения. — С. 596—597. — 880 с. — 3000 экз.
Павлов Н. В. Растительное сырье Казахстана / под ред. В. Л. Комарова. — М. Л.: АН СССР, 1947. — С. 486—487. — 551 с. — 2000 экз.

[BIN-1] Arctium lappa L. — Лопух большой (оьрс.). БИН РАН. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 6 февраль.

[2] lappa — баьӀан латинан цӀе. — Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие / К. Ф. Блинова, Н. А. Борисова, Г. Б. Гортинский и др.; Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — М.: Высш. шк., 1990. — С. 206. — ISBN 5-06000085-0.

[БФС-3] Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху БФС тIетовжаран текст йазйина йац

[ФСССР-4] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ Юзепчук С. В., Сергиевская Е. В. Лопух — Arctium // Флора СССР / Ботанический институт имени В. Л. Комарова Академии наук СССР; Начато под руководством и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Редакторы тома Б. К. Шишкин и Е. Г. Бобров. — М.—Л.: Изд-во Академии наук СССР, 1962. — Т. XXVII. — С. 97.

[1]

[2]

[3]

[4]