1654 шо

XV бӀешо — XVI бӀешо — XVII бӀешо — XVIII бӀешо — XIX бӀешо

1590‑гӀа	1590	1591	1592	1593	1594	1595	1596	1597	1598	1599

1600‑гӀа	1600	1601	1602	1603	1604	1605	1606	1607	1608	1609
1610‑гӀа	1610	1611	1612	1613	1614	1615	1616	1617	1618	1619
1620‑гӀа	1620	1621	1622	1623	1624	1625	1626	1627	1628	1629
1630‑гӀа	1630	1631	1632	1633	1634	1635	1636	1637	1638	1639
1640‑гӀа	1640	1641	1642	1643	1644	1645	1646	1647	1648	1649
1650‑гӀа	1650	1651	1652	1653	1654	1655	1656	1657	1658	1659
1660‑гӀа	1660	1661	1662	1663	1664	1665	1666	1667	1668	1669
1670‑гӀа	1670	1671	1672	1673	1674	1675	1676	1677	1678	1679
1680‑гӀа	1680	1681	1682	1683	1684	1685	1686	1687	1688	1689
1690‑гӀа	1690	1691	1692	1693	1694	1695	1696	1697	1698	1699

1700‑гӀа	1700	1701	1702	1703	1704	1705	1706	1707	1708	1709

Хронологин таблица

**1654 шо кхечу рузманашкахь**
Григорианан рузма	1654 MDCLIV
Юлианан рузма	1653—1654 (11 январехь дуьйна)
Юлианан рузма византийн эрица	7162—7163 (11 сентябрехь дуьйна)
Рум йиллинчара дӀа	2406—2407 (1 майхь дуьйна)
Жуьгтийн рузма	5414—5415 ה'תי"ד — ה'תט"ו
Исламан рузма	1064—1065
Шираэрмалойн рузма	4146—4147 (11 августехь)
Эрмалойн килсан рузма	1103 ԹՎ ՌՃԳ
Цийн рузма	4350—4351 癸巳 — 甲午 Ӏаьржа лаьхьа — баьццара говр
Эфиопийн рузма	1646 — 1647
ШирахӀиндин рузма
- Викрам-самват	1710—1711
- Шака самват	1576—1577
Иранан рузма	1032—1033
Буддийн рузма	2197

1654 (эзар йалх бӀе шовзткъе итт доьалгӀа) шо Григорианан рузманца — високосан доцу шо, долалуш долу йеарахь. Иза вайн эран 1654 шо ду, 654 шо 2 эзарлагӀа шерашкахь, 54 шо бӀешеран, 4 шо 6-гӀа иттаннаш шерашкахь XVII бӀешеран, 5 шо 1650-гӀа шерийн.

Хиламаш нисйе бӀаьра

Малхбуза а, Йуккъера а Европа нисйе бӀаьра

15 апрель — ингалсан а, Голландин а йукъара Вестминстеран машар, цуо къобал дина «Навигацин акт», 1611 шарахь дуьйна ингалсан Ост-ХӀиндан компанин йина харж метахӀотто декхар тӀелаьцна.
7 июнь — французийн паччахьан Людовик XIV-гӀачун таж тиллина.
3 сентябрь — британин парламент гулйина^[1].
ингалс-португалийн махлелоран барт, цуо таро йелла ингалсхошна махлело ХӀиндехь а, ХӀиндонезехь а.
Шотланди, Ирланди, Ингалс пачхьалкхаш цхьаьнатохарх ордонанс. 3 сентябрь — Парламент гулйар. Шеконе йехкина протекторан конституцин бакъонаш. Йукъара ницкъала дӀаваьккхина бӀе сов депутат.
1654—1660 — Швецин паччахь Карл X Густав.
Элийн, шайн куьйгакӀеларчарна,тӀеман хьашташна меттигерчу ландтагаш чӀагӀ ца йеш налогаш тохаран бакъонех рейхстаган сацам.
Пхьолан а, махлелоран тӀиера Чехех налогаш хӀиттор.

Карл X Густав

Малхбален Европа нисйе бӀаьра

8 январь — Переяславлан Радо болх дӀаболор. Украина Российца цхьаьнакхетарах сацам. Хмельницкий Богдана а, гӀазакхаллин векалийн дакъано а дуьй баарца чӀагӀбира Оьрсийн пачхьалкхаца барт. Зударий а, лайш а боцуш, 127 328 гӀазакхийчо байӀат дина оьрсийн паччахьна.
9 январь — Переяславлан Радан болх чекхбалар.
Январь — Йерриг европин мехкашка Украина Российца цхьаьнакхетарх хаамца вакилаташ хьажийна.
Февраль — Москоха, Украинин ГӀазакхийн Пачхьалкх Российн Паччахьаллин йукъайахаран хьолех, барт бан хьажийна вакилат. Хмельницкий Богданан йаззамаш а, оьрсийн урхаллин дехаран грамоташ а.
Май — дуьйладелла Российн а, Польшин а тӀемаш.
1654—1667 — оьрсийн-полякийн тӀом.
1654—1655 — оьрсийн эскаран кхиамаш. Дорогобужск, Рославль, Смоленск, Могилёв, Витебск, Минск, Вильно, Гродно йаккхар.
Июль — Польшин барт гӀирманан гӀезалошца.
16 сентябрь — Литвагара (Речь Посполитигара) Смоленск йаккхар.
ДингӀуллакххойн гулам, Никонан хийцамаш къобалбар. Бекъабаларан йуьхьиг.
Аргунь, Селенга, Ингода эркаш дӀаделлар.
Йиллина Иргенан набахте
Матвеев А. С. кхийсархойн хьаькам а, полковник а хӀоттор.
ЦӀестан ахсом зорба тоха долор.
Ф.Байковн вакилат Цийчу хьажйар.

Ази нисйе бӀаьра

1654—1657 — Байков Фёдоран Цийчу оьрсийн вакилат.
Чжэн Чэнгунан 800 кема Янцзы чухула хьала а деина, десант а кхоьссина гуо бира Нанкинна. Маньчжураша кхерам тесира гӀалара берриг цийхой хӀаллакбан. Чжэн Чэнгунан флот хӀорд чу йахара.

Америка нисйе бӀаьра

Декабрь — Вест-Инде хьажийра ингалсан тӀеман экспедици.
Португалхоша Ресиф йаккхар — Бразилера голландхойн тӀаьххьара чӀагӀйина пункт.
26 апрель — Бразилера арабаьхна берриг жуьгтий.

Ӏилма, техника, технологи нисйе бӀаьра

Немцойн физик, инженер, философ Отто фон Герике (1602—1686) шерашкахь йира йевза эксперимент Магдебурган эхигашца — «шиъ цӀеста эхиг диаметрехь 14 дюйм (35.5 см) гергга, йукъахь йаьсса, вовшенна тӀеттӀа таӀийна». Чура хӀаваъ арадаьккхича, говрашка вовшах ца даккхалора сфера, уьш тӀеттӀа латийна арахьара хӀаваан Ӏаткъамо бен йоцушехь.

Гюйгенс Христиан (1629—1695) зорба тоьхна шен белхан «Гонасизан барам билгалбаккхар», цунах хилира гонасизан диаметран йукъаметтиг билгалйаккхаран теорин ладаме дакъа лацар ( $Ipi$ терахь лара).

Ингалсхочо Роберт Биссакера (Robert Bissaker, цуьнца воьзна воцуш 1657 шарахь — Сет Партриджа, Seth Partridge) карлайаьккхина логарифмийн сизар (тӀетоьхна бегунок)^[2].