Борзанан оьмар

Борзанан оьмар — адаман историн къастош болу археологин хаамийн мур (в. э. XXXV / XXXIII — XIII / XI бӀ. хь.), коьрта роль лелайо борзанан хӀумнаш, иза доьзна металлаш тодарца доьзна, масала, йоьза а, гӀели а, иза доккхура маьӀданаш долчуьра, йуха царех борза дора. Борзанан оьмар шолгӀа дакъа ду, хьалхара металлан муьран тӀаьхьара дакъа, цуо хийцина йоьза оьмар а, цулла хьалхара аьчкан оьмар а. Хронологин гуранаш борзанан оьмаран тайп-тайпана оьздангаллин тайп-тайпана ду.

Борзанан оьмар
ЦӀе тиллина сийдина	борза
Цул хьалхарниг	тӀулгийн оьмар, йоьзанан оьмар
Цуьнан рогӀераниг	Аьчка оьмар
Долоран терахь	3300 в. э. хьалха, 3200 в. э. хьалха, 3100 в. э. хьалха
Чаккхенан терахь	1200 в. э. хьалха, 300 в. э. хьалха, 600 в. э. хьалха
Викиларми чохь медиафайлаш

      Таллархой/лахьорхой       Даьхнийлелорхой-кхерстарш       Атта латталелоран йукъараллаш       Чолхе латталелоран йукъараллаш/Тхьамдалла       Хьалхара цивилизацеш       йеса зонаш * Ровзанан доза — борзанан оьмар вайн эрал 2000 ш. хьалха

Йукъара муьраш бар

Къастайо хьалхара, йуккъера, тӀаьхьара муьраш борзанан оьмаран. Йуьхьанцв борзанан оьмаран металца йолу оьздангалин зоно дӀалоцура 8—10 млн км² гергга, ткъа цуьнан чаккхенгахь цуьнан майда тӀекхийтира 40—43 млн км² кхаччалц. Борзанан оьмаран йохаллехь кхуьура уьш хийца цхьа могӀа металлургин провинцеш.

Хьалхара борзанан оьмар

Майкопан оьздангалла Къилбаседа Кавказехь — борза тарло кхузахь дина хила.

Йоьза оьмар борзанан оьмарх къастош доза ду, Балканийн-Карпатийн металлургин провинци йохар ду (в.э. 4-гӀа эзар шо хь. 1-ра дакъа), Циркумпонтийн металлургин провинци кхоллайалар ду (в.э. XXXV/XXXIII бӀ. шо хь.). Циркумпонтийн металлургин провинцин чохь, иза уггаре чӀогӀа йара хьалхара а, йуккъера а бӀешарахь, дӀайиллира, лело йолийра йоьзанан маьӀдин йаккъаш Къилба Кавказехь, Анатолехь, Балканийн-Карпатийн регионехь, Эгейн гӀайренаш тӀаьхь. Цунна малбузехьа болх беш йара ламанан-металлургин йаккъаш Къилба Альпашкахь, Иберийн ахгӀайренна тӀехь, Британин гӀайренаш тӀехь, къилбехахь а, къилба-малхбалехь а металлашдохку оьздангаллаш йевза Мисрахь, Ӏарбийчохь, Иранехь, ОвхӀанехь, Пакистане кхаччалц.

Хьажа кхин а

• ТӀулгийн оьмар
• Йоьзанан оьмар
• Борзанан оьмаран бохам
• Аьчкан оьмар

Литература

• Бронзовый век. Европа без границ. Четвертое - первое тысячелетия до н. э. = Bronzezeit. Europa ohne Grenzen. 4.-1. Jahrtausend v. Chr. : каталог выставки / Гос. Эрмитаж, Гос. музеи Берлина Прусское культурное наследие [и др. ; науч. ред. Ю. Ю. Пиотровский]. — СПб.: Чистый лист, 2013. — 646 с. — ISBN 978-5-90152-838-9.
• Черных Е. Н., Авилова Л. И., Орловская Л. Б. «Металлургические провинции и радиоуглеродная хронология». М., 2000.
• Черных Е. Н., Кузьминых С. В. «Древняя металлургия Северной Евразии (сейминско-турбинский феномен)». М., 1989.
• A. F. Harding. European Societies in the Bronze Age. Camb., 2000.
• Chernykh E. N. Ancient Metallurgy in the USSR. The Early Metal Age. Cambridge, 1992.
• Metallurgy in Ancient Eastern Eurasia from the Urals to the Yellow River. Linduff (ed.). K., The Edwin Mellen Press, Ltd. 2004.
• The Bronze Age Civilization in Central Asia. Armonk. Kohl F.L. (ed.). N.Y., 1981.

Хьажоргаш

• Статьи по культурам эпохи энеолита и бронзы