Иран

Иранан Исламан Республика (гӀажар. جمهوری اسلامی ایران‎) — ДжомхӀури-́йе Эслɒми́-йе Ирɒ́н), доца — Иран, ГӀажарийчоь (гӀаж. ایران) — Хьалхара Азера пачхьалкх ю, коьрта гӀала — ТехӀеран ю.

Иран
гӀаж. ایران
Байракх ХӀост
Девиз: «Йозуш цахилар, Маршо, Исламан Республика» «اﺳﺘﻘﻼﻝ، ﺁﺯﺍﺩﻯ، جمهوری اسلامی» «Эстекълаль, азади, джомхӀури-йе-эсломи»
Шатлакхан Илли: «سرود ملی اﻳﺭﺍﻥ» «Сору́де мелли́йе Ира́н»
Кхоьллина	1979 шаран 1 апрель (Исламан революци)1979 шаран 1 апрель (Исламан революци)
Официалан мотт	гӀажарийн
Коьрта гӀала	ТехӀеран
Яккхий гӀаланаш	ТехӀеран, Мешхед, Кередж, Тебриз, Шираз, Исфахан, Ахваз
Урхаллин тайпа	Исламан республика
Лакхара куьгалхо Президент цхьалгӀа вице-президент	Ӏали Хаменеи Хьасан Рухьани Эшаг Джахангири
Пачхь. дин	ислам, шиӀиташ
Латта
• Шадерг	1 648 000 км² (17-гӀа дуьненахь)
• % хина тӀехле	0,7
Бахархой
• Мах хадор	79 853 900 стаг
ДЧС
• Шадерг (2012)	997,4 млрд долл. (18-гӀа)
• ХӀораннан а сина	13 100 долл.
АДКИ (2013)	0,742 (лакхара; 76-гӀа меттиг)
Ахча	Иранан риал (IRR, код 364)
Интернет-доменаш	.ir
Код ISO	IR
Код МОК	IRI
Телефонан код	+98
Сахьтан аса	+3:30 (аьхккий — UTC+4:30), IRST
Автомобилийн некъаш	аьтту агӀора[d]
Медиафайлаш Викилармехь

Географи

Малхбалехь ОвхӀан-пачхьалкхаца а, Пакистанаца а, Малхбузехь Ӏиракъаца доза ду. къилбасед-Малхбузехь Туркойчоьца а, Азербайджанац а, Эрмалойчоьца а, къилбасед-Малхбалехь Туркменица доза ду.

къилбаседехь Каспий-хӀорданца а, къилба-Малхбузехь ГӀаьжарийн чукхет-хӀорданац а, Ӏоманан чукхет-хӀорданац, къилба-Малхбалехь Ӏарбийн хӀорданац аре йолуш ю ГӀажарийчоь. Хьалх заман чохь дуьнахь дунен йовзаш хил ю Паьрсийн Пачхьалкх шен гуонахь къаьмнаш цхьан Пачхьалкх чу лаьцна хил мохк бу.

Яккхий гӀаланаш

ГӀажарийчоьнан 67,5 % бахархой Ӏаш бу гӀаланашкахь. 2030 шарахь гергачу хьесапехь 80 % Ӏаш хира бу. Йокха гӀала ю — ТехӀеран гӀалахь 8,7 млн адам Ӏаш ду (14 млн в агломерации). ТехӀеранехь пачхьалкхан ахнал дукху индустрин ницкъаш бу, цу юкъахь ю — автомобилан, электронни, герзан, химин, кхача арахецар. Шен йоккхаллица шолгӀачу меттигехь ю — Мешхед, иза ю шиитий лараме гӀала.

• 

  تهران
  ТехӀеран
  8 778 535
  
• 

  مشهد
  Мешхед
  2 427 316
  
• 

  کرج
  Кередж
  1 602 350
• 

  اصفهان
  Исфахан
  1 600 554
• 

  تبریز
  Тебриз
  1 496 319
• 

  شیراز
  Шираз
  1 307 552
• 

  قم
  Кум
  1 081 745
• 

  اهواز
  Ахваз
  832 969
• 

  کرمانشاه
  Керманшах
  784 602
• 

  کرمان
  Керман
  721 374

ГӀажарийчоьнан административан йекъайалар

Малхбузен
Азербайджан

Малхбален
Азербайджан

Ардебиль

Гилян

Мазендеран

Зенджан

Курдистан

Казвин

ТехӀран

Керманшах

Хамадан

Илам

Лурестан

Меркези

Кум

Хузестан

Чехармехаль
а, Бахтиари а

Кохгилуйе а,
Бойерахмед а

Альборз

Исфахан

Семнан

Голестан

Къилбаседа
Хорасан

Хорасан
-Резави

Къилба
Хорасан

Йезд

Керман

Бушир

Хормозган

Фарс

Систан
а,
Белуджистан а

ГӀажарийчоьнан коьрта административан дакъош ду останаш (гӀаж. استان — ostān; мн.ч. — استانﻫﺎ — ostānhā), цера чохь ю шахрестанаш (гӀаж. شهرستان), шахрестанийн чохь ю — бахшаш (гӀаж. بخش). Останан йокха гӀала дукху хьолехь коьрта гӀала хуьйла (гӀаж. مرکز — markaz). ХӀора останан урхалла до губернаторс (остандарс — استاندار). ГӀажарийчоьнан ю 31 остан:

1. ТехӀран 2. Кум 3. Юккъера остан 4. Казвин 5. Гилян 6. Ардебиль 7. Зенджан 8. Малхбален Азербайджан 9. Малхбузен Азербайджан 10. Курдистан

11. Хамадан 12. Керманшах 13. Илам 14. Лурестан 15. Хузестан 16. Чехармехаль а, Бахтиари а 17. Кохгилуйе а, Бойерахмед а 18. Бушир 19. Фарс 20. Хормозган

21. Систан а, Белуджистан а 22. Керман 23. Йезд 24. Исфахан 25. Семнан 26. Мазендеран 27. Голестан 28. Къилбаседа Хорасан 29. Хорасан-Резави 30. Къилба Хорасан 31. Альборз

1950 шоа кхачале ГӀажарийчоь екъалуш яра 12 остан: Ардалян, Азербайджан, Белуджистан, Фарс, Гилян, Араки-Аджам, Хорасан, Хузестан, Керман, Ларестан, Лурестан и Мазендеран. 1950-м уьш кӀезиг йира 10, а тӀакха 1960 тӀера 1981 кхаччалц уьш дукху хиллира 28. 2004 шарахь ТехӀеран 3 остан йира, ТехӀеран 2010 шарахь 2 остан йира.

Билгалдахарш