Иран

	Иран
	гӀаж. ایران
Байракх	ХӀост
	Девиз: «Йозуш цахилар, Маршо, Исламан Республика»; «اﺳﺘﻘﻼﻝ، ﺁﺯﺍﺩﻯ، جمهوری اسلامی»; «Эстекълаль, азади, джомхӀури-йе-эсломи»
	Шатлакхан Илли: «سرود ملی اﻳﺭﺍﻥ»; «Сору́де мелли́йе Ира́н»
Кхоьллина	1979 шаран 1 апрель; (Исламан революци)
Официалан мотт	гӀажарийн
Коьрта гӀала	ТехӀеран
Яккхий гӀаланаш	ТехӀеран, Мешхед, Кередж, Тебриз, Шираз, Исфахан, Ахваз
Урхаллин тайпа	Исламан республика
Лакхара куьгалхо; Президент; цхьалгӀа вице-президент	Ӏали Хаменеи; Хьасан Рухьани; Эшаг Джахангири
Пачхьалкхан дин	ислам, шиӀиташ
Латта	17-гӀа дуьненахь
• Дерриг	1 648 000 км²
хина тӀехле	0,7
Бахархой
• Мах хадор (2013)	79 853 900 стаг
ДЧС
• Дерриг (2012)	997,4 млрд долл. (18-гӀа)
• ХӀораннан а сина	13100 долл.
АДКМ\|ИЧР (2013)	0,742 (лакхара; 76-гӀа меттиг)
Ахча	Иранан риал (IRR, код 364)
Интернет-доменаш	.ir
Код ISO	IR
Код МОК	IRI
Телефонан код	+98
Сахьтан асаш	+3:30 (аьхккий — UTC+4:30), IRST
Автомобилийн некъаш	аьтту[d]

Иранан Исламан Республика (гӀажар. جمهوری اسلامی ایران‎) — ДжомхӀури-́йе Эслɒми́-йе Ирɒ́н), доца — Иран, ГӀажарийчоь (гӀаж. ایران) — Хьалхара Азера пачхьалкх ю, коьрта гӀала — ТехӀеран ю.

ГеографиНисъе

Малхбалехь ОвхӀан-пачхьалкхаца а, Пакистанаца а, Малхбузехь Ӏиракъаца доза ду. къилбасед-Малхбузехь Туркойчоьца а, Азербайджанац а, Эрмалойчоьца а, къилбасед-Малхбалехь Туркменица доза ду.

къилбаседехь Каспий-хӀорданца а, къилба-Малхбузехь ГӀаьжарийн чукхет-хӀорданац а, Ӏоманан чукхет-хӀорданац, къилба-Малхбалехь Ӏарбийн хӀорданац аре йолуш ю ГӀажарийчоь. Хьалх заман чохь дуьнахь дунен йовзаш хил ю Паьрсийн Пачхьалкх шен гуонахь къаьмнаш цхьан Пачхьалкх чу лаьцна хил мохк бу.

Яккхий гӀаланашНисъе

Коьрта яззам: ГӀажарийчоьнан гӀаланаш

ГӀажарийчоьнан 67,5 % бахархой Ӏаш бу гӀаланашкахь. 2030 шарахь гергачу хьесапехь 80 % Ӏаш хира бу. Йокха гӀала ю — ТехӀеран гӀалахь 8,7 млн адам Ӏаш ду^[5] (14 млн в агломерации). ТехӀеранехь пачхьалкхан ахнал дукху индустрин ницкъаш бу, цу юкъахь ю — автомобилан, электронни, герзан, химин, кхача арахецар. Шен йоккхаллица шолгӀачу меттигехь ю — Мешхед, иза ю шиитий лараме гӀала.

تهران
ТехӀеран
8 778 535
مشهد
Мешхед
2 427 316
کرج
Кередж
1 602 350
اصفهان
Исфахан
1 600 554
تبریز
Тебриз
1 496 319
شیراز
Шираз
1 307 552
قم
Кум
1 081 745
اهواز
Ахваз
832 969
کرمانشاه
Керманшах
784 602
کرمان
Керман
721 374

ГӀажарийчоьнан административан екъаяларНисъе

Малхбузен
Азербайджан

Малхбален
Азербайджан

Чехармехаль
а, Бахтиари а

Кохгилуйе а,
Бойерахмед а

Систан
а,
Белуджистан а

Коьрта яззам: ГӀажарийчоьнан административан екъаялар

ГӀажарийчоьнан коьрта административан дакъош ду останаш (гӀаж. استان — ostān; мн.ч. — استانﻫﺎ — ostānhā), цера чохь ю шахрестанаш (гӀаж. شهرستان), шахрестанийн чохь ю — бахшаш (гӀаж. بخش). Останан йокха гӀала дукху хьолехь коьрта гӀала хуьйла (гӀаж. مرکز — markaz). ХӀора останан урхалла до губернаторс (остандарс — استاندار). ГӀажарийчоьнан ю 31 остан:

1. ТехӀеран
2. Кум
3. Юккъера остан
4. Казвин
5. Гилян
6. Ардебиль
7. Зенджан
8. Малхбален Азербайджан
9. Малхбузен Азербайджан

10. Курдистан

11. Хамадан
12. Керманшах
13. Илам
14. Лурестан
15. Хузестан
16. Чехармехаль а Бахтиари а
17. Кохгилуйе а Бойерахмед а
18. Бушир
19. Фарс

20. Хормозган

21. Систан а Белуджистан а
22. Керман
23. Йезд
24. Исфахан
25. Семнан
26. Мазендеран
27. Голестан
28. Къилбаседа Хорасан
29. Хорасан-Резави
30. къилбаа Хорасан

31. Альборз

1950 шоа кхачале ГӀажарийчоь екъалуш яра 12 остан: Ардалян, Азербайджан, Белуджистан, Фарс, Гилян, Араки-Аджам, Хорасан, Хузестан, Керман, Ларестан, Лурестан и Мазендеран. 1950-м уьш кӀезиг йира 10, а тӀакха 1960 тӀера 1981 кхаччалц уьш дукху хиллира 28. 2004 шарахь ТехӀеран 3 остан йира, ТехӀеран 2010 шарахь 2 остан йира.

ИсториНисъе

Азин пачхьалкхаш

Азербайджан¹ · Эрмалойчоь · ОвхӀан · Бангладеш · Бахьрайн · Бруней · Бутан · Малхбален Тимор · Вьетнам · Гуьржийчоь¹ · Мисар² · Израиль · ХӀинди · ХӀиндонези ³ · Урдан · Ӏиракъ · Иран · Йемен² · Кхазакхстан ¹ · Камбоджа · КъатӀар · Кипр¹ · ГӀиргӀазойчоь · Цийн Халкъан Республика · Корейн Халкъан-Демократин Республика · Кувайт · Лаос · Ливан · Малайзи · Мальдиваш · Монголи · Мьянма · Непал · Ӏаьрбийн Цхьаьнатоьхна Эмираташ · Ӏоман · Пакистан · Росси⁴ · СаӀудийн Ӏаьрбийчоь · Сингапур · Шема · Таджикистан · Таиланд · Туркмени · Туркойчоь⁴ · Узбекистан · Филиппинаш · Шри-Ланка · Къилба Корей · Япон

Къобалъянза а, цхьаццамма къобалйина а пачхьалкхаш: Республика Абхази · Азад Кашмир · Ва (пачхьалкх) · Вазиристан · Ӏиракъан Курдистан · Тайвань · Ламанийн-Карабах · Палестина (пачхьалкх) (Газа секторан а, Урдан хин малхбузен хийистан а латта ) · Тамил-Илам ·Къилбаседа Кипран Туркойн Республика · Шан Пачхьалкх · Къилба ХӀирийчоь

Йозуш йолу мехкаш: Акротири а, Декелиа а · Британин латта Индин океанехь (арх. Чагос) · Гонконг · Аомынь (Макао)

¹ Цхьа дакъа Европехь я еррига Азехь, дозане хьаьжина. ² Кхин Африкехь. ³ Кхин Океанехь. ⁴ Кхин Европехь.

БилгалдахаршНисъе

↑ Census.gov Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce (2013). Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 9 майхь. Теллина 2013 шеран 9 майхь.
↑ ¹ ² CIA - The World Factbook. Теллина 2013 шеран 16 мартехь.
↑ Human Development Report 2013 (ингалс.). United Nations Development Programme (2013). Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 13 августехь.
↑ http://chartsbin.com/view/edr
↑ WebCite query result

[1] Census.gov Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce (2013). Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 9 майхь. Теллина 2013 шеран 9 майхь.

[CIA-2] ¹ ² CIA - The World Factbook. Теллина 2013 шеран 16 мартехь.

[HDI-3] Human Development Report 2013 (ингалс.). United Nations Development Programme (2013). Архив йина хьалхара хьостан чура 2013 шеран 13 августехь.

[[http://chartsbin.com/view/edr_http://chartsbin.com/view/edr]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-4] ttp://chartsbin.com/view/edr

[5] WebCite query result

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]