Брюллов, Карл Павлович

Карл Брюллов
Карл Брюллов
	оьрс. Карл Павлович Брюллов
Бакъ цӀе	Карл Брюлло
Вина терахь	1799 шеран 23 декабрь
Вина меттиг	Петарбух, Российн импери[…];
Кхелхина терахь	1852 шеран 11 июнь[…] (52 шо)
Кхелхина меттиг	Манциана, Лацио, Папин область
Пачхьалкх	Российн импери;
ГӀулаккхан тайпа	исбаьхьалча, архитектор, художник-график
Жанр	портрет, историческая живопись
Стиль	академизм, романтизм, классицизм
Дешар	Императоран исбаьхьаллин академи (1821);
Зуда	Эмилия Федоровна Тимм

Брюлло́в (Брюло́в) Карл Па́влович (1822 шо кхачале — Брюлло; 23.12.1799, Петарбух, Росси — 1852 шеран 11 [23] июнь, Манциана, Папин область) — оьрсийн^[4] исбаьхьалча, сурт диллархо, монументалхо, акварелхо, классицизман а, романтизман а векал. Жанран а, историн а гатанийн автор^[5].

Кхолларалла гайтар

Вина шайн дайшкара исбаьхьалчаш болчу доьзалехь^[5]. бустамийн скульптурин академикан П. И. Брюллон кӀант, нисса да а вара цуьнан хьалхара хьехархо^[5]. 1809—1821 шерашкахь дешна Императоран Исбаьхьаллин Академехь А. И. Иванов а, А. Е. Егоров а, В. К. Шебуев а болчохь. Академи чекхйаьккхина йоккхачу дешин мидалца (суьртан «Мамврийн наж болчохь ИбрахӀиман кхо малик дар») а, 1-ра тӀегӀанера аттестатца а. 1822 – 1834 шерашкахь Исбаьхьалчашна совгӀат даран йукъараллин пенсионер хиларна болх а беш ваьхна Италехь, цигахь йаздина сурт «Помпейн тӀаьххьара де» (1830—1833), цунна Парижехь Гран-при йелира. Цуьнца цхьаьна дехкина цхьа могӀа суьрташ, царна йукъахь сурт «Бере-аьзни» (1832), цуо сий айира цуьнан. 1835 шарахь лела вахара Желтойчу а, Туркойчу а, оцу хенахь бира цхьа могӀа графикин белхаш. Оццу шарахь йухавирзина Россех, 1836 шо кхачале ваьхна Москохахь, цигахь вевзира А. С. Пушкин, цул тӀаьхьа кхелхира Петарбуха. 1836—1849 шерашкахь хьийхира Исбаьхьаллин академехь. Дехкира оьрсийн оьздангаллин гӀуллакххойн цхьа могӀа суьрташ, царна йукъахь Н. В. Кукольникан (1836), И. П. Виталин (1836—1837), В. А. Жуковскийн (1837), И. А. Крыловн (1839). ДоттагӀалла дара М. И. Глинкица а, Н. В. Кукольникца а. 1843—1847 шерашкахь дакъалецира Петарбухера Казанан а, Исаакъан а килсанашна суьрташ дохкуш (чекхдаьхна П. В. Басина). Цамгар бахьнехь 1849 шарахь дӀавахара Мадейра гӀайрен тӀе. Цигахь вехаш дехкира шен доттагӀийн, бевзачеран дукха акварелан суьрташ, масала, («Дошлой. Е. И. Мюссаран а, Э. Мюссаран а суьрташ», 1849). 1850 шарахь дуьйна ваьхна Италехь. Миланан а, Пармин а академийн декъахо хилла, ткъа кхин а Румера Сийлахь Лукин Академин а.

К. П. Брюлловн кхолларалла хилира оьрсийн тӀаьхьара романтизман бохь, оцу хенахь гармонин цхьааллин а, дуьненан хозаллин а синхаам хийцабелира дахаран бохамаллица а, девналлица а, чӀогӀа шовкъаш хазахетарца, тамашийна теманашца, хьелашца. Хьалхарчу могӀаршка йуха а хӀутту историн сурт, амма хӀинца цуьнан коьрта тема — турпалхойн къовсам бац, классицизмехь санна, ткъа дуккха а адамийн массийн кхоллам бу. Шен коьртачу «Помпейн тӀаьххьара де» цӀе йолчу кхолламехь Брюлловс цхьаьнатуьйхира гӀуллакхан бохамалла а, серлонан а, классикин агӀора чӀогӀа хаза долу хотӀан пластика йолу скульптура а, романтикин эффекташ а. Суьрто вовзийтира исбаьхьалча Россехь а, Европехь а.

Парадан а, камерин а суьртан гӀараваьлла пхьеро, Брюлловс йира романтизман муьран шен кхоллараллехь гайтаман эволюци — дахар хазахетарца тӀеэцаран хьалхарчу кхолламашна тӀера («Бере-аьзни», 1832) чолхе йинчу психологизме кхаччалц («Автосурт», 1848), иштта сов велира бӀешеран шолгӀачу декъера говзанчийн кхиамел, масала, ишттанаш И. Е. Репин («М. П. Мусоргскийн сурт», 1881). Брюлловс боккха Ӏаткъам бина оьрсийн исбаьхьалчашна, царна йукъахь бара шортта тӀаьхьамчаш а, тарбала гӀертарш а.

1862 шарахь Новгородехь хӀоттийна скульпторан М. О. Микешинан «Российн эзар шо кхачар» иэс тӀехь, К. П. Брюллов гайтина ширачу хенера XIX бӀешеран йуккъе кхаччалц болчу муьрера Оьрсийн пачхьалкхан йаздархойн а, исбаьхьалчийн а 16 хатӀ йукъахь.

Ваша Брюллов Александр, архитектор, романтизман векал.

Биографи

Бералла. Дешар Академехь

Брюлло Карл. Автосурт. 1813—1816 шерашна гергга

Брюллов Карл вина 1799 шеран 23 декабрехь Петарбухехь академикан, петарбурхан исбаьхьаллин академин бустамийн скульптурин классера хьехархочун доьзалехь. Да кхин а дечиган пхьар а, миниатюрин сурт дилларан говзанча а, агархо а вара. Схьавалар дара французех Брюлло Павел Ивановичах (Brulleau, 1760—1833) а, цуьнан зудчух, немцойн орамаш болчу, Шрёдер Мария Ивановнех (Schroeder) а. Цул сов, доьзалехь вара кхин а кхо кӀант а, ши йоӀ а.

Жималлехь дуьйна, шен цамгарка хьаьжна ца Ӏаш, Карл, кӀант сурт дилларе Ӏамо лууш волчу, ден лаамца, карайерзайора шен хин болчу белхан оьшу говзалла: суьрташ дохкура адамийн, дийнатийн массо а кепара, ткъа 1805 шарахь дуьйна, Павел Иванович даржера мукъаваьллачул тӀаьхьа, сих-сиха гӀодора цунна белхан тӀехь Кронштадтан килс кечйеш, кхечу тайп-тайпана заказашна.

1809 шеран октябрехь кӀант дӀаийцира Ӏедалан чоьтах Петарбухера Императоран Исбаьхьаллин академе, цигахь дийшира 1821 шо кхаччалц. Цуьнан хьехархошна йукъахь вара А. И. Иванов. Карла сихха гайтира ша чӀогӀа дика, массо а агӀора похӀма долу дешархо санна, атта бора берриг дешаран белхаш, цундела массарна а дукха везара. Лакхарчу классашкахь жима стаго сих-сиха гӀодора шеца цхьаьна курсехь доьшучарна, кӀеззиг ахча а доккхуш тобора церан экзаменан белхаш. ТӀаьхьа историн сурт дилларан классехь Карлан йелира дешин мидал.

Брюлловн дуьххьарлера ладаме болх хилира гатанан сурт «Исбаьхьаллин похӀманча» (1817—1820, Пачхьалкхан Оьрсийн музей, Петарбух), иза диллинера академин бехкамашца, Академин Кхеташоно къобал дира тӀера копи йуьллу кеп санна. 1819 шарахь къона исбаьхьалчо диллира кхин а девза сурт «Хин чухьоьжа нарцисс», иза А. И. Ивановс ийцира шен коллекцин. ХӀинца иза Ӏалаш деш ду Петарбухера Пачхьалкхан Оьрсийн музейхь.

Дуьххьар Итале некъ бар. Италера дахаран мур (1823—1835)

К. П. Брюллов. Автопортрет. 1823 шо

1821 шарахь Брюлловс чекхйаьккхина Академи, арахоьцу болх «Мамврийн наж болчохь ИбрахӀим волчу кхо малик дарах» лаьцна сурт диллина, цунна йелира йоккха дешин мидал а, дозанал арахьа ваха пенсионеран бакъо а. Амма Академин президента А. Н. Оленина шен говзалла кхин а чӀагӀйан кхаа шарахь Академехь витира къона исбаьхьалча, цунна Ӏуьналча хӀоттийра кӀезиг говза а, студенташна йукъахь авторитет йоцу а исбаьхьалча А. И. Ермолаев. Хьехархо хийцарх Брюлловс дина дехар дӀатеттира. ТӀаккха Карла пенсионерийн бакъо дӀатеттира. Оцу хеннахь суртдиллархочун тидам бира дукха хан йоццуш оцу хенахь гӀарабевллачу меценаташ кхоьллина исбаьхьалчаша кхоьллина исбаьхьалчий йукъаралла (ИИЙ), цуьнан похӀмех шеек ца бовлархьама, цунна бан кховдийра программин темин масех, дош делира цунна дуьхьала дозанал арахьара некъан ахча дала. Оцу кховдаман жамӀ хилира Брюлловн ши сурт «Эдип а, Антигона а» (1821, Тюменан мохкбовзаран музей) а, «Полиник дохковалар» (1821, долу меттиг хууш дац), цул тӀаьхьа шен говзалла кхин а тойан цунна кховдийра дозанал арахьа ваха. Цунна дуьхьала цуьнгара дош даьккхира шен хазахеттачух а, говзаллин кхолламаш Ӏаморан жамӀех а лаьцна дика чоьташ йийр йу аьлла, кхин а керла белхаш далар а. Карл реза хилла шен вешийца Александрца 1822 шеран 16 августехь Итале ваха новкъа велира.

1822 шо кхаччалц Карла а, Александра а БрюлловгӀара шайн дайн фамили Брюлло лелайора. Нисса оцу новкъанна шина вешийн фамили оьрсехьа йаьккхира, дозанал арахьа исбаьхьаллин некъ байта император Александ I-чо пурба лучу Лакхарчу омрехь, оьрсийн чаккхе тоьхна^[6].

1823 шеран майхь вежарий БрюлловгӀар кхечира Руме, цига новкъахь болуш хилира Ригехь, Кенигсбергехь, Берлинехь, Дрезденехь, Мюнхенехь, Венецехь, Падуйахь, Веронехь, Мантуйахь, Болоньйахь. Руме кхачарца цхьаьна ИИЙс болх белира Рафаэлан Афинин ишколан фрескийн тӀера копеш йаха аьлла]]», уьш хилира суртдиллархочун тӀаьххьара дешархо волуш бина болх.

Итале кхаьчча Брюлловн марзделира жанрехь суьрташдахкар, цхьаьна моггӀара историн а, динан а сюжеташца, оцу теманашна болх бира шен гуонахьа долчо са ир-кара хӀиттош. Дуьххьарлера аьтто баьлла оцу жанрера сурт хилира «Италин Ӏуьйре» (1823, Кунстхалле, Киль). Петарбухехь иза гича, нийсархой цецбевллера сюжетан оригиналан маьӀнех а, йозаа керла хиларна а, ткъа император Николай I-чо, ИИЙс и сурт шена совгӀатна делча, Брюлловн бирлантийн мухар а делла, тӀедиллира цуьнца догӀу сурт диллар. Иза хилира «Италин делкъе (Кемсаш схьайоху итальянхо)» (1827, Пачхьалкхан Оьрсийн музей, Петарбух), амма иза хаза ца хийтира императорна а, ИИЙна а лакхара говзаллера хьажаран сюжетца йогӀуш ца хиларна. Брюлловс йемаллин дуьхьала 1829 шарахь ИИЙца йукъаметтигаш йохийра.

Карла 1833 шеран Брюллов Карлан автосурт

Жанран суртдилларан даккхий суьрташ доцуш, 1827 шарахь исбаьхьалчийн марзделира акварелаш дар — барамца кегийра кхолламаш, говзанчин иза аьтту болуш таро хилира дахаран тидамаш дӀагайта. Шен тематика бахьнехь оцу белхашна «итальянхойн жанр» цӀе тиллира, хӀунда аьлча дукха хьолехь и болх боьхура совгӀатан хьокъехь Италера элаша, уьш хьажийна йара самукъадаккхаран а, декорацин Ӏалашонна. Амма, заказ дина акварелаш доцург, Брюлловс йаздора оцу жанрера дикка шен белхаш а. Уьш массо а къаьсташ дара хӀавааллица, малхаллица, дай хиларца, сюжет йелларца, идиллиллаца, цхьацца меттигашкахь — шен турпалхошна тӀехулара авторан иронилла йолуш («МозгӀар-аьзнин гӀан», 1831, Пачхьалкхан Оьрсийн музей, Петарбух). Дукха хьолехь, исбаьхьалчо акварелаш йаздора даккхий доцца бесаран томмагӀашца, къастадора уьш серладахарца. Цуьнан хьалхара белхаш кӀезиг хатӀ долуш, коьртаниг дӀагойтура турпалхойн шайн сингаттам («Дохийна ирахь Ӏар», 1827, Пачхьалкхан Третьяковн галерей, Москох); тӀаьхьа царна йукъатоха буьйлабелира алссама нах («Альбанора синкъерам», 1830—1833, Пачхьалкхан Третьяковн галерей, Москох), тӀаьххьара роль йацара царна йукъахь пейзажан а. цхьадолу акварелаш тӀех пейзажан дара («Итоман тогӀе догӀанал хьалха», 1835, Пачхьалкхан А. С. Пушкинан цӀарах суртдилларан говзаллийн музей, Москох). Оцу кхолламийн йукъара иэшам бара, васташ психологин агӀора тидна ца хилар, ткъа жанран законашца дукха хьолехь ишттаниг акварелашкахь хилар тар ца долуьйтура. Царех дукхаха долчара хестайора Итали шен хаза Ӏаламца, итальянхой гойтура дала делла пластикица а, леларан грацица а, хазаллин а, эстетикин а законашца деха, шайн дайн антикин хозалла генетикица Ӏалашйина къам санна.

Амма Италехь бакъйолу сийлалла а, гӀаравалар а деира къоначу исбаьхьалчин цуьнан итальянхойн а, шен махкахойн а элийн векалийн суьрташа. ИИЙца йукъаметтигаш йохо Брюлловс сацам барехь тӀаьххьара роль йацара оцу хенахь шортта заказаш халаран, цуо таро лора цунна цхьамма а гӀо ца дичи а ваха. Италин муьран Брюлловн суьрташ къасталора классицизман а, реализман а, бароккон а дакъолгаш иэдарца, турпалхойн чоьхьара дахар дӀагайта гӀертарца — наггахь дахаран гӀирсаш дукха хиларца, цара буьззина гойту суьртийн турпалхой, уьш беха дуьне. Наггахь цуьнан белхаш хуьлура декоративан амалаш йолуш, йехкина моделийн а, хьолан хазалла а дика гайтар бахьнехь. И башхалла йисина суртдиллархочун кхоллараллин тӀаьхьарчу муьрера цхьадолчу суьрташкахь.

1830 шарахь Брюлловс болийра историн сюжетан доккха суьртан тӀехь болх — «Помпейн тӀаьхьара де» (1830—1833), иза заказ динера цуьнга Демидов Анатолием Николаевича. Суьртан ойла йоьзна йара оцу хенахь йаьллачу археологин модица а, оьшуш хиларца а: 1828 шарахь тӀаплам Везувий Ӏаьттийра. Нийса а, буьззина а бохам дӀагайтархьама Брюлловс чӀогӀа Ӏамийра шира бохамах лаьцна дуьйцу дуккха а литературин хьосташ, Помпей а, Геркулануман а ахкаршкахь хилира, циггахь цхьа могӀа пейзажан, саьлнийн, тӀулг хилла хоттӀийн эскизаш йира. Хууш ду, суьрт тӀехь Маьлхан-кешнийн ураман дакъа гайтиний, иза исбаьхьалчо диллира гӀалин кевнашна букъ тоьхна лаьтташ. Оццу хенара ду цунна СкавронскийгӀеран тайпанара оьзда стаг Ю. П. Самойлова йовзар, иза йара император-аьзнин Екатерина I-чун гергарчех. ГӀарадевлла суьрташ «Самойлова Юлия шен кхиархочуьнца а, Ӏаьрбийн кӀантаца а» а, «Бере-аьзни» (1832, Пачхьалкхан Третьяковн галерей, Москох) а, кхин а чекхдаккханза сурт «Вирсавия» (1832, Пачхьалкхан Третьяковн галерей, Москох), цуьнца исбаьхьалчо жамӀ дира шен кхоллараллин лехамашна, уьшша а доьзна ду Брюлловн дахаран оцу муьрца.

Россеха цӀехьаверзар. Петарбухан мур (1836—1849)

Брюллов Карл. Эрмитажан гуламера дагерротипин сурт

«Помпейн тӀаьххьара де» сурт чекхдаьккхира 1833 шарахь, цуо цецйаьккхира Европа а, Росси а. Оьрсийн суртдилларан и болх керлалла долуш бара уггаре хьалха шен сюжет бахьнехь, цуо ца гайтира гӀараваьлла исторера стаг, ткъа гайтира бохаман сахьтехь дерриг къам. Император Николай I-чунна и сурт гича, шена Брюллов Петарбухехь ган лиира, омар делира даймахка цӀаверза аьлла. Амма цӀаверзале хьалха цуо граф В. П. Давыдовс Жимачу Азехь а, Желтойчохь а, Ионин гӀайренашкахула некъбар кховдийча иза тӀелецира. Афинехь Брюллов чӀогӀа можачу хоршех цомгаш хилира, иза бахьнехь шен новкъахойх къаста дийзира. Мелла а товелча, суртдиллархо Жимачу Азехула Константинополе вахара, цигахь цунна кхаьчна императорегара омар дара сихха Петарбухе Императоран исбаьхьаллин Академин профессоран дарж дӀалаца кхача аьлла. ТӀаьххьара 1836 шарахь Одессехула а, Москохахула а Брюллов цӀавирзира Петарбуха. 1835 шеран декабрехь Москоха кхаьчна суртдиллархо, цигахь вахвелира масех беттана: Москоха тӀеийцира Брюллов турпалхо санна, цуьнан сийнна даздаран тойнаш хӀиттош. Ишттачу цхьаьна суьйренехь исбаьхьалчийна вевзира А. С. Пушкин. Кхин цхьа хилам хилира цунна москохан гӀараваьлла суртдиллархо, гӀопаллехь хилла волу В. А. Тропинин вовзар: Италехь дуьйна Брюлловн дукха хезнера цунах лаьцна. Вовзарх доккха доттагӀалла хилира: ша Москохахь волуш Брюлловс лакхара мах хадийнера исбаьхьалчин похӀмин а, профессионалаллин а, цуьнан шен дикаллин а, сих-сиха воьдура Тропинин волчу, шен сийнна лерина парадан делкъе а йуьтий. Амма, тойнашкахула лелар а, тропинингӀеран цӀа эхар доцуш, Брюллов кхин дӀа а болх беш вара керлачу кхолламашна тӀаьхь, поэтан А. К. Толстойн, цуьнан ненан вешин А. А. Перовскийн (йаздархо Погорельский Антоний) суьрташ дехкира, чӀогӀа поэтин а, романтикин а «Пал тосу Светлана» сурт диллира (1836, Нижни Новгородан исбаьхьаллин музей), иза дагадаийтира иштта цӀе йолу В. А. Жуковскийн балладо.

Петарбухехь суртдиллархо даздарца тӀеийцира Исбаьхьаллин Академехь. Суьртан «Помпейн тӀаьххьара де» триумф йара. Иза цӀакхачале сурт кхача кхиира Париже (Лувр, 1834), цигахь иза шийла тӀеийцира парижан йемалалло, цуьнга ца хьоьжуш, цунна хьалхара совгӀат делира 1834 шеран парижан Салонехь: иза бара Делакруан а, французийн романтизман а мур. Сурт Демидовс Николай I-чун совгӀатна делира, цуо иза хӀоттийра императоран Эрмитаже, ткъа цул тӀаьхьа совгӀатна делира Исбаьхьаллин Академин. ХӀинца иза лаьтта Оьрсийн музейхь.

«Помпейн тӀаьххьара де» хилира

Оьрсийн исбаьхьаллин хьалхара де.

Е. А. Баратынский

Брюллов Карл В. А. Тропининан суьртан тӀехь, 1836 шо

1836 – 1849 шерашкахь Брюллов болх а беш вехира Петарбухехь. Коьрта шахьре цӀавоьрзушехь цунна йелира Исбаьхьаллин академин лахара (шолгӀа тӀегӀанан) профессоран цӀе, тӀедиллира Академин историн классан куьйгалла, тӀедиллира Академис чӀагӀдина, императоро къобал дина доккха оьрсийн историн темин РТ диллар, лакхара профессоран цӀе йалархьама. Иштта сурт хила дезара «Польшин паччахьо Баторий Стефана 1581 шарахь Псковн гуо лацар» (1839—1843, Пачхьалкхан Третьяковн галерей, Москох). Брюллов а, цуьнца лела исбаьхьалча-археолог Ф. Г. Солнцев а императоран омарца Псков вахара, цигахь исбаьхьалчо шортта натурин суьрташ дехкира, Ӏамийра йисина шираллаш. Амма сурт чекхдаккханза дисира, и кхолла чӀогӀа гӀерташехь.

Петарбухехь Брюлловн сий айаделира чӀогӀа дика модин суртдиллархо ву аьлла. Дукха наха сий лорура шен сурт цуьнга диллийтича. Цуьнан куьйга дехкина оьрсийн бевзаш болчу нехан дуккха а парадан суьрташ, шен заманан гӀарабевллачу нехан «интиман-камерин суьрташ» олуш дерш а, уьш къаьстара алсама кӀоргера маьӀница а, моделан вастаца а. Уггаре дика нисделла оцу жанрера гӀарадевлла суьрташ ду Н. В. Кукольникан (1836, Пачхьалкхан Третьяковн галерей, Москох), В. А. Жуковскийн (1837—1838), И. А. Крыловн (1839, Пачхьалкхан Третьяковн галерей, Москох), Ю. П. Самойловин шен кхиархочуьнца (суьртан кхин цӀе «Маскарад») (1839, Пачхьалкхан Оьрсийн музей, Петарбух), йаздархочун А. Н. Струговщиковн (1840, Пачхьалкхан Третьяковн галерей, Москох), вешин А. П. Брюлловн (1841, Пачхьалкхан Оьрсийн музей, Петарбух), кхин болчеран; оцу заманера ду гӀарадаьлла «Автосурт» диллар (1848, Пачхьалкхан Третьяковн галерей, Москох).

1837 шарахь Брюлловга дехар дира Жуковскийс шен сурт диллахьара императоран фамилин аьлла, иза доьхкина ахча гӀопаллера Шевченко Тарас схьаэца хьажо гӀертара иза. Брюллов реза хилира, тӀаккха Жуковскийн сурт графан М. Ю. Виельгорскийн гӀоьнца паччахьан кертара лотерейхь ловзийра, цунах хилира Шевченко мукъаваккха оьшу 2500 сом. 1838 шеран 22 апрелехь Шевченкон маршо йелира, иза хӀоьттира Исбаьхьаллин академе, тӀаьхьуо цунах хилира Брюлловн хьоме дешархо^[7].

Кхин а Брюлловс ша зийра монументан-декоративан суртдилларан жанрехь, кечйира Невин проспектера лютеранийн килс.

«Хаьржина Михаилан» нокъахь лаьттира.

Мах хадор

Брюллов Делакруан а, Энгран а нийсархо хилла. Жерикон ««Медузин» бурам» диллина 1819 шарахь, «Хиоссехь арсаш деттар» — 1824, ткъа «Баррикадашкара маршо» — 1830. Иштта Брюлловн тематикин кхолларалла цхьа керла хӀума дацара — иза дуьззина чудиллалора исбаьхьалча волчу академин системина. Брюлловн суьрташкахь йу мелла а импульсалла а, ца хаало болар а, уьш тамехь ду, басарца бодане а ду. Цуьнан тӀаьхьара суьртийн меланхолис, гергавалаво Брюллов романтикашна.

Оьздангаллера исбаьхьалчин тӀаьхьенца йукъаметтиг чолхе йу. А. С. Пушкин, Н. В. Гоголь, А. А. Фет, кхин дуккха а цецбуьйлуш бара говзанчин кхоллараллех, оццу хенахь И. С. Тургеневс Ӏиттарш йора Брюлловн кхоллараллин декоративаллица а, йукъарайаьккхина романтизмаца а. Цуо билгалдаккхарца, Брюлловс дохкура «лелха эффекташца суьрташ, амма поэзи а йоцуш, чулацам а боцуш…» (И. С. Тургенев. Сочиненийн гулам. Т. 10. — М. 1949. — С. 258).

Ӏаткъам

К. П. Брюллов вина 200 шо кхачарна лерина Российн банкан иэсан ши нахарт. 2 сом, дети, 1999 шо

Брюлловс, Пушкинах а, шен доттагӀчо Глинкех а къаьсташ, башха Ӏаткъам ца бира оьрсийн суртдилларанна, цара — литературин а, музыкин а санна. Амма брюлловн суьртийн психологин тенденцинлар ган тарло оцу жанран берриг оьрсийн говзанчийн: Крамскойн а, Перовн а тӀера Серовн а, Врубелан а тӀекхаччалц.

КӀоргера а, лерина а теллира Брюлловн кхолларалла гӀараваьллачу оьрсийн исбаьхьалчо Н. Н. Гес. Цуьнан хьалхарчу суьрташкахь дика го брюлловн кӀадийн боккха Ӏаткъам — композицин а, басарийн а хьесапаш лелорна тӀера турпалхойн позанаш а, куьйгаэшаралла тӀекхаччалц.

Иэс

Брюллов Карлан цӀарах цӀе тиллина Москохара урамна.
Вежарийн БрюлловгӀеран сийнна цӀе йелла Петарбухера урамна^[8].
2013 шеран 20 сентябрехь Мадейра гӀайрен тӀехь (Португали), Фуншал гӀалин йуккъерачу паркехь хӀоттийна Брюллов Карлан борзанан бюст^[9].