Вайда, Анджей
А́нджей Витольд Ва́йда (пол. Andrzej Witold Wajda; 6 март 1926, Сувалкехь — 9 октябрь 2016, Варшава[4]) — полякийн театран а, кинон а режиссёр, европин авторан кинон классик.
| Вайда Анджей | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Andrzej Witold Wajda | ||||||||||||||||||||
.jpg) Анджей Вайда 2008 шарахь | ||||||||||||||||||||
| ГӀуллакхан тайпа | кинорежиссёр, театральный режиссёр, сценарист, кинопродюсер, телережиссёр, политик, Режиссёр, исбаьхьалча | |||||||||||||||||||
| Вина терахь | 1926 шеран 6 март[1][2][…] | |||||||||||||||||||
| Вина меттиг | Сувалки, Польшин Республика | |||||||||||||||||||
| Кхелхина терахь | 2016 шеран 9 октябрь[3][2][…] (90 шо) | |||||||||||||||||||
| Кхелхина меттиг | Варшава, Польша [4] | |||||||||||||||||||
| Корматалла |
кинорежиссёр, сценарист, театран режиссёр |
|||||||||||||||||||
| Гражданалла | Польша | |||||||||||||||||||
| Пачхьалкх | Польша | |||||||||||||||||||
| Да | Jakub Wajda | |||||||||||||||||||
| СовгӀаташ |
Каннан кинофестивалан «Дешийн пальман га» (1981); |
|||||||||||||||||||
 Вайда Анджей Викилармехь | ||||||||||||||||||||
Хьалхара шераш
бӀаьра нисйанАнджей Вайда вина 1926 шеран 6 мартехь Польшин къилбаседерчу Сувалки гӀалахь. Цуьнан да, Якуб Вайда, говрийн артиллерин эпсар, 1939 шарахь советийн йийсаре кхечира, латтийра Старобельски лагерехь, тоьпаш туьйхира 1940 шеран бӀаьста Харьковн гергахь[5]. Анджейн нана, Анеля, ишколехь хьехархо йара.
Польша Германис дӀалоцучу хенахь кхиира йуккъерачу ишколан 7 класс чекхйаккха. ТӀом болуш болх бира чертёжник, киранча, черманашдархочун дешархо, немцойн пхьолгӀанаш чохь лармахо: цуо кӀелхьара ваьккхира КхоалгӀа рейхе ницкъала белхашка вигарех. ЧӀагӀо йира Польшин эккхийна правительство эккхийна правительствон къайлаха долчу Крайован эскаран бӀаьччашна, амма партизанийн тӀеман гӀуллакхашкахь дакъа ца лецира.
ТӀом чекхбаьлча деша вахара Ӏалам дилла Ӏамо краковн Говзаллин академе, амма, курсаш чекх ца йохуш, деша вахара Лодзера киноишколе режиссёрийн факультете.
Кхоллараллин некъ
бӀаьра нисйанДоьшуш волуш Вайдас шолгӀа режиссёр болх бира «Барски урамера пхиъ» цӀе йолу фильм йоккхуш, иза хӀоттош вара режиссёр Форд Александр. 1954 шарахь киноишкол чекхйаьккхина, дебют йира «Чкъор» суьртан тӀехь, цуо Полякийн кинематографан ишколан йуьхьиг йолийра[6].
ТӀеман тема
бӀаьра нисйанВайда шуьйра гӀаравелира «Татол» (1957) фильмал тӀаьхьа, цунна масех совгӀат делира, царна йукъахь дара 1957 шарахь Каннерчу кинофестивалехь делла лерина совгӀат. ССРС и фильм экранаш тӀейаьлира 1957 шарахь Дуьненайукъара кегийрхойн а, студентийн а фестивалехь кинокъовсаман совгӀат даккхарна. И фильм стенах лаьцна йу кхеттарг, иза ца дуьйцуш ӀадӀар гӀоле хийтира. Клейман Наума дуьйцу:
Миронан чомах а, ойланах а тешаш, со вахара «Татоле» хьажа «Исбаьхьаллин» кинотеатре. Фильмо нерваш меттаха ехира суна хетачул а сов. Стигал къекъаро санна, кхерийра финалера сцено, вовшенга безам болу Стокротка а, Кораб а, тӀаьххьарчу ницкъашца оьхуш бу боьхаллаш чухула уьш охьайохуьйту харш чухула, кхочу цацане, цунна дехьа ду кӀелхьарвала Висла…
…Дуккха а шераш девллачул тӀаьхьа Варшавехула сан хьалхара (чӀогӀа дика а волуш!) гид хилира Занусси Кшиштоф. Башха шуьйра а доцучу Вислан дехьара берд гайтира цуо: «Хьуьллехь лаьттира советийн эскарш, немцоша гӀевттина полякаш хӀаллак баллалц». Аса хаьттира: «„Татол“ чуьра гӀевттинчарна кӀелхьара бовла новкъарло йина цаца, — иза Сталин бехке волу маршо эшаран метафора йу?» — «Дера йу, — жоп делира Кшиштофа, — тхо долчохь и кадр иштта кхийтира. Ткъа шу долчохь?» — «Дукхаха болчарна ца хаьара, ца кхетара цацанах. КӀеззига кхийтира уггаре хьекъале берш. КӀеззиг хууш берш шу долчохь хилларг. Кхийтира оцу метафоран маьӀнех, масала, Черненко Мирон. Амма ма-дарра цуьнан йаздойла дацара…»
Вислан берда тӀаьхь сан иэсехь къаьсташ декара Миронан гӀийла аз: «Вайдас финалехь метафора йерзира — ала мегар ду шекспиран…»[7]
Оцу муьран уггаре дика кино — «Чим а, алмаз а» (Анджеевский Ежин романаца), цуо дуьйцу Крайован эскаран полякийн коммунист вийначу къоначу тӀемлочун бохамах лаьцна. Кхин дӀа тӀеман теманех режиссёр хьакхавелира фильмашкахь «Лётна», «Самсон», «ТӀемал тӀаьхьара пейзаж», «Корчак», «Таж чохь эрзу йолу мухар», « Шовкъе кӀира», «Катынь».
Комедеш
бӀаьра нисйанСатиран комедин жанр башха Вайдан кхоллараллин амалца йогӀуш йац. Режиссёро сатиран ши фильм хӀоттийна «Бехке боцу бозбунчаш» а, «Мозешна таллар» (Гловацкий Янушан сценарица).
Экранизацеш
бӀаьра нисйанКӀезиг меттиг ца лоцу режиссёран кхоллараллехь литературин классикин экранизацеш, полякийн а, дуьненан а. Царна йукъахь: «Ловзар» С. Выспяньскийн, «ӀиндагӀан зил» Конрад Джозефан повестца, «Сибрехара леди Макбет» Н. С. Лесковн повестца, «ШайтӀанаш» Ф. М. Достоевскийн (романаца, А. Камюс кхочушйина йолу), «Пилат а, кхин берш а» (М. Булгаковн «Пхьар а, Маргарита а» романан мукъмашца), «Сатийсина мохк» (Реймонт Владиславан романаца), «Пан Тадеуш» А. Мицкевичан поэмица. Вайдас кхо фильм йаьккхина Ивашкевич Ярославан кхолламийн мукъмашца: «Березняк», «Вилькора зударий», «Аир».
ХатӀ
бӀаьра нисйанВайда Анджейн фильмаш къаьста тайп-тайпана стилистикан сацамца. Цуьнан чоьтехь ду хӀоттаман историн суьрташ («Чим»), исбаьхьа аллегореш («Ловзар»), камеран психологин драмаш. Ф. М. Достоевскийн «ЦӀармат» романан мукъмашца йаьккхина «Настасья» фильмехь (1994) Вайдас лелийра кабуки театран стилистика. Эстетикан агӀора уггаре а дика Вайдан фильмех йу — морса социалан притча «Сатийсина мохк». Фильман «антикапиталистийн» пафос цхьанайогӀу кинометтан къаьсташ хиларца, цкъаццӀа дагатуьйсуьйту Эйзенштейн Сергейн кхолларалла.
Вайда Анджей 75 шо кхачарца декъала веш, цуьнан жимачу хенера дуьйна волчу доттагӀчо а, цхьаьна ойла йолуш волчу а Черненко Мирона иштта формула йелира Вайдан хотӀан а, поэтикан а, цуьнан полякийн а, дуьненан а оьздангаллера ролан:
Полякийн оьздангаллин исторехь, Польшин исторехь 'wieszcz' кхетам бу, кхечу меттанашка гоч дан а ца ло — пайхамар делахь а, дахаран хьехархо делахь а, син мехаллин тхьамда делахь а. И дош лело мегар ду кхаа стагана — Мицкевич Адамна, Выспяньский Станиславана, Словацкий Юлиушна. Уьш дуьххьал дӀа 'церан — дерриг' дара, къомо цхьа син мехаллин Ӏедал делла нах санна бара уьш, хӀунда аьлчи полякийн пачхьалкх йацара, йа иштта мохк а бацара, лулахоша дӀалаьцна йеккъа кхо кийсиг йара. Амма йара оьздангалла. Йара поэзи. Йара театр. Бара 'wieszcze'. Иза тоьуш а хиллера къоме шен са ца дайийта, иза собаре хила маршоне а, паргӀатоне а кхачархьама.
Билгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ Вайда Анджей // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 1 2 Andrzej Wajda // filmportal.de — 2005.
- ↑ Polish film director Andrzej Wajda dies
- ↑ 1 2 Andrzej Wajda nie żyje. Warszawskie miejsca związane z reżyserem (польяк.). wyborcza.pl (2016 шеран 10 октябрь). ТӀекхочу дата: 2016 шеран 11 октябрь.
- ↑ Утверждение, что Якуб Вайда погиб в Катыни связано , как с тем, что Катынский расстрел самый известный из трех акций уничтожения польских офицеров, так и с тем, что погиб его однофамилец, офицер Войска Польского по вопросам мобилизации Кароль Вайда (1900-20/22.04.1940). В полном списке жертв Катынского расстрела имени Якуба Вайды нет. "Убиты в Катыни" М.: Звенья. С. 201.
- ↑ Мазерская Е. Поколение: Вайда о войне (инг.). The Criterion Collection (2005 шеран 25 май). ТӀекхочу дата: 2012 шеран 8 май. Архивйина 2012 шеран 23 июнехь
- ↑ Наум Клейман. Мирон. Фрагмент сборника воспоминаний о Мироне Марковиче Черненко «Просто Мирон» // Просто Мирон / Г. Компаниченко, О. Рейзен. — М. : Материк, 2006. — 448 с. — 500 экз. — ISBN 5-85646-170-3.