Имерети
Имере́ти (гуьрж. იმერეთი) — Гуьржийчоьнан регион (мохк, мхаре) а, историн мохк а, регион Риони хина бассейнехь йу. Мехкан бахархой бу (имеретинаш) цара буьйцу мотт гуьржийн меттан имеретийн диалектехь, хьалха культурица а, дахарца а кхечарехь къасталурш хила.
| Мохк (АД 1-гӀа тегӀа) | |
| Имерети | |
|---|---|
| იმერეთის მხარე | |
.jpg) | |
| 42°10′ къ. ш. 42°59′ м. д.HGЯO | |
| Пачхьалкх | Гуьржийчоь |
| Адм. центр | Кутаиси |
| Губернатор | Шавлего Табатадзе |
| Истори а, географи а | |
| Кхоллар | 1995 |
| Латта | 6 552.3[1] |
| Сахьтан аса | UTC+4:00 |
| Бахархой | |
| Бахархой | |
| Луьсталла | 77,38 стаг/км² |
| Къаьмнийн хӀоттам | гуьржий (99,32 %), оьрсий (0,26 %), эрмалой (0,13 %), Украинаш (0,07 %)[4] |
| Динан хӀоттам | керста (98,81 %)[5] |
| Официалан меттанаш | гуьржийн |
| Идентификаторан терахьаш | |
| Код ISO 3166-2 | GE-IM |
| Официалан сайт | |
 |
|
 Викиларми чохь медиафайлаш | |
Регионан центр — Кутаиси. Мехкан цхьадолу дакъа Къилба ХӀирийчоьно контроль йеш ду.
Цхалтубо гӀалина гена йоцуш а, гергарчу хьесапехь Кутаиси гӀалина 10 километрехь йу Гуьржийчохь уггаре а боккха хьех — Кумистави хьех, 2010 шарахь цуьна цӀе Прометей аьлла хийцина[6].
Истори
бӀаьра нисйан
XV бӀешеран чаккхехь, Тамерлан тӀелатинчул тӀехьа чӀагӀделира феодалийн бертазалла, Имерети Гуьржийн пачхьалкхех дӀакъаьстира шен лаамехь йолуш феодалийн пачхьалкх кхоьллина — Имеретин пачхьалкх (Картлица а, Кахети а нийсса) — коьрта гӀала Кутаиси йолуш.
XVI бӀешеран чакхехь Имеретин пачхьалкх йара Имерети дозанашкахь.
иран-туркойн бертаца 1555 шарахь Имеретин пачхьалкх Хункаран Туркойчоьна дола йаьлира, пачхьалкхан йал дала тӀедожира ахчанца а, лайшца а. Цуьна истори йара йуьззина гуттара а долчу феодалийн карзахбаларца а, леш бохк-эцарца а. феодалийн бертазалла чӀагӀделира XVII шерахь.
Соломон I паччахьана (1752 — 1784) бен аьтту цабаьлира кхузахь паччахьан Ӏедал чӀагӀдан. Цо бехкам бира леш бохк-эцарна, иза гӀоьртира ерриге Малхбузехьара Гуьржийчоь цхьаьнатоха. Соломонан I туркойшца дукха шерашка бахбала болу тӀом 1757 шарахь чекхбелира толамца а, 1758 шарахь Картлин паччахьаца Ираклица II бина тӀеман бертаца а.
XVIII бӀешерахь цари Имеретин паччахьаша Россига масийттазза гӀо дехира, амма дехарш йухатуьхира Туркойчоьца йолу йукъаметтиг ца йохорхьама. Эххара, 1769 шарахь Екатеринас II Гуьржийчу хьажийра инарла волучу Тотлебенан корпус (тӀаьхьа, российн эскарш арадаха дукха хан йоцуш, Сухотин инарлица хийцира). Тотлебена йиш хилира Имеретера туркойн гӀепаш схьайаха а, Кутаиси гӀала схьалаца а. Цул совнах цуо Поти гӀаьпана гуо бира. Российн эскарш дукху ца лаьттинехь, цара бакхий кхиамаш бахьнехь Туркойчоьца машар хьокъехь дагадовлар нисделира: 1774 шарахь хиллачу Кючук-Кайнарджин оьрсийн-туркойн бертаца Имеретин пачхьалкхо Туркойчоьна луш йолу йал сацийра. Тотлебенас йаьхна йолу гӀепаш туркошна йуха ца йерзира.
1811 шарахь Имеретин пачхьалкхахь Российн империно Имеретин мохк аьлла бира.
Административан йекъайалар
бӀаьра нисйанИмерети мехкан йукъахь йу 11 муниципалитет (2006 шо кхаччалц — кӀошт, 1 мехкан муьтӀахь йолу гӀала:
| Муниципалитет | байракх | хӀост | майда, км² |
бахархой ларар 2002[7], стаг |
бахархой ларар 2014[8], стаг |
бахархой ларар 2018[2], стаг |
луьсталла, 2018 |
центр |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Кутаиси, гӀала |  |
 |
70 | 185 965 | 147 635 | 140 961 | 2013,72 | Кутаиси гӀ. |
| Багдатин муниципалитет |  |
 |
815 | 29 235 | 21 582 | 19 830 | 24,33 | Багдати гӀ. |
| Ванан муниципалитет |  |
 |
577 | 34 464 | 24 512 | 22 790 | 39,49 | Вани гӀ. |
| Зестафонан муниципалитет |  |
 |
433 | 76 208 | 57 628 | 56 532 | 130,55 | Зестафони гӀ. |
| Самтредин муниципалитет |  |
 |
364 | 60 456 | 48 562 | 45 907 | 126,11 | Самтредиа гӀ. |
| Сачхерин муниципалитет[9] |  |
 |
769 | 46 846 | 37 775 | 36 312 | 47,08 | Сачхере гӀ. |
| Тержолан муниципалитет |  |
 |
357 | 45 496 | 35 563 | 33 329 | 93,35 | Тержола гӀ. |
| Ткибулан муниципалитет |  |
 |
478 | 31 132 | 20 839 | 19 348 | 40,47 | Ткибули гӀ. |
| Харагаулан муниципалитет |  |
 |
914 | 27 885 | 19 473 | 19 098 | 20,89 | Харагаули гӀкэ |
| Хонин муниципалитет |  |
 |
429 | 31 749 | 23 570 | 22 234 | 51,82 | Хони гӀ. |
| Цхалтубан муниципалитет |  |
 |
700 | 73 889 | 56 883 | 51 425 | 73,46 | Цхалтубо гӀ. |
| Чиатурин муниципалитет |  |
 |
542 | 56 341 | 39 884 | 39 272 | 72,45 | Чиатура гӀ. |
| Имерети, берриге | 6552 | 699 666 | 533 906 | 507 038 | 77,38 | Кутаиси гӀ. |
Нах беха меттигаш
бӀаьра нисйанМехкан къаьмнийн хӀоттам
(2014 шарахь)[10][11]
| стаг | % | |
|---|---|---|
| берриге | 533 906 | 100,00% |
| Гуьржий | 530 288 | 99,32% |
| Оьрсий | 1384 | 0,26% |
| Эрмалой | 709 | 0,13% |
| Украинаш | 398 | 0,07% |
| ХӀирий | 143 | 0,03% |
| Цигонаш (боша) | 135 | 0,03% |
| Ассирийхой | 125 | 0,02% |
| Желтой | 109 | 0,02% |
| Азербайджанаш | 106 | 0,02% |
| Жуьгтий | 65 | 0,01% |
| Абхазаш | 48 | 0,01% |
| Езидаш | 6 | 0,00% |
| кхиберш | 390 | 0,07% |
Бахархой
бӀаьра нисйанБахархой бу (имеретинаш) цара мотт буьйцу гуьржийн меттан имеретийн диалектехь.
2018 шеран 1 январехь ларарца махкахь 507 038 бахархой бу[2], 2014 шеран 1 январехь — 703 300 стаг[12], на 2009 год — 693 500 человек[13].
2014 шарахь ларарца 533 906 стаг[8], 2002 шарахь ларарца — 699 666 стаг[8].
- Гурин кӀоштанийн къаьмнийн хӀоттам 2014 г.[4]
| муниципалитет[14] | берриге | гуьрж- ий |
% | оьрс- ий |
% | эрм- алой |
% | ук- раин- аш |
% | хӀир- ий |
% | Циго- наш |
% | Асси- рийхой |
% | жел- той |
% | азер- байд- жанаш |
% | кхи. | % |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Имерети, берриге | 533 906 | 530 288 | 99,32 % | 1384 | 0,26 % | 709 | 0,13 % | 398 | 0,07 % | 143 | 0,03 % | 135 | 0,03 % | 125 | 0,02 % | 109 | 0,02 % | 106 | 0,02 % | 509 | 0,10 % |
| Кутаиси, гӀала | 147 635 | 146 153 | 99,00 % | 533 | 0,36 % | 127 | 0,09 % | 151 | 0,10 % | 51 | 0,03 % | 101 | 0,07 % | 75 | 0,05 % | 66 | 0,04 % | 54 | 0,04 % | 324 | 0,22 % |
| Багдатин | 21 582 | 21 514 | 99,68 % | 32 | 0,15 % | 6 | 0,03 % | 15 | 0,07 % | 3 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 0 | 0,00 % | 0 | 0,00 % | 1 | 0,01 % | 11 | 0,05 % |
| Ванин | 24 512 | 24 465 | 99,81 % | 31 | 0,13 % | 3 | 0,01 % | 8 | 0,03 % | 0 | 0,00 % | 0 | 0,00 % | 0 | 0,00 % | 4 | 0,02 % | 0 | 0,00 % | 1 | 0,01 % |
| Зестафонин | 57 628 | 57 365 | 99,54 % | 119 | 0,21 % | 42 | 0,07 % | 38 | 0,07 % | 8 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 31 | 0,05 % | 5 | 0,01 % | 1 | 0,00 % | 19 | 0,03 % |
| Самтредин | 48 562 | 47 779 | 98,39 % | 218 | 0,45 % | 379 | 0,78 % | 57 | 0,12 % | 12 | 0,02 % | 34 | 0,07 % | 18 | 0,04 % | 7 | 0,01 % | 23 | 0,05 % | 35 | 0,07 % |
| Сачхерин | 37 775 | 37 690 | 99,77 % | 31 | 0,08 % | 7 | 0,02 % | 5 | 0,01 % | 26 | 0,07 % | 0 | 0,00 % | 0 | 0,00 % | 5 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 11 | 0,03 % |
| Тержолан | 35 563 | 35 446 | 99,67 % | 64 | 0,18 % | 13 | 0,04 % | 17 | 0,05 % | 3 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 0 | 0,00 % | 1 | 0,00 % | 9 | 0,03 % | 10 | 0,03 % |
| Ткибулан | 20 839 | 20 646 | 99,07 % | 90 | 0,43 % | 13 | 0,06 % | 40 | 0,19 % | 12 | 0,06 % | 0 | 0,00 % | 1 | 0,01 % | 5 | 0,02 % | 3 | 0,01 % | 29 | 0,14 % |
| Харагаулин | 19 473 | 19 417 | 99,71 % | 30 | 0,15 % | 5 | 0,03 % | 3 | 0,02 % | 7 | 0,04 % | 0 | 0,00 % | 0 | 0,00 % | 1 | 0,01 % | 2 | 0,01 % | 8 | 0,04 % |
| Хонин | 23 570 | 23 504 | 99,72 % | 38 | 0,16 % | 10 | 0,04 % | 11 | 0,05 % | 2 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 0 | 0,00 % | 1 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 4 | 0,02 % |
| Цхалтубин | 56 883 | 56 601 | 99,50 % | 147 | 0,26 % | 28 | 0,05 % | 35 | 0,06 % | 10 | 0,02 % | 0 | 0,00 % | 0 | 0,00 % | 8 | 0,01 % | 13 | 0,02 % | 41 | 0,07 % |
| Чиатурин | 39 884 | 39 708 | 99,56 % | 51 | 0,13 % | 76 | 0,19 % | 18 | 0,05 % | 9 | 0,02 % | 0 | 0,00 % | 0 | 0,00 % | 6 | 0,02 % | 0 | 0,00 % | 16 | 0,04 % |
Карта
бӀаьра нисйанКартин легенда:
 |
Административан центр, 200 600 стаг. |
 |
20 000 тӀера 30 000 кхаччалц стаг. |
 |
10 000 тӀера 20 000 кхаччалц стаг. |
 |
5 000 тӀера 10 000 кхаччалц стаг. |
 |
2 000 тӀера 5 000 кхаччалц стаг. |
 |
1 000 тӀера 2 000 кхаччалц стаг. |
Билгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული საყოველთაო აღწერის შედეგები: ტომი I. Кху чуьра архивйина оригиналан 2015 шеран 23 октябрехь . მთავარი რედაქტორი: თეიმურაზ ბერიძე. თბილისი: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, 2003, გვერდი 52. ISBN 99928-0-768-7
- ↑ 1 2 3 Численность населения краёв и муниципалитетов Грузии на начало года в 1994—2018 гг. (инг.). Национальная статистическая служба Грузии. ТӀекхочу дата: 29 октября 2018. Кху чуьра архивйина оригиналан 2018 шеран 23 июлехь
- ↑ Без районов, подконтрольных частично признанным государством Южная Осетия
- ↑ 1 2 georgia-ethnic-2014
- ↑ georgia-religion2014
- ↑ Саакашвили стал крёстным отцом пещеры Прометея // Росбалт, 24 мая 2010.
- ↑ Этнический состав Грузии по переписи 2002 года (ингалс.)
- ↑ 1 2 3 Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 General Population Census Main Results General Information). 2014 GENERAL POPULATION CENSUS RESULTS (инг.). Национальная статистическая служба Грузии. ТӀекхочу дата: 2016 шеран 28 апрель. Кху чуьра архивйина оригиналан 2016 шеран 8 августехь Архивйина 2016-08-08 — Wayback Machine
- ↑ Грузия причисляет к Сачхерскому району Имеретии юго-запад Дзауского района Южной Осетии, неподконтрольный Грузии
- ↑ Национальный состав по краям Грузии (Total population by regions and ethnicity). Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 GENERAL POPULATION CENSUS RESULTS) (инг.). Национальная статистическая служба Грузии. ТӀекхочу дата: 2016 шеран 28 апрель. Архивйина 2016-08-08 — Wayback Machine
- ↑ Национальный состав населения Грузии, его регионов и населённых пунктов по переписи населения 2014 года
- ↑ Оценка населения Грузии на 2004—2014 гг. по муниципалитетам по данным Департамента статистики Грузии (инг.). Архивйина 2014 шеран 22 июлехь
- ↑ Оценка населения Грузии на 2000—2009 гг. по районам по данным Департамента статистики Грузии (инг.). Архивйина 2009 шеран 13 ноябрехь
- ↑ 2006 шарахь дуьйна Гуьржийчоьнан массо кӀошташ муниципалитеташ аьлла хийцина