Массийн хаамийн гӀирсаш

Дехар «МХГӀ» хьажийна йу кхузе; хьажа. иштта кхин маьӀнаш.

Ма́ссийн хаами́йн гӀи́рсаш (МХГӀ, аьлчи а массийн хаамийн гӀирсаш, массийн коммуникацийн гӀирсах МКГӀ къаьсташ) —техникин гӀирсашца публикан хаам дӀабахьийтаран цхьанакхетна меженаш; хӀинца а алсам леладо оьрсийн маттахь («массийн коммуникацин гӀирсаш» терминца дуьстича) хӀора дийнан практикан гӀирс массийн аудиторешна билгалбоккхуш, охьуш, хаамаш баржош.

Бакъонийн документашкахь Российн Федерацехь массийн хаамийн гӀирсаш кхетабо периодан зорбано арахецнарг, машано арахецнарг, телеканал, радиоканал, телепрограмма, радиопрограмма, видеопрограмма, кинохроникан программа, даиман йолчу цӀарца периодехь баржо массийн хааман кхин кеп.

Озабезам ца хилар, оцу йукъахь нейтраналла, и термин кхето чот оьшу хӀокхуннао:

Термин «массийн хаамийн» гӀирсаш йукъайаьлла оьрсийн маттахь 1970-гӀа шерашкахь гочдина французин терминах moyens d'information de masse. Французин маттара и термин йукъара дӀайаьлла йаьлла 1960-гӀа шерийн шолгӀачу декъехь. Иштта, Советийн Союзехь йукъайоккхуш хилла йолу керлачун кеп йолучхьа, коьртачу Ӏалашонехь, ССКП ЦК пропагандин Отделан йукъарлица, шена харц хаам баийтина МПУ журналистикан факультетан докладан кехатах тешна йолу, термин йукъайаккха буьйлабелира, иза йукъайаьллачу пачхьалкхехь анахронизм хилира.

ГӀуллакх иштта ду, «МХГӀ» термино билгалйоккху прессан, радион, телевиденин («лакхара — охьа») цхьа агӀо, аьлча а цуо факт хилла санкции ло авторитараналлин, церан хӀуманна Ӏаткъам хила безаш болуш санна (иза гучуйаккхаро французин маттара иза дӀадаьккхира), йогӀуш а йац коммуникацин электронан гӀирсаш кхиарца, шен коьрта вектор сихха йухайоьрзу зӀе йу массаьрца а.

Термин «массмедиа» ингалсан «mass media» схьаэцна йу. Ингалсан маттахь и термин йу йукъадаьлла дацдар media of mass communication, аьлча а массийн коммуникацин гӀирсаш (МКГӀ).

Таханлерчу хьолашкахь церан совдуьйлучу тӀедахкаршца коммуникацийн электронан гӀирсан ролах нийса кхетор а, уьш сиха, массо агӀора кхиарна «массмедиа» («медиа» санна) термино новкъарло йо кхета, ша гойту кхачам фактехь ца магор гочдан «mass media» термин нохчийн матта.

МКГӀ-н, шеш кхоьллинарш пачхьалкхан йа муниципалан Ӏедалан меженаш йолун дела, нийсониг хир йу «массийн пропагандин гӀирс» термин, цуо (кхетадо пропагандин лагӀбина кхетам, аьлча а хье цӀанбеш йолу пропаганда) гойтур йу церан коьрта функци.

«Массийн коммуникацин гӀирсаш» термин оьрсийн маттан йукъабалийра советийн талламчаша 1960-гӀа шерашкахь ингалс маттара «media of mass communication» гочдина, цигара нохчийн мате а даьлла и термин. «Коммуникаци» дешан маьӀна оцу меттехь «зӀе а, къамел дар а» ду.

«Массийн коммуникацин гӀирсаш» кхетам «медиа» терминца а, цунах схьадевллачаьрца а хийцаро Ӏаржбина ца Ӏа оцу хӀуманах кхетар, амма хуьлу шеца гӀертар, хьалха, массийн коммуникацин проблематика даймехкан талларехь кар-кара да лар хадор, ткъа шолгӀа — тахана ингалсан media нохчийн матте нийса гочдина лелош болу талламхошца зӀенаш хадор. Нийса хир ду «массийн хаамийн гӀирс», «массийн пропагандан гӀирс», «массийн коммуникацин гӀирс» терминаш йекъар, царна къаьстина кхетам болуш йаха бакъо йала. Нагахь французаш МХГӀ термин дӀатеснехь, Россехь и ца магайо аьлла дац. Терминологехь лело йеза шайолу дукхалла хӀуманах дика кхетархьама а, иза нийса лело аьтту балархьама а.

Типологи

«МХГӀ» (МКГӀ) цхьа могӀа билгалонашца тайпанашка йекъа мегар ду.

Йаьржина регион

«Массийн хаамийн гӀирсаш» цхьаьна классификаци йо оцу билгалонца хьалий-охьий, билгалчу пачхьалкхан административан-лаьттан хӀоттам муха бу хьаьжжина, цу тӀе коьртаниг билгалчу МКГӀ хьашт кхочушдо латта ду, иза арадолу меттиг йац. Цуьнга хьаьжжина билгалйолу цхьа могӀа бухара классаш:

• транскъамнийн МКГӀ (уьш йу даиман а адамийн хаамийн хьашт дуьненайукъара масштабехь масех пачхьалкхахь кхочушдийриш);
• къамнийн МКГӀ (уьш йу ша йолу пачхьалкхехь йа цуьнан доккхаха долчу декехь цхьана хенахь болхбийриш);
• регионийн МКГӀ (уьш ду хьашташ кхочушдаран зонан чуйогӀу пачхьалкхан административан цхьа дакъа, йа исторехь кхолладелла шайн амалш йа кхин билгалонаш йолу пачхьалкхан дакъа — масала, Российн Федераци схьаэцчи Урал йа Генара Малхбале);
• меттигера МКГӀ (уьш йу кӀоштийн, гӀаланийн, корпоративан, кхолламаллин, царех терниш а).

Зорба тохаран а, (кӀезгачу тӀегӀанера) аудиовизуалан а «МХГӀ» (МКГӀ) амалехь тенденци йу, аудиторина гӀоле хета регионалан массийн хаамийн гӀирсаш кхечаьрца дуьстича. Коьрта бахьнехь иза доьзна меттигерачу редакцин аьтту хиларх бахархойн хьашташ дуьззина лара а, гӀоле демократин механ политика хӀитто.

Кхоллархо

Российн законаш, масаллина, массийн хаамийн гӀирсийн кхоллархо хила таро ло физикин, а юридически а йаххьашна, дикка кӀезиг бехкамийн диапазонца. РФ «МХГӀ» (МКГӀ) кхолларан низам — регистрацица ду; къаьстина чӀогӀа чолхе долчу бакъо йаларца долчул а, иштта низамехь правительствон меженаш тӀечӀагӀдо МКГӀ кхолла чуделла кехат, иза чоьте а хӀоттадо. Радиолестаман спектран билгала диапазонаш лелош йолу аудиовизуалан «МХГӀ» (МКГӀ) болхбан лицензи йеза.

Аудитори

Коьрта йаззам: МХГӀ аудитори

МКГӀ бекъало йукъарчарна а, башхачарна а — тӀеххьарнаш тӀебирзина бу билгалчу тематикан, цундела, ориентаци йац массо а аудиторина, ткъа цуьнан декъан йу. Ӏалашонан аудитори билгалйаккхаран нийсалла шен Ӏалашо бизнесера предпринимателан болх массийн коммуникацин гӀирсаш онда латтабар йолуш, амма церан товаран хьаштон масштабаш лаха йовлу. Оьшу билгалдаккха, социологийн талламашца, шайн публикации лерина йолу аудитори даиман адекватан гар дац журналистийн, иза бахьнехь материалаш йуккъерчу бараме йовлу, йуьхь йов, ткъа МКГӀ вовшех тарло.

Маьрша хилар

Массийн хаамийн гӀирсашна а, лелачу законашна а йукъаметтигаш муха йу хьаьжжина билгалйоху, маьрша МКГӀ (законо бакъо йелларш, регистраци йина, арахецаран а, кхайкхаман белхе йитина), квазимаьрша (уьш йу законно магийнарш, амма цуьнца цхьаьна ца магийнарш), маьрша йоцу (законно ца магийнарш). Массийн хаамийн гӀирсаш маьршачура маьрша боцучу (тешаллин регистраци, кхайкхаман лицензи дӀайоккхуш, кхин дӀа а) дехьабаккха бахьна хила тарло, масала, массийн хаамийн маршоца тайп-тайпанчу кепаца зуламдар. Наггахь МКГӀ регистраци йар оьшуш дац — масала, нагахь и муьран кхолламан тираж цхьа эзар экземплярал кӀезиг йалахь.

Дикалла

Массийн коммуникацийн гӀирсийн белхан дикалла терго йар амалехь ду малхбузен МКГӀ теорин (Малхбузен а, дуккха кхечу а пачхьалкхашкахь МХГӀ кхетам лелош бац), амма дикаллин бала хилар доккха маьӀна долуш бу РФ теоретикашна.

Наггахь иза бахьнехь йуьйцу прессин хетачун а, прессин керланашна а йукъара бошхаллаш. И амалаш билгалйоху цхьа могӀа факторшца — оьмаран специфика а, кечдар а, проблематика а, аудитори а, тираж йар а, йаржор а. «Дика» МКГӀ амал йовзуьйту оцу хьокъехь охьайохку тешамаллин факташ талларца, дуьйцу хетаршан анализ йарца, мах хадош а, публикацин бесца а оза а, синтемалле а гӀертарца. ГӀарабевлла болу МКГӀ ориентаци йу, дукхах дерг, хаамийн самукъадаккхаран функцин, хьалхатоьттуш сенсацин амалера материалаш, гайтаран-дийцаран гӀирсашна дукха хан йойуш. «Дикаллин» гайтам кхета ца бо профессионалин говзаллин тӀегӀано ша-шена: массийн прессин стандарташ хила тарло дикка лакхара, дика МКГӀ санна йацахь а. Российн а, дукха хьолахь кхечу пачхьалкхийн а журналистикан амалехь бу иэбина кепара Ӏаткъам, цхьаьна арахецарна гуранчохь хуьлу дикачу а, гӀарабевллачу а МКГӀ ифика.

Арахецарийн амалаш

Коьртаниг оцу меттигехь йу хаамийн муьран, даржаран, МКГӀ тиражан, цуьнан форматан, чухоаман комплекс; царна богӀуш болу гайтамаш Ӏаткъам бо, масала, хааман сихаллин. Муьраца арахоьцурш декъало хӀора деннарш, хӀора кӀираннарш, хӀора беттанарш, кхаа баттахь цкъа арадовлурш, кхин а.

МКГӀ система

Лакхахь бийцина массо а болуш болу массийн хаамийн гӀирсийн кепаш, цхьаьна кхуллу МКГӀ система. Структурица и система йаьржа кхаа базин тобане:

• Зорбанан пресса (газеташ, журналаш…)
• Аудиовизуалан МКГӀ (радио, телевидени…)
• Хаамин гӀуллакхаш (керлачеран агентстваш, пресс-гӀуллакхаш…)

Билгалдоккху иштта Интернетан ролах а, статусах а хаттар. Оцу чоьтах лаьцна тайп-тайпана ойланаш йу: наггахь кибераренахь журналистикан амал МКГӀ билгалонца йогӀуша, ца йогӀуш а хуьлу. Талламчаша терго тӀейогӀуьйту цхьа могӀа факторшна, оцарна йукъахь законехь Интернет «массийн хаамийн гӀирсаш» ца хилар, ткъа иштта МКГӀ машин версин консервативалла: дешархочун а, массийн коммуникацийн гӀирсийн йукъаметтиг башха хийца а ца ло — цунна тӀекхачаран некъ тобеш лаьтта. ЖамӀашца Интернет российн талламашкахь, РФ хӀоьттина йолу массийн синмехаллин Ӏаткъаман система латторан ориентаци йолуш го, башха шен уникалан Ӏалам долу МКГӀ санна ца го, ткъа хӀинцале кхоллаелла хаамийн гуо санна го, планехь иза йухакхоллар лело диеза хӀорамма а, оцу йукъахь массийн коммуникацийн гӀирсаш а.

Интернет-МХГӀ

Хьажа иштта: Интернет-журналистика, Интернет-арахецар, Керлачин сайт, Электронан журнал

Интернет йукъайаьлла, йаьржича иза хилира ша-шах массийн коммуникацийн гӀирсаш санна лелош, цуьран гуранчохь болхбан буьйлабелира массийн коммуникацийн ламасталлийн гӀирсаш, йукъабевлира интернет-МКГӀ. Уьш чехка гӀараевлла, йаьржира, хӀетте а церан аудитори хӀинца а дуккха кӀезиг йу, «ламасталлин» (иштта цӀе йелира царна) МКГӀ. Массо а аьлча санна МКГӀ йу Интернетехь сайташ, дукхаха йолчарна тӀехь даиман а карла боккхуш лаьтта хаамаш: уьш йу оцу материалийн интернет-версеш, наггахь уьш арайовлу тӀехьайуьсий, наггахь материалашна а, архивашна а мехах тӀекхача веза. Сиха кхуьуш йу интернет-радио а, интернет-телевидени а.

МКГӀ цхьаьна гайтаран йа дийцаран кхолламо кхобуш хила тарлуш боллушехь, Интернет-МКГӀ коьрта са хуьлу рекламех. Интернет-МКГӀ МКГӀ бакъонца къастарх хӀоьттина хаттар ду дукха дийца даьккхина а, дукха пачхьалкхашкахь суьдан арзаш долуш а (хьажа, масала: Терентьеван гӀуллакх).

Интернет-МКГӀ кхиар бахьнехь, кехатийн пресса гӀоле хеташ долу адамаш, хӀора шарахь а кӀезиг буьсуш бу. 2009 ш. дина йукъараллин ойланех хеттарш гайтира, АЦШ хан 18 — 35 шераш долучех 19 % бахархой бен кехатан прессе ца хьовсу. АЦШ кехатан газет дешархочун хенан йуккъера барам 55 шо ду. 1989—2009 шерашкахь АЦШ арахоьцучу хӀора денна долчу газетийн ша йолу тираж охьайаьлла 62 млн тӀиера 49 млн экземпляре кхаччалц.

Йукъараллин бен Ӏаткъам

Лору, массийн хаамийн гӀирсаша медиаоьздангалла кхуллуш хилар, ша схьаваьккхинчу стеган оьздангаллин леларан а, интеллектуалан а Ӏаткъам беш.

• Массийн хьекъалан манипуляци
• «Agenda-setting» теори

МХГӀ тайп-тайпанчу пачхьалкхашкахь

Росси

Коьрта йаззам: Российн массийн хаамийн гӀирсаш

1991 ш. 27 декабран «Массийн хаамийн гӀирсех» лаьцна № 2124-1 йолу РФ Законо «МХГӀ» (МКГӀ) маьӀна до муьран зорбанан арахецарш, радио-, теле-, видеопрограммашКеп:Термин, кинохроникан программаш, массийн хаамаш баржоран кхин кепаш. Массийн хаам законашдохучо кхетадо «лерина ду доза а доцучу адамийн барамна зорбанан, аудио-, аудиовизуалан, кхин хаамашна а, материалашна а» олий.

Российн баххашкара схьаэцча, МКГӀ йу хӀара билгалонаш:

• дукхалла (Российн Федерацин законашка хьаьжча 1000 а, сов а экземпляр газеташна, журналашна, дӀасадахьаршна);
• муьралла: шарахь цкъа даьлла а арадала деза;
• нуьцкъала: сигнал йолу цхьа меттиг (къамел дийриг, редакци) — дуккха ладогӀархой.

РФ «Массийн хаамийн гӀирсех» Законаца, «МХГӀ» (МКГӀ) — иза цхьанатоьхна массийн коммуникацин субъекташ йу, муьран зорбанан арахецар (газета, журнал, альманах, бюллетень, кхидерш а шен даиман йолу цӀе, рогӀера номер, цкъа даьлла а шарахь арадалар) санна, радио-/теле-/видеопрограмма, кинохроникан программа, муьран йаржош йолу массийн хаамийн кхин кеп.
Россехь «МХГӀ» (МКГӀ) йукъа ца йогӀу: пенан газеташ, кӀезигтиражан арахецарш, библиотекаш.

Телевиденин Россехь массанхьа гойту 23 телеканал, 117 гергга спутникан а, кабелан а, телеканал, кхечу пачхьалкхашна гойтуш долу 15 телеканал, 180 гергга регионийн телеканалаш, кегийра гӀаланийн а, йартийн а 30 канал ду. Шадерг 330 гергга телеканал ду.

Зорбанан арахецар — РФ МХГӀ уггар йаьржина кеп йу. 2009 шо долалуш Российн Федерацехь регистраци йинера 27 425 газетан а (царна йукъахь кӀирнах цкъа арадовларш а); иштта регистраци йинера 20 433 журналан, 787 альманахан, 1297 гуламашна, 1519 бюллетенашна, магнитан лелориг тӀехь 214 арахецарш. Шадерг 2009 шо долалуш регистраци йина 51 725 зорбанан МКГӀ. Къаьмнийн хӀора дийнан газетийн ша йолу аудитори 2008 шеран терхьашца 6522,2 эз. стаг вара, ткъа къаьмнийн йукъара хӀора кӀиранан йукъара а, гӀуллакхийн а чулацам болу газетийн — 14 019,2 эз. стаг, уьш хуьлу хӀоранна 11,3 % а, 24,2 % а гӀалийн бахархой. Журналийн ша йолу аудитори 2008 шо чекхдолуш хилира 36,2 миллион стаг. Йукъараллин ойла Ӏаморан Российн центран а, Йукъараллин ойлан фондан а терахьаш таро ло РФ хан хене мел ели журналаш доьшу 62 % гергга бахархой аьлла жамӀ дан. Царех уггар гӀараевлла йара кино-, телегидаш (28,5 %), зударийн а, модан а арахецарш (28,1 %).

РФ Конституцино хӀиттадо билгала дозанаш хаамийн маршонан. Законан кепара хаамаш (оцу йукъахь массийн а) лахаро, схьаэцаро, дӀабаларо, кхолларо, баржоро уьш баржо ца магар гойту, нагахь цуьнца пачхьалкхан йа кхин лерина законаца ларъеш йолу къайле йалахь.

Российн зорбанан МХГӀ къаьста шеш йозуш ца хилар юридическичул социалан планехь (дешархойх): зорбанан арахецарш дешархойн кехаташ тергал а ца до, цаьрца «йуханехьа йолу зӀе» а ца лелайо, дешархоша шайн белхан хадочу механ а бала бац, дешархойн хаамийн хьашташ кхочушдан ца гӀерта, кхидадо шен гар журналисташ йаздиначу зорбанан могӀанаш а, сюжет аш а тӀехь.

Кхазакхстан

Коьрта йаззам: Кхазакхстанан массийн хаамийн гӀирсаш

Кхазакхстанан Республикин Оьздангаллин а, хаамийн а министерствон терхьашца 2006 шеран хьалхара кхо бутт чекхболуш республикехь регуляран арахоьцу 2243 муьран зорбанан арахецарш, царех 1593 газет а, 650 журнал а. Массо а зорбанан арахецарийн ах бу хаамийн МКГӀ, йукъараллин-политикинчеран дакъа лесташ ду 16 %, Ӏилманан — 9 %, рекламан — 10,5 %, берийн, кегийрхойн, зударийн, динан 4 % дукха бац. 2012 шарахь болх беш ду 2514 газет а, журнал а, 238 электронан МКГӀ, царех 100 гергга телевизионан каналаш а, радиостанцеш а, 7893 интернет-сайт.

1992 шарахь арадолура керла 735 газет а, журнал а, царна йукъахь кхазакхийн маттахь 260, оьрсийн — 395, уйгурийн — 4, узбекийн — 5, немцойн — 2, корейн — 21. 2007 шарахь, Оьздангаллин а, хаамийн а министерствон терхьашца, Кхазакхстанехь 7281 МХГӀ арахецарш ду. Царех пачхьалкхан доцурш — 78 %, пачхьалкхан дерш — 22 %. Электронан МКГӀ — 212. Зорбанан МКГӀ бу 50 % ша болчух. Царех йукъараллин-политикин — 16 %, Ӏилманан — 9 %, рекламан — 10,5 %, берийн, кегийрхойн, зударийн, динан — 2 % хӀораниг а. Электронан МКГӀ — 212 телеканал. «Хабар» телеканалан аудитори — 95,70 %, «Кхазакхстан» — 96,25 %, «Ел арна» — 75,50 %, «Хьалхара канал-Еврази» — 78,60 %, Кхазакхскийн радио — 86,99 %.

Спутникан CaspioNet канало вещани йо Йуккъера Азин, Йуккъера Малхбузен, Европин, Къилбаседа Африкин латтанаш тӀе. Йукъайаьлла кабелан а, эфиран-кабелан а ТВ. Уьш 80 оператор ву, «Алма-ТВ» (гойту пачхьалкхан 13 гӀалахь), «Казинформтелеком»; «Секател»; «Казцентр-ТВ» (пхиппа гӀала); «КВК» (4 гӀала).

Хаамийн коммуникацин аренахь болх беш бу 2392 кхечу пачхьалкхийн МКГӀ: 2309 газет а, журнал а, 83 телерадиопрограмма а. 1000 гергга спутникан телевиденин каналийн система; 80 векал кхечу пачхьалкхийн массийн хаамийн гӀирсаш. Кхечу пачхьалкхийн массийн хаамийн гӀирсех: оьрсийн маттахь — 90 %, ингалсан — 5 %, дуьненан кхечу меттанашкахь — 5 %.

Беларусси

Коьрта йаззам: Белоруссин массийн хаамийн гӀирсаш

Республика Беларуссин законашца, массийн хаамийн гӀирсаш — иза йу зорбанца массийн хаамаш муьрехь дӀасабаржоран кеп, теле- йа радиопрограммийн вещани, глобалан компьютеран Интернет машин чухула гайтар.

РБ, Хаамийн министерствон терхьашца, 2010 шеран 1 июнехь арахоьцуш ду 1301 зорбанан муьран арахецарш, царна йукъахь 655 газет, 600 журнал, 36 бюллетень, 9 каталог, 1 альманах. 70 % гергга регистрации йина йолу арахецарш пачхьалкхан дац. Пресса зорба туху белоруссин, оьрсийн, немцойн, ингалсан, украинийн, полякийн, кхин европийн меттанашкахь. Уггар йоккха тираж йу «Советская Белоруссия» («Советийн Белорусси») цӀе йолчу муьран газетан, арадолу кӀирнах пхоьаз. Тираж 400,6 эз. экз. (2013 ш. декабрь). Цкъа деш долу тираж «Вечерний Минск» («Суьйренан Минск») газетан 107 эз. экз., «Звязда» («Седа») — 22,4 эз. экз. (2013 ш. декабрь), газетийн «Рэспубліка» («Республика») — 49,4 эз. экз., «Белорусской нивы» («Белоруссин аренаш») — 25 эз. экз., «Народнай газеты» («Халкъан газет») — 30 эз. экз., «7 дней» («7 де») — 37,1 эз. экз., «Знамя юности» («Жималлин байракх») — 25,7 эз.экз.

Меттигерчу зорбанан цкъа деш долу тираж (136 областан, гӀалин, кӀоштийн, цхьанатоьхна газетийн) 869,4 эз. экз. йу, царна йукъахь областашкахула: Брестан — 163,1, Витебскан — 175,3, Гомелан — 141,1, Гроднон — 108,7, Минскан — 160, Могилёвн — 121,2 эз. экз.

Беларуссехь йу кхин а 9 хаамийн агентство, 59 телевещанин программа, радиовещанин 156 программа.

Кхааннах шина декъан зорбанан муьран арахецарн, телерадиокомпанийн, хаамийн агентствийн пачхьалкхан доцу долахь долу кеп йу.

АЦШ

Коьрта йаззам: АЦШ массийн коммуникацин гӀирсаш

АЦШ-н МКГӀ къаьста лакхарчу тӀегӀанера монополизацица. ТколгӀа бӀешо чекхдолуш пачхьалкхехь хьалхе лелош бара керланаш даржо 11 бух: кхоъ телевизионан маша (АВС, CBS, NBC), кхоъ гӀарадаьлла журнал («Тайм», «Ньюсуик», «Ю. С. Ньюс энд уорлд рипорт»), кхоъ газет («Нью-Йорк Таймс», «Вашингтон Пост» «Уолл-стрит-джорнел»), шиъ хаамийн агентство («Ассошиэйтед Пресс» а, «Юнайтед Пресс Интернейшнл»).

Дуьненан хьалхара тӀом болуш АЦШ Конгрессо тӀеийцира шпионийн балхах долу Закон (1917) а, бунт тӀехьехарах долу Закон (1918) а. Оцу законаш дӀакхайкхира законехь ца хилар АЦШ-н политикин луьш йа цуьнан мостагӀехьа узуш муьлхха а материал зорба тохар. ХӀинца иштта терго латтайо дозанал арахьарара тӀеман операцех йаздечун.

ТӀеххьарчу итт шарахь газеташ хиттанчех 35 % бен ца доьшу. АЦШ (кхин а цхьа могӀа пачхьалкхашкахь санна) ган тарло газеташ 100 агӀо барам болуш (дустархьама: российн газетийн барам боккха бац, церан максимум 32 агӀо йу).

2008 шарахь АЦШ-хь алсама ладаме хӀора дийнан хаамаш схьабовлу бух хилира Интернет, хӀора дийнахь довлу газетел а дукха: 40 % гергга хаьттинчарех, керланаш довза шеш интернет-бух а, газетийн электронан версеш а, керлачеран леррина сайташ а лелайар хаийтира. АЦШ-хь 1989—2009 шерашкахь арахецна газетийн ша йолу дийнан тираж лагӀъелла 62 млн тӀиера 49 млн экземпляре кхаччалц. Иза а, ткъа иштта йолаелла 2008 ш. гурахь дуьненан финансийн кризис бахьна долуш, дукхах долу газетийн дийзира сихонца онлайнан версе довла.

Телевидени хилла уггар алсама хьожу керлачеран бух: 70 % гергга хаьттинчарех хаийтира, шаьшкерлачаьрга телевиденехула хьовсар.

Хаамийн агентство ЮСИА (USIA) 1953 шарахь дуьйна болхбеш йу бозуш боцу кхоллам санна кхочушдаран Ӏедалан гуранчохь, АЦШ-н арахьара политикин нахана йукъара дипломатин гӀо лацархьама.

Хьажа иштта

• Массийн оьздангалла
• ДоьалгӀа Ӏедал
• Массийн хаамийн маршо
• Журналистика
  • Можа пресса
  • Дика пресса
• Кинематограф (Кинокхоллар)
• Медиалингвистика
• Медиастилистика
• Медийн агентство
• Ambient media

Литература

• А. Черных. Усталость сострадать // Мир современных медиа. — М.: Территория будущего, 2007. — С. 180—194.
• Данилова А. А. Манипулирование словом в средствах массовой информации. — М.: Добросвет, КДУ, 2009. — 234 с. — 1000 экз. — ISBN 9785982276131.
• Терин В. П. Массовая коммуникация (исследование опыта Запада). М.: Институт социологии РАН, 1999.

Хьажоргаш

• C. Wright Mills. The Mass Society Chapter in The Power Elite, 1956
• Закон о СМИ РФ Архивйина 2011-11-21 — Wayback Machine
• Показатели развития средств информации: система оценки развития средств информации (бил-боцу.). Международная программа развития коммуникации. ЮНЕСКО (2008). ТӀекхочу дата: 2014-8-30.
• СМИ каталог чохь йу хьажоргаш Open Directory Project (dmoz).