Секрецин хьесий
Секре́цин хье́сий — ораматан чуьра метаболизман даххаш дӀадоху хьесийи[1].
Секрецин хьесий декъало секреторан а, экскреторан а дакъошка. Секреторан хьесашкахь метаболизман даххаш дуьсу шеш йолчу клеткашна чохь, млечникашна, лизигенан чухоамашна, ткъа экскреторанчарна чуьра уьш арайовлу (Трихомаш#Эчиг долу чоьш, нектарникаш) йа межклетникан чуйовлу (схизогенан чухоам)[1].
Гистологи
бӀаьра нисйанОраматехь секрецин структурийн билггала локализацеш йац, уьш йекъна сов йа кӀезиг диффузица, схьайалар тайп-тайпана ду: цхьа дакъа царех схьадолу протодермех (экзогенан структураш), кхин дерш — коьрта меристемех, васкуляран меристемех (камбех а, прокамбех а) йа гуттаренна хьесех, масала, флоэмех (эндогенан структураш). Секреторан структураш кхоллар хьалхадолу гуонахьара хьесий кхиарел[2].
Секреторан клеткаша мелла а дагайохкуьйту меристемийн клеткаш. Церан вовшашца кӀеззиг плазмодесмица уьйр йолу дуткъа пардош ду, цитоплазман дукха йу, цуьнца ду даккхийра хӀоьънаш а, лейкопласташ а. Кхечу органеллин кхиаран тӀегӀа билгалйоккху функционалан говзаллица[2].
Иштта, нагахь секреци кхоллайаларехь углеводаша дакъа лацахь (нектарникийн а, мазин чухомашкахь), тӀаккха клеткашна чохь дика кхиина Гольджин аппарат, шота йу пластидаш. Нагахь секреци терпенан (силаман хершнашкахь[en] санна) йелахь, тӀаккха клеткашкахь хуьлу пластидаш а, шортта шера эндоплазмин ретикулум (ЭПР). ТӀаьххьара, нагахь секреци белокан (сагалматаш дуу ораматийн Ӏийдарг чохь санна) йелахь, тӀаккха клеткашна амалехь хуьлу дика кхиина шога ЭПР а, Гольджин аппарат а. Млечникийн секрецин синтезехь дакъа лоцу коьртаниг ЭПРо[3].
Экзогенан структураш
бӀаьра нисйанЛахахь далийна доцца лаьцна ораматийн экзогенан секрецех лаьцна.
| Структура | Сурт | Дийцар | Ораматийн масалаш |
|---|---|---|---|
| Гидатодаш |  |
Лаьттан лахара транспираци йолуш а, лакхара тӀуналла йолуш а тӀадамца хи доккху (гуттаци). Уггаре аттачу меттигашкахь цхьа клетка йолу йа шортта клеткаш йолу чоьш хуьлу, тӀехулара тера йу гуттар хуьлу къовлу чоьш[3]. | Гонокариум, Ӏаьржа бурч, дукха зезагаш долу кхоьш, цхьадолу чураш, Ӏаьржа кӀа, настурци, Пхьагал-цӀазам, лютик, фуксия, примула, колоказия, кхезарш, чайн-бал[4] |
| Эчиг долу чоьш |  |
Цхьаьна- йа шортта клеткаш йолу коган, йа кӀезиг горга коьртан структура гойту. Коьртан клеткаша эфиран даьттанаш доху, уьш гулло кутикулехь, ткъа тоъал даьтта гулделча иза йатӀайой, арайовлу[5]. | Нитташ, красавка[5], пеларгони |
| Туьханан эчигаш |  |
Хуьлу туьха совдаьлла латтанаш (Галофиташна) тӀехь кхуьу ораматийн, сов даьлла туьханаш арадоху. Уьйр йац новкъадоху системица, дукха хьолехь хуьлу гӀашшан чутӀаӀенашкахь, наггахь царна тӀехула а довлу[5]. | кӀураман цхьаболу доьзаллин векалш, вербениннарш, кенан ораматаш[5] |
| Гидропоташ | Хин ораматийн амалехь йу. эпидермехь йохку готта асанаш йа клеткашна чохь йолу гоьрга тобанаш. Йисинчу клеткашкахь эпидермаш къаьста кӀезиг барамашца, алсама а, дика а чекхдаларца. Дукха йу цитоплазмаш; цара болх бо хи дӀахудуш а, арадоккхуш а[6][7]. | Водокрас[8] | |
| Йуург охьу эчигаш |  |
ХӀоттам хийцало[9]. | ГӀира ораматаш (жирянка, росянка, непентес)[9] |
| Нектарникаш |  |
Нектарникаш хила тарло флоралан (аьлча а зезагашкахь кхуьу) а, экстрафлоралан а, вегетацин меженашна тӀехь кхуьу. Морфологин агӀора чӀогӀа бес-бесара йу: тайн кепарчун тӀера экъа кепарчунна тӀекхаччалц. Уьйр йу новкъайоккху курсашца, хӀунда аьлча нектарникаш доккху шекарш, догӀу флоэмин чуьра. Шен хӀоттамца арахьара эчигашна а, гидатодашна а йуккъера меттигехь лаьтта[10]. | Дукхаха йолу зезаган ораматийн йу, масала, муьрган, стовн, бирючинин, баьллийн, кхин а. |
Эндогенан структураш
бӀаьра нисйанЛахарчу таблицехь амал йелла цхьайолчу тайпана ораматийн эндогенан аратотту структурийн.
| Структура | Сурт | Дийцар | Ораматийн масалаш |
|---|---|---|---|
| Идиобласташ |  |
Цхьала йа тобанашка гулйина, гуонахьарачех барамца, кепаца, чорашца къаьста, клеткаш. Къастайо даьттан, мазин, мирозинан (чохь фермент мирозин йу), кристаллаш лело клеткаш (дукха хьолехь хуьлу кальцин оксалат) церан чурчуьнга хьаьжжина[11]. | Даьттан клеткаш — кирказан, лавран, бурчан доьзалийн векалашкахь; мазин — кактусан, мальвин, хьехан; мирозинан — копастин, бурчан, резедин; кристаллаш лело клеткаш чӀогӀа шуьйра йаьржина йу[11]. |
| Схизогенан чухоамаш (межклетникаш) |  |
Кхоллало пектинан чкъоьран уьйр латто клетка йохарна. Схизогенан чухоамаш силмин хершнаш[en] ду[12], ткъа кхин а эфиран-даьттин а, мазин хершнаш а ду. | Четарнаш, аралийнаш, кӀохцалганаш, саговникнаш, чурийнаш; тера амат йу латталуьттурган доьзалан[13] |
Билгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ 1 2 Лотова, Нилова, Рудько, 2007, с. 21.
- ↑ 1 2 Лотова, 2010, с. 103.
- ↑ 1 2 Лотова, 2010, с. 105.
- ↑ Лотова, 2010, с. 105—106.
- ↑ 1 2 3 4 Лотова, 2010, с. 107.
- ↑ Лотова, 2010, с. 107—108.
- ↑ Гидропоты — йаззам бу Словаря ботанических терминов чуьра
- ↑ Лотова, 2010, с. 296.
- ↑ 1 2 Лотова, 2010, с. 108—109.
- ↑ Лотова, 2010, с. 109—110.
- ↑ 1 2 Лотова, 2010, с. 110—111.
- ↑ Лотова, 2010, с. 111—112.
- ↑ Лотова, 2010, с. 112.
Литература
бӀаьра нисйан- Лотова Л. И. Ботаника: Морфология и анатомия высших растений. — Изд. 4-е, доп.. — М.: Книжный дом «ЛИБРОКОМ», 2010. — 512 с. — ISBN 978-5-397-01047-4.
- Лотова Л.И., Нилова М.В., Рудько А.И. Словарь фитоанатомических терминов: учебное пособие. — М.: Издательство ЛКИ, 2007. — 112 с. — ISBN 978-5-382-00179-1.