ЦӀечу-Аьхке

Энахишкан кӀоштара йурт, Нохчийчоь.


ЦӀечу Аьхке, ЦӀеча Аьхк (нох. ЦIечу аьхкие, ЦIий Iанийнчу аьхке) — Нохчийчоьнан Соьлжан кӀоштара дӀатесна эвла, хӀинца йохийна йу. XVIII бӀаьшо чекхдолуш — XIX бӀаьшо долалуш (кхин хьалха а хила тарло) орстхойн синмехаллин а политикин а центр хилла. ЦӀечой тайп схьадаьлла эвла[~ 1]. 1890 шарахь эвлахь 25 керт хила, 192 бахархой хила, къам — нохчий[1].

ДӀатесна эвла
ЦӀечу-Аьхке
нох. ЦӀечу-Аьхке
Сурт
42°58′06″ къ. ш. 45°04′28″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх  Росси
Регион Нохчийчоь
КӀошт ГаланчӀожан кӀошт
Истори а, географи а
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой 192[1] стаг (1890)
Къаьмнийн хӀоттам нохчий[1]
Динан хӀоттам бусулба[1]
Официалан мотт Нохчийн мотт
Картин тӀехь
ЦӀечу-Аьхке картан тӀехь
ЦӀечу-Аьхке
ЦӀечу-Аьхке картан тӀехь
ЦӀечу-Аьхке
ЦӀечу-ахк чуволу чохь

ЦӀечу Аьхке эвлан цӀен этимологи маьӀна даьккхина талламхочо мохкӀаморхочо А. С. Сулеймановс: цӀеран хьалхара дакъа схьадаьлла цӀен а, кхаьрчан а, акхаройн а ЦӀа цӀе йолчу делин цӀарах, ткъа цӀеран шолгӀа дакъо билгалдоккху охьа доьду хи йа Ӏин. Кхин цӀе — ЦӀий Ӏанийнчу аьхке, дийцаршкахь кхузахь кхечу махкахошца цӀий Ӏанош тӀом хилла[2].

Эвлан йоьхна гӀишлош кӀоштан центр йолу Сипсо-ГӀала станицин къилба-малхбузехьа йу, Фортанга хин аьтту берда тӀехь, Лакха Алкун йуьртан 4 км генахь[2]. Уллора йарташ, Алкун йоцуш, къилбаседехь — ДаьттагӀа, къилбаседа-малхбузехь — Муьжичоь.

Талламхойн а, документийн а тоьшаллашца XVIII бӀаьшо чекхдолуш — XIX бӀаьшо долалуш, ЦӀечу Аьхке йара орстхой беха маьхкан синмехаллин а, политикин а центр[3]. Шен йукъара дуккха а вайнехан къаьмнаш схьадевлла долу, нохчийн, гӀалгӀайн этногенезехь дакъа лаьцна йолу Лам-Аьккхи олу исторически регион йукъахь бара и мохк. ТӀаьхар хьенахь йерриг ГаланчӀож кӀошт меттахота йа белхан ду дӀа доьлхуш, цу белхан йукъа йохуш йу ЦӀеча-ахка а[4].

Билгалдахарш

бӀаьра нисйан
Комменташ
  1. Нахи, как и представители некоторых других северокавказских народов, использовали сложную и не всегда однозначную систему названий для существовавших в их среде форм объединений, часто употребляя целый ряд терминов — тукхумы/шахары, тайпы, гары, некъи, ца, доьзалы и другие. В кавказоведении, применительно к крупным формам таких объединений, используется термин «вольные общества» или просто «общества».
Хьосташ
  1. 1 2 3 4 Статистические таблицы населенных мест Терской области / изд. Терск. стат. ком. под ред. Евг. Максимова. — Владикавказ, 1890—1891. — 7 т. Т. 2. Вып. 7 : Грозненский округ. — 1891. — 107, [1 с. : табл. с. 60
  2. 1 2 Сулейманов А. С. Топонимия Чечни. — Грозный: ГУП «Книжное издательство», 2006.
  3. Ахмадов Я. 3., Ахмадов Ш. Б., Багаев М. X., Хизриев X. А. История Чечено-Ингушетии (дореволюционный период)//Учебное пособие. — Грозный, 1991. — С. 50.
  4. https://chechnyatoday.com/content/view/22727