Аджари
Аджа́ри, АчӀара, АчӀаре (гуьрж. აჭარა, Ačʼara), Аджа́рийн Автоно́мин Респу́блика[2] (гуьрж. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა, Ад’жар’ис автономиури республика) — Гуьржийчоьнан историн, географин а, политик-административан регион.
| Мохк (АД 1-гӀа тегӀа) | |||||
| Аджари | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| гуьрж. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა | |||||
|
|||||
| 41°39′ къ. ш. 42°00′ м. д.HGЯO | |||||
| Пачхьалкх | Гуьржийчоь | ||||
| Адм. центр | Батуми | ||||
| Губернатор | Арчил Хабадзе | ||||
| Истори а, географи а | |||||
| Кхоллар | 1991 | ||||
| Латта | 2899 км² | ||||
| Сахьтан аса | UTC+4:00 | ||||
| Бахархой | |||||
| Бахархой | |||||
| Официалан меттанаш | гуьржийн | ||||
| Идентификаторан терахьаш | |||||
| Код ISO 3166-2 | GE-AJ | ||||
| Официалан сайт | |||||
 |
|||||
 |
|||||
 Викиларми чохь медиафайлаш | |||||
![Байракх[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Adjara.svg)
Кхоьллина 1921 шеран 16 июлехь Аджарийн АССР санна а, номиналан атеистийн ССРС-н цхьаъ бен йоцу автономи санна а, кхоьллина динан принципехь[3]. ХӀинца йолу цӀе — 1990 шарахь дуьйна. Аджарин коьрта гӀала Батуми — Гуьржийчоьнан коьрта хӀордан ков. ХӀорданйистера зонаш (Кобулети, Махинджаури, Гонио, Сарпи кхин а) кхузахь ю санаторно-дарбанан учрежденеш, дукхахерш кхоьллина советийн муьрехь. Болхбеш ю ломан курорташ.
Аджарин дукхахберш бу — аджараш, гуьржийн этнографин тоба, аджарин юкъахь Юккъерчу бӀешарашках шуьйра даьржина ислам дин.
Истори
бӀаьра нисйанАджарин махка дуьхьара бахархой охьхевшина тӀулгийн бӀешарахь, иза бакъхилар гойту археологашна Бешуми цӀе йолу ломан курортана уллехь карийначу хӀуманаш. Чолоки эркан бассейн ю металлургин коьрта меттиг. Махкахь карайо борзанан а, хьалхараэчиган а оьмарийн хӀолламаш. Гуьржийн йозанийн хьосташкахь Аджари хьахайо III б. вайн эра кхачале. гуьржийн ширачу Картли пачхьалкхан дакъа санна. Легендаца, Аджарера доладела Гуьржийчохь керста дин даржор — апостол Андрей Первозванни веъначул тӀехьа[4].
Административан йекъайалар
бӀаьра нисйанАджарин юкъахь ю 5 муниципалитет (2006 шо кхаччалц кӀошташ) а, 1 гӀала республикин муьтӀахь а йолуш (Батуми).
| Муниципалитет | майда, км² |
бахархой ларар 2002[5], стаг |
бахархой ларар 2014[6], стаг |
бахархой ларар 2018[7], стаг |
центр |
|---|---|---|---|---|---|
| Батуми, гӀала | 65 | 121 806 | 152 839 | 163 400 | Батуми гӀ. |
| Кедан муниципалитет | 452 | 20 024 | 16 760 | 16 800 | Кеда гӀкэ |
| Кобулетин муниципалитет | 720 | 88 063 | 74 794 | 73 400 | Кобулети гӀ. |
| Хелвачаурин муниципалитет | 365 | 90 843 | 51 189 | 52 100 | б. Хелвачаури гӀкэ (Батуми гӀ.) |
| Хулон муниципалитет | 710 | 33 430 | 23 327 | 25 500 | Хуло гӀкэ |
| Шуахевин муниципалитет | 588 | 21 850 | 15 044 | 15 100 | Шуахеви гӀкэ |
| Аджари, шаберш | 2899 | 376 016 | 333 953 | 346 300 | Батуми гӀ. |
Мехкан къаьмнийн хӀоттам
(2014 шарахь)[8][9]
| стаг | % | |
|---|---|---|
| берриге | 333 953 | 100,00 % |
| Гуьржий | 320 742 | 96,04 % |
| Эрмалой | 5461 | 1,64 % |
| Оьрсий | 3679 | 1,10 % |
| Украинаш | 793 | 0,24 % |
| Желтой | 575 | 0,17 % |
| Туркой | 429 | 0,13 % |
| Азербайджанаш | 340 | 0,10 % |
| Абхазаш | 297 | 0,09 % |
| Цигонаш (боша) | 138 | 0,04 % |
| Ассирийхой | 131 | 0,04 % |
| ХӀирий | 101 | 0,03 % |
| Езидаш | 81 | 0,02 % |
| Жуьгтий | 72 | 0,02 % |
| кхиберш | 1114 | 0,33 % |
Бахархой
бӀаьра нисйан2018 шеран 1 январехь ларарца Аджарех бу 346 300 бахархой[7], 2014 шаран 1 январехь — 396 600 бахархой[10]
2014 шарахь 333 953 стаг[6], 2002 шарахь — 376 016 стаг (царах 93,4 % — гуьржий (аджараш), 2,4 % — оьрсий, 2,4 % — эрмалой, 0,6 % — желтой, 0,4 % — абхазаш, 0,9 % — кхиберш).
Къаьмнаш
бӀаьра нисйанАджарин кӀоштанийн къаьмнийн хӀоттам (2014 ш.)[11]
| Мохк, муниципалитет[12] |
шаберш | гуьрж- ий |
% | эрма- лой |
% | оьрс- ий |
% | ук- раин- аш |
% | жел- той |
% | Тур- кой |
% | азер- байд- жанаш |
% | абха- заш |
% | Циго- наш |
% | кхи- берш |
% |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Аджари, шаберш | 333 953 | 320 742 | 96,04 % | 5461 | 1,64 % | 3679 | 1,10 % | 793 | 0,24 % | 575 | 0,17 % | 429 | 0,13 % | 340 | 0,10 % | 297 | 0,09 % | 138 | 0,04 % | 1499 | 0,45 % |
| Батуми, гӀала | 152 839 | 142 691 | 93,36 % | 4636 | 3,03 % | 2889 | 1,89 % | 628 | 0,41 % | 289 | 0,19 % | 0 | 0,00 % | 269 | 0,18 % | 229 | 0,15 % | 1 | 0,00 % | 1207 | 0,79 % |
| Кедан м-т | 16 760 | 16 747 | 99,92 % | 1 | 0,01 % | 5 | 0,03 % | 3 | 0,02 % | 0 | 0,00 % | 1 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 2 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 1 | 0,01 % |
| Кобулетин м-т | 74 794 | 72 624 | 97,10 % | 696 | 0,93 % | 666 | 0,89 % | 129 | 0,17 % | 267 | 0,36 % | 6 | 0,01 % | 40 | 0,05 % | 11 | 0,01 % | 137 | 0,18 % | 218 | 0,29 % |
| Хелвачаурин м-т | 51 189 | 50 811 | 99,26 % | 125 | 0,24 % | 110 | 0,21 % | 28 | 0,05 % | 18 | 0,04 % | 1 | 0,00 % | 19 | 0,04 % | 52 | 0,10 % | 0 | 0,00 % | 25 | 0,05 % |
| Хулон м-т | 23 327 | 23 105 | 99,05 % | 1 | 0,00 % | 7 | 0,03 % | 3 | 0,01 % | 1 | 0,00 % | 151 | 0,65 % | 12 | 0,05 % | 2 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 45 | 0,19 % |
| Шуахевин м-т | 15 044 | 14 764 | 98,14 % | 2 | 0,01 % | 2 | 0,01 % | 2 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 270 | 1,79 % | 0 | 0,00 % | 1 | 0,01 % | 0 | 0,00 % | 3 | 0,02 % |
1989 шарахь ларарца:
- Гуьржий 82,8 %
- Оьрсий 7,7 %
- Эрмалой 4,0 %
- Кхиберш 5,5 %[13]
Дин
бӀаьра нисйанӀосманийн Ӏедал долуш, кхиболу крипто-керста нах санна, аджараш леладора ислам а, керста а дин. Аджарин гурьжий къоман бахархой керста дине дӀаберзира 1990-гӀа а, 2000-гӀа а шерашкахь, и болх беш яра Гуьржийн керста килс, и бахьна долуш Аджарин бахархой бусулба а, керста а барамехь бу 60 % к 30 %, 1980-гӀа шерийн чакхехь абсолютан дукхахберш бара бусулбанаш (70 %). 2014 шаран лараран хаамашца[14]:
- 54,5 % Аджарин бахархой — гуьржийн керста килсе лелаш бу,
- 39,8 % — бусулбанаш-суннийш,
- 0,3 % — Эрмалойн Апостолийн килсе леларш,
- 0,04 % — католикаш,
- 2,8 % — атеисташ кхин а.
Кортош
бӀаьра нисйан- Абашидзе, Аслан Ибрагимович 2001 шо — 2004 шеран 5 май
- Варшаломидзе, Леван Гурамович 2004 шеран 20 июль — 2012 шеран 30 октябрь
- Хабадзе, Арчил 2012 шеран 30 октябрь - 2016 шеран 6 июль
- Патарадзе, Зураб 2016 шеран 15 июлехь дуьйна
Карта
бӀаьра нисйанКартин легенда:
 |
Автономин республикин центр, 100 000 сов стаг. |
 |
10 000 тӀера 25 000 кхаччалц стаг. |
 |
5 000 тӀера 10 000 кхаччалц стаг. |
 |
2 000 тӀера 5 000 кхаччалц стаг. |
 |
1 000 тӀера 2 000 кхаччалц стаг. |
 |
500 тӀера 1 000 кхаччалц стаг. |
Билгалдахарш
бӀаьра нисйан- ↑ 1 2 3 http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/01%20Population%20by%20municipalities%20for%20the%20beginning%20of%20the%20year.xls
- ↑ КОНСТИТУЦИЯ ГРУЗИИ &124; ЮЛПП Законодательный Вестник Грузии
- ↑ CA&CC Press® AB Архивйина 2012-09-23 — Wayback Machine
- ↑ Батум во времена Османской империи. Автор Заур Маргиев Изд. Анкара 2008 г. ISBN 99928-43-54-3 Издание 2. Москва 2008 г. ISBN 978-5-902073-64-2
- ↑ Этнический состав Грузии по переписи 2002 года (ингалс.)
- ↑ 1 2 Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 General Population Census Main Results General Information). 2014 GENERAL POPULATION CENSUS RESULTS (инг.). Национальная статистическая служба Грузии. ТӀекхочу дата: 2016 шеран 28 апрель. Кху чуьра архивйина оригиналан 2016 шеран 8 августехь Архивйина 2016-08-08 — Wayback Machine
- ↑ 1 2 Численность населения краёв и муниципалитетов Грузии на начало года в 1994—2018 гг. (инг.). Национальная статистическая служба Грузии. ТӀекхочу дата: 29 октября 2018. Кху чуьра архивйина оригиналан 2018 шеран 23 июлехь
- ↑ Национальный состав по краям Грузии (Total population by regions and ethnicity). Итоги переписи населения Грузии 2014 года (2014 GENERAL POPULATION CENSUS RESULTS) (инг.). Национальная статистическая служба Грузии. ТӀекхочу дата: 2016 шеран 28 апрель. Архивйина 2016-08-08 — Wayback Machine
- ↑ Национальный состав населения Грузии, его регионов и населённых пунктов по переписи населения 2014 года
- ↑ Оценка населения Грузии на 2004—2014 гг. по муниципалитетам по данным Департамента статистики Грузии (инг.). ТӀекхочу дата: 2014 шеран 20 октябрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2014 шеран 22 июлехь
- ↑ georgia-ethnic-2014
- ↑ 2006 шарахь дуьйна Гуьржийчоьнан массо кӀошташ муниципалитеташ аьлла хийцина
- ↑ Аджария // Словарь современных географических названий / Рус. геогр. о-во. Моск. центр; Под общ. ред. акад. В. М. Котлякова. Институт географии РАН. — Екатеринбург: У-Фактория, 2006.
- ↑ georgia-religion 2014