Википеди

Бусалбаниг

(Бусулбанаш тӀера хьажжина кхуза)
Ислам
بسم الله الرحمن الرحيم
Исламан бӀогӀамаш
Динах тешар
Истори а, вегалш а
Коьрта дешарш
Жайнаш а, законаш а
Культура а, йукъаралла а
Хьажа иштта
                              
ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Бусалбаниг (маьӀнаш).

Буса́лбаниг (Ӏаьр. مسلم‎‎ [муслим], зударийн кеп مسلمة‎ [муслимат]) — иза ислам динан тIаьхьавозург ву. Российн имперехь бусалбанех магометанаш (Мухьаммадан тIаьхьабозурш) олура, ткъа кхин а хьалха — басурманаш[1].

Бусалбанийн сийлахь жайна — Къуръан ду. Къуръан — Делан дош ду, Мухьаммад пайхамаран Жабраил маликехула доссийна долу. Бусалбанаш тIаьхьабозу Къуръанан а, кхин а Мухьаммад пайхамаран хьадисашна а, уьш йаздина ду ламасталлин хьадисийн гуламехь (суннатехь)[2].

Бусалбаниг теша веза, Дела (АллахӀ) гуттаренна вуй, трансцендентан а, накъост воцуш а вуй (хьажа таухьид). Царна хаа деза, АллахI шеха тер ахIума долуш вац, хIуъа а далуш ву, доьзал хуьлуш вац, ша вина а вац (Аль-Ихьлаьс). Бусалбанаш теша беза, ислам тIеххьара тIегIа йу динан, деана долу пайхIамаршкахула Нухь وصلة=, ИбрахIим وصلة=, Муса وصلة=, Iиса وصلة=. Хьалхалера Жайнаш а, Делан хаамаш а йукъ-йукъахь хийцина галдаьхна (тахьриф)[3], ткъа Къуръан ду тIаьххьара а, хийцанза а Делан къамел[4]. Бусалбачарна къобал дан деза Мухьаммад тIаьххьара пайхIамар хилар, цул тIаьхьа кхин пайхIамар хулийла ца хилар а («ПайхIамарийн мухар»).

Этимологи Нисйе

Iарбийн дешан муслиман маьIна ду «муьтIахь верг (АллахIан)» йа «Ша дIавелларг (АллахIан)» ислам дешан аналогица — «тиер», «тIеэцар». В. М. Порохован вариант: « …„бусалбаниг“ — „АллаххIан муьтIахь волу стаг“».

Бусалбанийн декхарш Нисйе

 
ОвхIанера бусалбанаш ламаз деш бу Баги Бабурехь, Къабулехь.

Стаг бусалба лору, нагахь цуо шахIадат далийнехь: «Аса тешалла до, АллахI воцург кхин Дела ца хиларх, аса йуха а тешалла до Мухьаммад   АллахIан Элча хиларх». Бусалбачеран дин лаьтта пхеа бIогIам тIехь. ШахIадаца кхин а исламан бIогIамаш ду: хIора дийнан пхиъ ламаз, Рамадан баттахь марха кхабар, закат далар, таро ялахь Макка хьаьж дар[5][6].

Исламан парзаш доцуш, кхин а ялх бIогIам бу иманан, царех цхьаъ къобал ца бичи а бусулбаниг динара араволу. Уьш ду:

Бусалбанаш Мухьаммад пайхIамар дин кхайкхо волавалале Нисйе

Къуръанан пайхIамарш а, элчанаш а, царна тIехьабозурш а бусулба бу. Иштта Аль Iимран суратан 52 аятехь Iийса пайхIамаран   сахьабаш боху цуьнга: «Тхо — АллахIан гIоьнчаш ду. Тхо тешна АллахIах. Теш хилахь тхо бусалба хиларан!»[8]. Къуръан доссале бусалбанаш декхарийлахь бара Мусага  , Давудега  , Iийсага   диссина Товратан, Забуран, Инжилан тIаьхьабаза.

Даржар Нисйе

 
Бусулбанийн бахархой проценташкахь (2009)
Коьрта йаззам: Ислам пачхьалкхашкахула

Дерриг дуьненан бусалбанийн бараман маххадабо 1,7 млрд гергга ст.[9]. Ислам ду дукхаллин барамца шолгIа, цхьайолчу МХГI хаамашца, дуьненахь уггаре сиха кхуьуш долу дин[10][11].

90 % берриг бусалбанех лору шеш суннийш[12]. ШолгIа бу исламан некъ шиIийш (10 %)[13].

Бусалбанийн дукхаллийн барамца уггаре йоккха пачхьалкх — ХӀиндонези йу, цигахь беха 12,7 % дуьненара берриг бусалбанех, цул тIаьхьа йогIу Пакистан (11,0 %), Бангладеш (9,2 %), Мисар (4,9 %)[14]. Бусалбанаш иштта дукха бу ХӀиндин, Цийн, Российн, Эфиопин пачхьалкхашкахь.

Российн бусалба къаьмнаш Нисйе

Коьрта йаззам: Ислам Россехь

2002 ш. бахархой багарбаран терахьашца Российра ламастан бусалба къаьмнийн барам хилира 16,5 млн ст. — пачхьалкхан бахархойх 11 % гергга. ХIинца Российн Федерацин махкахь деха Ислам дин лело 40 гергга къам: нохчий, жӀай, кхазакхаш, азербайджанаш, акхшой, гӀазгӀумкий, ГӀиргӀазой, башкираш, гIезалой, таджикаш, туркменаш, узбекаш, лаьзгий, адыгаш, абазой, гӀумкий, ногӀий, балкхарой, кхарачой, гӀалгӀай, туркой-месхетинхой, табасаранаш, рутулаш, агулаш, цахураш, кхин а[15].

Кхин хьажа Нисйе

Билгалдахарш Нисйе

  1. ↑ * Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка. — Чудинов А. Н., 1910.
  2. ↑ The Qurʼan and Sayings of Prophet Muhammad: Selections Annotated & Explained. — SkyLight Paths Publishing, 2007. — P. 21–. — ISBN 978-1-59473-222-5.
  3. ↑
  4. ↑ Submission.org, Quran: The Final Testament, Authorized English Version with Arabic Text, Revised Edition IV,ISBN 0-9729209-2-7, p. x.
  5. ↑ Hooker, Richard arkan ad-din the five pillars of religion. United States: Washington State University (July 14, 1999). Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2010 шеран 3 декабрехь. Теллина 2010 шеран 17 ноябрехь.
  6. ↑ Religions. The World Factbook. United States: Central Intelligence Agency (2010). Теллина 2010 шеран 25 августехь.
  7. ↑ Столпы веры (имана). www.islam.ru. Теллина 2014 шеран 9 августехь.
  8. ↑  3:52
  9. ↑ Muhsin S. Mahdi(ингалс.)нохч., Annemarie Schimmel, Fazlur Rahman(ингалс.)нохч. Islam. // Encyclopædia Britannica
  10. ↑ The List: The World's Fastest-Growing Religions. Foreign Policy (May 14, 2007). Теллина 2010 шеран 16 майхь.
  11. ↑
  12. ↑ Islamic Beliefs, Practices, and Cultures. — Marshall Cavendish, 2010. — P. 352. — ISBN 0-7614-7926-0.
  13. ↑ Shīʿite. Encyclopædia Britannica Online. — «Shīʿites have come to account for roughly one-tenth of the Muslim population worldwide.»  Теллина 2010 шеран 25 августехь.
  14. ↑ Number of Muslim by country. nationmaster.com. Теллина 2007 шеран 30 майхь.
  15. ↑ Алов А.А., Владимиров Н.Г. Мусульманские этносы России. М.: Институт Наследия, 1996. — 122 стр. ISBN 5-86443-024. Теллина 2013 шеран 16 декабрехь.

Хьажоргаш Нисйе


  ХӀара  исламах лаьцна чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана.

Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Бусалбаниг&oldid=10073095»