Бамба (гӀирс)

ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Бамба (маьӀнаш).

Бамба — бамбин хӀуш къовлу ораматан тай; ораматийн тайнех уггаре даьржина ладаме а, бораха а бу^[1].

Оьрсийн техникин литературехь XIX бӀешеран шолгӀа декъе кхаччалц «бамба» дешан меттана лелайора «бамбин кехат» термин, их ахӀинца а йисина дешнашкахь: бамбин кехатан кӀади, бамбин кехатан промышленность, кхин а^[1].

ХӀоттам

Бамбин тай цхьа ораматан клетка йу, иза кхуьу хӀун чкъуьйригах. Цхьаьна тайн стоммалла — 15—25 мкм; цуьнан дохалле хьаьжжина (5 – 60 мм), цунах кечдина эханган классификаци йо доца тай, йуккъера тай, дуткъа тай олий, цул тӀаьхьа тайп-тайпана кечйо. Тай йеса шен семан гуонаха хьаьрчина биргӀа йу (1 мм йукъахь 7—10-зза). Тай кхиаре хьаьжжина, ӀаьӀа целлюлоза, тӀаккха тайн чӀогӀалла тӀекхета. Химин хӀоттамца 95 % лаьтта целлюлозех, йисина 5 % — даьттан а, минералийн а эдарш ду^[2]^[3].

Башхалош

Бамба шолгӀа кечбина таро хиларан кодийн сийлалла

Йу лакхара гигроскопалла (тӀуналла озоран таро). Тай дистича доккха хуьлу шен чухоамца 40 % гергга. Кхечу кӀадех къаьсташ, бамбин чӀогӀалла тӀунбелча лагӀ ца ло, ткъа тӀекхета (15 % гергга).
Шен чӀогӀаллица буста мегар ду дарица (нагахь натуралан тайнийн датӀаран Ӏаткъам буьстича); чӀогӀаллица ормил оьшу, амма тоьлу тӀергӀал.
Муьлхха а натуралан кӀади санна, экаме ду серлонна — 940 сахьтехь маьлхан зӀаьнарша Ӏаткъам бинехь чӀогӀалла шозза охьайолу.
Дарел алсама экама ду йехачу хенахь лакхара температурийн Ӏаткъамна — кхаа дийнахь-бусий 150 °C дохдина лаьттича чӀогӀалла шозза охьайолу.
Йовхонан пластикалла йу — дохдинчул тӀаьхьа таро йу кеп «дагахь латто» (кхечу дешнашца аьлча — иту тохало), цуо таро ло бамбин костюман кӀадешна синтетикин тайнаш йукъатоха, иза тодархьама.
Тайн бе́са хӀоттам хиларна дика йовхолатторан амалаш йу.
КӀадеш кеч а ца деш атта хьерча а хьерча, даа а ло; даадаларна дуьхьала латтар тодо тӀе синтетикин кӀадеш тухий (капрон); лакхара хьерчар дӀадоккху карбамидоформальдегидан йа меламинформальдегидан силамца ца хьерчийта болх бой.
Кхин натуралан тайш санна, ца деша органикин дашоргаш чохь (масала, зингатийн мусталлаш, къонзин, спирт чохь), цуо таро ло и атта карош йолу реактиваш кӀадеш тӀера томмагӀаш дӀадохуш лело. Амма, экама ду Органикин доцу мусталлашна а, щелочашна а; щелочашца кечдо (масала, дагош долу натрца), кӀадеш деш лела а до (хьаьжа Мерсеризаци).
Экаме ду микроорганизмашна (кхечу дешнашца аьлча — дахкало).

Богучу хенахь бамбанах йолу дагийна кехатан^[4] хьожа. ТӀуналлин-йовхонан кечдаран маго температура — 130 °C.

Бамбийн тайнех дина кӀади тоьлуш хилар: арахецар дорах хилар, дика гигиенин хьелаш хилар (гигроскопилла а, хӀаваъ чекхдаларца а цхьаьна), тӀехь дика кепе хӀоттар. Иэшамаш: тилар, даадалар, хьерчар (башха кеч ца дича), серлонна экаме хилар (дукхаха долу натуралан кӀадеш санна), онда деформацин жима барам бахьнехь кӀади дукха озадалар.

Истори

«Туьппалг» — ХӀиндехь бамба хӀух цӀанден дуьххьарлера чарх

Мандевиль Джонан гарехь бамба, XIV бӀешо

Баранец

Бамбин йиъ кеп (лат. Gossypium arboreum, Gossypium barbadense, Gossypium herbaceum, ма-барра бамба), дика хьаьжча хӀора ша-ша, лело йолийра кӀадеш дан, бамба лело болийра Шира а, Керла а Дуьненан йеа регионехь^[5].

Органикин бамба

Органикин бамба^[en] — генетикин модификаци ца йеш, химин удобренеш, инсектицидаш, пестицидаш ца лелош хӀух кхиийна бамба, аьлча а «экологин цӀена сурсатан» низамца кхиийнарг^[6].

Билгалдахарш

↑ ¹ ² Орленко Л. В. Хлопок // Терминологический словарь одежды. — 1996.
↑ Баженов, В. И. Материалы для швейных изделий. — 1982.
↑ Мальцева, Е. П. Материаловедение швейного производства. — 1986.
↑ Шульпин, Г. Эти разные полимеры (ru) // Наука и жизнь. — 1982. — № 3. — С. 80—83.
↑ C. Wayne Smith, J. Tom Cothren. Cotton: Origin, History, Technology, and Production. John Wiley & Sons.1999, p.3
↑ Made in USA — Органический хлопок (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 30 апрель. Кху чуьра архивйина оригиналан 2014 шеран 20 майхь Архивйина 2014-05-20 — Wayback Machine

Цитатийн гӀалат: Тег <ref> «BSE_3» цӀарца, кху <references> йукъахь билгалйина йолу, хьалха хилла йозан йукъахь йац.

Цитатийн гӀалат: Тег <ref> «BES» цӀарца, кху <references> йукъахь билгалйина йолу, хьалха хилла йозан йукъахь йац.

Литература

Хлопчатобумажные ткани // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Хлопок // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

Хьажоргаш

Русское хлопковое сообщество
Хлопковая одиссея — статья из № 25/1999 газеты «География» издательского дома «Первое сентября».

[Orlenko_1996-1] ¹ ² Орленко Л. В. Хлопок // Терминологический словарь одежды. — 1996.

[2] Баженов, В. И. Материалы для швейных изделий. — 1982.

[3] Мальцева, Е. П. Материаловедение швейного производства. — 1986.

[NiZh-4] Шульпин, Г. Эти разные полимеры (ru) // Наука и жизнь. — 1982. — № 3. — С. 80—83.

[5] C. Wayne Smith, J. Tom Cothren. Cotton: Origin, History, Technology, and Production. John Wiley & Sons.1999, p.3

[6] Made in USA — Органический хлопок (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 30 апрель. Кху чуьра архивйина оригиналан 2014 шеран 20 майхь Архивйина 2014-05-20 — Wayback Machine

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]