Кито
Ки́то (испан. San Francisco de Quito) — Эквадоран коьрта шахьар, кхин а политикин, экономикин, оьздангаллин йукъ, цӀе тиллина шира индахойн киту тайпанах. Бахархойн барамца (Гуаякилал тӀаьхьа) Эквадоран гӀала. 1978 шарахь Кито а, Краков а хилира ЮНЕСКОн Дерригдуьненан оьздангаллин тӀаьхьенан испискин йукъатоьхна хьалхара гӀаланаш.
| ГӀала | |||||
| Сан-Франциско-де-Кито | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| испан. San Francisco de Quito | |||||
 | |||||
|
|||||
| 0°13′07″ къ. ш. 78°30′35″ м. д.HGЯO | |||||
| Пачхьалкх |
 Эквадор |
||||
| Мэр | Santiago Guarderas | ||||
| Истори а, географи а | |||||
| Йиллина | 1534 шеран 6 декабрь | ||||
| Майда | 290 км² | ||||
| Центран локхалла | 2850 м | ||||
| Сахьтан аса | UTC-5 | ||||
| Бахархой | |||||
| Бахархой | 1 739 000 стаг (2014) | ||||
| Официалан мотт | Испанхойн мотт, Кичуа (мотт)[d] | ||||
| Идентификаторан терахьаш | |||||
| Телефонан код | +593 2 | ||||
| Поштан индекс | EC1701 (керла формат), P01 (шира формат) | ||||
| quito.gob.ec (испан.) | |||||
| Картин тӀехь | |||||
 |
|||||
![Байракх[d]](/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Flag_of_Quito.svg)
ЭтимологиНисйе
ГӀала йиллина 1534 шарахь испанхоша индахойн йуьртан меттигехь, цӀе тиллина индахойн тайпанан китун[1] этнонимах.
ГеографиНисйе
Кито лаьтта Къилба Америкин къилбаседа-малхбузен декъехь, Андаш лаьмнашна йуккъера чутаьӀенехь, Пичинча тӀапломан къилба басенехь, хӀордан тӀегӀанал 2818 м лакхахь. Гала лаьтта экваторал 24 км къилбехьа. ГӀалин майда 290 км² гергга йу.
Кито йиллина тӀапломан чим тӀехь, цуо сихха дӀахӀуду тӀуналла. Цуо хала кхуьийта Эквадорехь алсама лелайо орамаш. ГӀалин гергара латтанаш индахоша XV бӀешарахь даьхний дажадарна, хӀинца Китон йисташкахь лохий коьллаш бен ца кхуьу, къе хьаннаш а йолуш.
Китон йисташкара дийнаташ цхьацца кепара рептилеша а, олхазарша а, цӀий муьлу бирдолагаша а, кӀеззиг декха дийнаташа а бен ца гойту.
ТранспортНисйе
ГӀалахь болх беш йу сиха лела автобусан транспорт «Red Integrada de Transporte Público». Цуьнан аса гӀалех чекхйолу къилбаседехьара къилбехьа, йекъна кхаа декъе: троллейбусан «баьццара аса» гӀалин йуккъехь, «цӀен аса» къилбаседа-малхбален декъехь, «сийна аса» къилбаседа-малхбузен[2], болх беш йу метро[3].
2012 шеран августехь муниципалитето дӀайиллина цхьаьна «Bici Q» вилсапеташ лело система[4][5][6].
Дуьненайукъара аэропорт Кито — Марискаль Сукре[en] — лаьтта гӀалин йукъан 18 км генахь, Табабелин приходехь. Иза болхбан йолайелла 2013 шарахь, гӀалин чохь йолу шира аэропорт хийцина.
КлиматНисйе
Кито лаьтта субэкваторан климатан асанехь. Амма хаъал гӀала хӀордан тӀегӀанал лакхахь хиларна цигахь тропикин тов ца хуьлу, ткъа экваторна гергахь хиларна жимйо шеран температураш шарахь лестар, иза дерриг шеран дохаллехь лаьтта +13…+15 °C. Амма цуьнца цхьаьна хаало йоккха башхалла дийнан а, буьйсанан а температурашна йукъахь. Шеран йуккъера максимум хуьлу +19,3 °C, шеран йуккъера минимум хуьлу +9,8 °C.
Китон махкахь хуьлуу 1200 мм гергга йочанаш шарахь, коьртаниг сентябрера май кхаччалц тӀекхоьссина догӀу догӀан кепара.
Китон амалехь ду догӀанийн шеран зама а, йекъа зама а. ДогӀанийн хьалхара зама лаьтта декабрера март кхаччалц, шолгӀа — июнера сентябрь кхаччалц. Йекъачу заманах гӀала йиллина йу къилбехьара шийлачу механна, оцу муьрехь наггахь де-бусанан йуккъера температура хуьлу +10 °C гергга. Наггахь гӀоролаш а хуьлу, амма ло ца хуьлу, хӀунда аьлча оцу муьрехь йочанаш ца хуьлу ала мегар ду.
| Китон климат | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Гайтам | Янв. | Фев. | Март | Апр. | Май | Июнь | Июль | Авг. | Сен. | Окт. | Нояб. | Дек. | Шо |
| Юьззина максимум, °C | 29 | 26 | 32 | 25 | 30 | 29 | 31 | 25 | 29 | 25 | 29 | 29 | 32 |
| Юккъера максимум, °C | 19 | 19 | 19 | 19 | 19 | 19 | 20 | 20 | 20 | 20 | 19 | 19 | 19,3 |
| Юккъера температура, °C | 14 | 15 | 15 | 15 | 15 | 15 | 14 | 15 | 15 | 15 | 14 | 14 | 14,7 |
| Юккъера минимум, °C | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 9 | 9 | 9 | 10 | 10 | 10 | 9,8 |
| Юьззина минимум, °C | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 0 |
| Йочанан норма, мм | 114 | 130 | 152 | 175 | 125 | 48 | 20 | 25 | 79 | 127 | 109 | 104 | 1209 |
| Хьост: Meoweather[7], Weather Channel[8] | |||||||||||||
Guápulo, КитоНисйе
_Buena_Vista_black_and_white.JPG)
_Calle_pic._z.JPG)
_Calle_pic._e.JPG)
_vista_to_gonzalez_suarez_quito.JPG)
_pic._b.JPG)
_Calle_pic._b.JPG)
_Calle_pic._a.JPG)
ХӀокху заманан КитоНисйе
_above_sea_level.jpg)
ГӀаланаш-вежарийНисйе
.svg){kind=small}
ГовзаллехьНисйе
- Медведев Олеган «Эльдорадо» эшар[9] йолало "Ӏа дика йойла, набаран Кито..." могӀанца йолало.
БилгалдахаршНисйе
- ↑ Поспелов, 2002, с. 205.
- ↑ Sistema Convencional de Transporte (es) : diario. — Metrobús Quito. Архивйина 2008 шеран 3 сентябрехь. Архивированная копия. Теллина 2014 шеран 13 октябрехь.
- ↑ В столице Эквадора заработало метро(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
- ↑ BiciQ Bicicleta Pública (испан.). BiciQ. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2013 шеран 18 сентябрехь. Теллина 2013 шеран 13 сентябрехь.
- ↑ Bici Q: 1.078 carnetizados (Spanish), Quito, Ecuador: La Hora (2012, 31 август). Архивировано коч дечара 25 июлехь 2013. Хьаьжна 13 сентябрехь 2013.
- ↑ La bici pública rodará desde el martes (Spanish), Quito: Grupo El Comercio (2012, 27 июль). Архивировано коч дечара 28 июлехь 2013. Хьаьжна 13 сентябрехь 2013.
- ↑ Weather history for Quito, Pichincha, Ecuador. 'Meoweather. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2012 шеран 20 августехь. Теллина 2011 шеран 14 декабрехь.
- ↑ Monthly Averages for Quito, Ecuador. The Weather Channel. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2012 шеран 20 октябрехь. Теллина 2012 шеран 18 октябрехь.
- ↑ Эльдорадо, Олег Медведев.(ТӀе цакхочу хьажорг — истори).
ЛитератураНисйе
- оьрсийн маттахь
- Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.
- кхечу меттанашкахь
- W. B. Stevenson Quito // Historical and Descriptive Narrative of 20 Years' Residence in South America(ингалс.). — London: Hurst, Robinson, and Co., 1825.
- José Toribio Medina. La imprenta en Quito (1760-1818)(испан.). — Santiago de Chile: Imprenta Elzeviriana, 1904. (Annotated list of titles published in Quito, arranged chronologically)
- "Quito" (https://archive.org/stream/encyclopaediabri22chisrich#page/763/mode/1up), [[«Encyclopædia Britannica»]] ([[::«Encyclopædia Britannica»|]]) (11th ed.), New York, 1910, OCLC 14782424
- A.A. MacErlean. Quito // Catholic Encyclopedia(бил-боцу.). — New York, 1911.
- Nicholas P. Cushner. Farm and Factory: The Jesuits and the Development of Agrarian Capitalism in Colonial Quito(ингалс.). — State University of New York Press, 1982. — ISBN 978-0-87395-570-6.
- Metropolitan Planning and Management in the Developing World: Abidjan and Quito(ингалс.). — Nairobi: United Nations Centre for Human Settlements (Habitat), 1991. — ISBN 9211311802.
- Kris E. Lane. Quito 1599: City and Colony in Transition(ингалс.). — University of New Mexico Press, 2002. — ISBN 978-0-8263-2357-6.
- Quito. Understanding Slums: Case Studies for the Global Report 2003(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). United Nations Human Settlements Programme and University College London (2003).
- David Marley. Quito // Historic Cities of the Americas: An Illustrated Encyclopedia(ингалс.). — ABC-CLIO, 2005. — ISBN 978-1-57607-027-7.
ХьажоргашНисйе
- quito.com.ec — официальни сайт муниципалитета города(испан.)
- «Русский Эквадор» — сервер эквадорского русскоязычного сообществаАрхивйина 2006-01-13 — Wayback Machine
- Всё о Кито, туристический серверАрхивйина 2008-05-11 — Wayback Machine(ингалс.)
- Обсерватория города Кито — информационная страницаАрхивйина 2008-05-17 — Wayback Machine(ингалс.)
Некъгойтург «Кито» Викигиде(ингалс.)- КитоАрхивйина 2006-05-26 — Wayback Machine(ингалс.)
- Кито в фотографияхАрхивйина 2012-04-19 — Wayback Machine на Геомозаике
