Википеди

Ази

А́зи — уггаре доккха Дуьненан дакъа, мехкаца а, бахархойн барамца. Кхуллу Европица цхьаьна Еврази материк. Майда (гӀайренашца цхьаьна) — 43,4 млн км² гергга[2]. Бахархой — 4,3 млрд стаг (2012) (60,5 % Дуьненан бахархойх). Ази хӀинца ю дуьненахь уггаре йоккха кхуьу регион[3].

Ази
Ази эхиган картин тӀехь
Ази эхиган картин тӀехь
Мохк44 579 000 км²
Бахархой4 560 667 000[1] стаг
Юкъахь ю49 (+5 цхьаццамма къобалйина) пачхьалкхаш
Йозуш йолу пачхьалкхашАкротири а, Декели а, Британин Мохк ХӀиндин Океан чохь, Рождествон гӀайре (Австрали), Кокосан гӀайренаш, Гонконг, Макао 
Къобал янза регионашРеспублика Абхази, Ламанан-Карабахан Республика, Къилбаседа Кипран Туркойн Республика, Къилба ХӀирийчоь, Цийн Республика 
МоттАзин меттанаш 
Интернет-доменаш.asia 
Яккхий гӀаланаш хьажа Азин гӀаланийн-миллионерийн исписка:

Цийчоьнан байракх Шанхай (23,4 млн)
Цийчоьнан байракх Пекин (21,0 млн)
Туркойчоьнан байракх Истмала (14,4 млн) (европера декъаца)
Пакистанан байракх Карачи (13,2 млн)
ХӀиндин байракх Мумбаи (12,5 млн)
Цийчоьнан байракх Шэньчжэнь (12,1 млн)
ХӀиндин байракх Дели (11,0 млн)
Цийчоьнан байракх Тяньцзинь (10,9 млн)


Республика Корейн байракх Сеул (10,4 млн) 
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь
ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Ази (маьӀнаш).

ЦӀе схьаяларНисйе

Хеттийн муьрехь Жима Азин къилбаседа-малхбузен декъехь лаьттина Ассува паччахьалла[4]. Хетташа царна тӀехь баьккхина толам хьахийна Тудхалия IV-гӀачун паччахьан анналашкахь. Желтойн эпосехь и паччахьалла гойту, трояхойн бертахоца, паччахьан Асийн вастехь. Асия цӀе желтойн мифологехь лелайо Океанидас, Пхьарматан зудчо, цунах, мифологин ламастаца, дуьненан декъан цӀе схьаяьлла. Геродотан заманахь дийнна дуьненан декъан Асиян (Азия) цӀе лелор йукъара тӀеэцна дара желтойн.

Хьал а, латтар аНисйе

Материкан Ази лаьтта коьртаниг малхбален (Чукоткин ахгӀайре йоцург) а, къилбаседан а эхигашкахь. Африкица Ази йихкина Суэцан лого, Къилбаседа Америкех иза къастийна готта Беринган хидоькъе.

Европин а, Азин а йукъара дозаНисйе

 
Дуьненайукъара Географин Йукъаралло лелош долу Европин а, Азин а доза («A» элпаца[5], кхечу элпашца билгалаяьхна дӀатеттина варианташ). Цхьадолу хьосташа(масала, америкин) хӀинца а леладо «B» а, «F» а элпашца долу дозанаш[6].
Коьрта йаззам: Европин а, Азин а йукъара доза

Оцу дуьненан дакъошна йукъара дуьххьарлера дозанаш билгалдаьхна Шира Желтойчоьнан муьрехь. Тардолийта, уггаре хьалха дуьне Европин а, Азин а декънарг хила ширажелтойн географ Гекатей Милетан: шен «Дуьне гайтар» белхан чохь цуо царна йукъахь доза даьккхина Фасис эркца (Риони эрк Гуьржийчуьра) а, Латтайуккъера хӀордца а[7]. Европин а, Азин а йукъарчу дозанийн бала кегийна ширажелтойн Ӏилманчаша, масала, Геродот, цуо билгаладоккхура дуьненан кхо дакъа (Европа, Ази, Ливи)[8], Фукидид, Изократ, Полибий (Европин а, Азин а йукъара доза билгалдаьккхина шен «Йерриг йукъара истори» белхан чохь Танаис эркаца (Дон)[9]), Страбон («Географи» белхан чохь доза даьккхина Танаисца[9]). Шен рогӀехь, шираруман яздархочо Плиний Воккхахаволчо шина декъана йукъара доза билгалдаьккхина Понтан а, Каспийн а (Кавказан лаьмнаш) лаг, Боспор Киммерийн (Керчан хидоькъе) а, Меотидица а (Азов-хӀорд)[9].

XVIII бӀешо кхаччалц Европин а, Азин а йукъара доза доккхура Азовн хӀордаца а, Донца а, шеконе ца дуьллура, тӀечӀагӀдора цхьа могӀа белхашкахь: Козьма Индикопловн (VI бӀешо), Бельский Марцинан (1550 год), Меркатор Герардан (XVII бӀешо), Ломоносов Михаилан (XVIII бӀешоа). Амма оцу хенахь яра кхин ойланаш. Масала, йуккъера бӀешерийн Ӏаьрбийн хьосташа лорура Европин малхбален доза Ийдал а, Кама[10] а.

БилгалдахаршНисйе

  1. ↑ World Population Prospects - Population Division - United Nations. Теллина 2019 шеран 5 декабрехь.
  2. ↑ Кравчук П. А. Ӏаламан рекордаш. — Л.: Эрудит, 1993. — 216 с. — 60 000 экз. — ISBN 5-7707-2044-1.
  3. ↑ Цзэн Цинхун: Китай намерен вместе со странами Азии более тесно поддерживать взаимное сотрудничество
  4. ↑ История Древнего Востока. Кн.1. Ч.2. С.149, 188
  5. ↑ Уралан лаьмнийн а, Мугоджарийн а малхбален кӀажошкахула, Эмба эркца, Каспий-хӀордан къилбаседа бердашца, ГӀуман-Манычан чутаӀен чухула, Керчан хидоькъен чухула.
  6. ↑ Уралан хи доькъу дукъца, Урал эркца, Кавказан дукъца.
  7. ↑ Чубарьян, 2005, p. 31.
  8. ↑ Чубарьян, 2005, p. 31—33.
  9. ↑ 1 2 3 Чубарьян, 2005, p. 34.
  10. ↑ Чибилёв А. А. Евро-Азиатская граница: история вопроса и современные представления (оьр.)(ТӀе цакхочу хьажорг — истори). Русское Географическое Общество. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2012 шеран 19 мартехь. Теллина 2012 шеран 19 мартехь.

ЛитератураНисйе

  • Bhagwat S.B. Foundation of geology. — Global Vision Publishing Ho, 2009. — Т. 1. — 218 с. — ISBN 8182202752.
  • Duka C. World Geography. — Rex Bookstore, Inc., 2007. — 218 с. — ISBN 971234696X.
  • Кондрашов А. П. Новейшая книга фактов: для самых умных и любознательных в вопросах и ответах : в 3-х томах. — RIPOL classic, 2008. — Т. 1. — 494 с. — ISBN 538600347X.
  • Чубарьян А. О. Российский европеизм. — М.: ОЛМА-ПРЕСС, 2005. — 416 с. — ISBN 5-224-05369-2.
  • Азия // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.

ХьажоргашНисйе

  Ков «Ази»
  Ази Викидошам чохь
  Ази Викиларма чохь
  Ази Викикерланаш чохь
  Ази Викигид чохь
  • Display Maps. European Digital Archive of Soil Maps – EuDASM. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2011 шеран 12 августехь. Теллина 2011 шеран 26 июлехь.
  • Asia Maps. University of Texas Libraries. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2011 шеран 18 июлехь. Теллина 2011 шеран 20 июлехь.
  • Asia. Norman B. Leventhal Map Center at the Boston Public Library. Архивйина хьалхара хьостан чуьра 2011 шеран 29 сентябрехь. Теллина 2011 шеран 26 июлехь.
  • Bowring, Philip. What is Asia? // Eastern Economic Review. — 1987. — 12 февралехь (т. 135).
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Ази&oldid=7992564»